Olechów to dawna wieś na terenie włości Kapituły Krakowskiej, powyżej Wiskitna. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Pawła Olechowskiego, administratora dóbr biskupich (pełnił tę funkcję w latach 1787-1796), który utworzył tu kolonię. Sprowadził osadników i nadał wsi pierwotną nazwę Olędry Wiskickie.
W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII wieku na obszarze leżącym w granicach
współczesnej Łodzi zaszły bardzo poważne zmiany osadnicze. Wokół starego, średniowiecznego
miasteczka i już istniejących wsi pojawiło się wiele nowych osiedli typu kolonijnego, związanych
z akcją tzw. osadnictwa olęderskiego.
Głównym zadaniem nowych mieszkańców było powiększenie areału ziem uprawnych na tych
terenach. Mieli oni zagospodarować leśne karczowiska, łąki i podmokłe grunty oraz ponownie
wykorzystać – wyjałowione i zdziczałe na skutek wojen i epidemii XVII i XVIII wieku – dawne pola.
Prywatni i duchowni właściciele podłódzkich ziem nie byli bowiem w stanie rozszerzyć terenów
rolnych przy pomocy chłopów pańszczyźnianych. Zaczęli oni przejawiać zainteresowanie
zachodnioeuropejską formą osadnictwa, która dawała gwarancję zagospodarowania nieużytków oraz
stały dochód z tytułu opłat pieniężnych. Poza tym nie odrywano od dotychczasowych zajęć
miejscowych chłopów.
Nowi osadnicy także odnosili korzyści: płacili czynsz zamiast uciążliwego „odrobku”, posiadali dziedziczne prawo do ziemi, mieli wolność osobistą, w momencie osiedlenia się byli „zwolnieni od podatku” nawet przez 9 lat, sami mogli wybierać sołtysa i założyć własną szkołę, jeśli koloniści byli ewangelikami - mieli uprawnienia religijne, np. możliwość założenia osobnego
cmentarza.
-01.jpeg)
Nazwa „Olendry” lub „Holendry” była wówczas raczej terminem
prawnym niż narodowościowym i charakteryzowała zasady takiego osadnictwa. Najliczniejszą grupę
osadników stanowili co prawda Niemcy, ale równie często byli nimi Polacy.
Najstarsze wsie typu olęderskiego powstały w majątkach prywatnych.
Pierwszą w dzisiejszych granicach Łodzi była najprawdopodobniej Dąbrowa, zwana wówczas
Holendrami Chojeńskimi (rok 1783). Później powstały Holendry Mileskie (Janów i Henryków),
Radogoskie (Żabieniec), Kałowskie (Grabieniec), Stokowskie (Antoniew Sikawski), prawdpodobnie
Górki Stare, a także Holendry Wiskickie nazwane później Olechowem. Te nieregularne i rozproszone
osady leżały wśród lasów i podmokłych łąk.
W międzyczasie zaszły jednak istotne zmiany polityczne. W roku 1795 okolice Łodzi znalazły się
w obszarze zaboru pruskiego. Władze intensywnie zajęły się zagospodarowaniem nowych obszarów.
Szybko upaństwowiono wszelkie dobra kościelne, przez co miasteczko Łódź, tzw. klucz łódzki i wsie
kapituły pabianickiej znalazły się w posiadaniu rządu. Otwierało to drogę nowej tym razem niemieckiej
akcji kolonizacyjnej.
Zasady prawne lokacji nie zmieniły się w stosunku do obowiązujących dla osad olęderskich, ale
kształt i rozplanowanie nowych wsi był całkiem inny. Kolonie były regularne, rozciągnięte wzdłuż
głównej drogi. Ze względu na jednakowe powierzchnie pól, rozplanowanie i układ zabudowań nazwano
ten typ wsi rzędówkami.
Kolonizacja pruska przyczyniła się do powstania i rozwoju min. takich osad jak Karkoszka,
Olechów, Friedrichshagen (Augustów), Effingshausen (Starowa Góra), czy chyba najciekawszej ze
względu na kształt wsi w Polsce – Neu Sulzfeld (Nowosolna). Według zaleceń władz nowe wsie miały
być zasiedlane tylko przez Niemców, ale w praktyce było to niemożliwe. Całkowicie niemiecki
charakter miała tylko Nowosolna i Olechów.
Olechów po sekularyzacji stała się wsią rządową, należącą do parafii w Mileszkach. Stało w niej 55 chałup z 368 mieszkańcami (dane z 1822 roku), głównie kolonistami niemieckimi. Kolonia Olechów składała się z dwóch części: Olechów Mały - wzdłuż obecnej ulicy Olechowskiej, i Olechów Duży - wzdłuż obecnej ulicy Zakładowej.
Gospodarstwo rolne w osadzie Olechów, ok. 1940.
Zabudowania gospodarskie za drewnianym płotem oraz rzeczka (prawdopodobnie Olechówka).
(Archiwum Ostandbild A. Kissa i W. Rodego 1939-1945/ WBP)
W 1940 roku Olechów został włączony w obręb Łodzi (ówcześnie Litzmannstadt).
Po 1945 roku osada opustoszała. Niemieccy mieszkańcy uciekli z Łodzi przed wkraczającą Armią Radziecką, a pozostałych zmuszono do wyjazdu. Dopiero w latach 80. XX wieku powstały plany budowy na tym terenie osiedla domów wielorodzinnych.
Pierwsi mieszkańcy wprowadzili się do bloków przy ulicy Dąbrówki i Piasta Kołodzieja w 1987 roku. Tak zaczęło powstawać osiedle Słowiańskie, gdzie nazwy ulic nawiązują do historii Polski średniowiecznej.
Kolejne osiedle na Olechowie nosi imię Henryka Sienkiewicza, a ulice za patronów mają bohaterów sienkiewiczowskich dzieł.
Stary Olechów został częściowo podzielony na dwie dzielnice: fragment ulicy Olechowskiej został włączony do Chojen, potem Górnej. Pozostała część należała do Widzewa, a dziś stanowi część osiedla Olechów-Janów.
Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. Łodzi, rok 1953.
W sąsiedztwie Osiedla Słowiańskiego i kompleksu szkół na rogu ulic Zakładowej i Olechowskiej znajduje się cmentarz ewangelicki utworzony w XIX wieku. Wśród okolicznych mieszkańców nazywany jest cmentarzem niemieckim, bo niektóre groby mają niemieckie napisy wykuwane literami gotyckimi.
Przez lata powojenne cmentarz był dewastowany. Jak pamiętają starsi mieszkańcy Olechowa, niektórzy sąsiedzi nawet rozbierali ogrodzenie i z odzyskanych cegieł budowali sobie garaże czy domy. Groby zostały zdewastowane, nagrobki zniszczone. Dopiero w latach 90. XX wieku cmentarzem zainteresowali się miłośnicy Łodzi.
-01.jpeg)
Już w 1995 roku uczniowie XLIV LO z Klubu Miłośników Historii zrobili inwentaryzację zachowanych obiektów. Sfotografowali, opisali i odszyfrowali inskrypcje wszystkich zachowanych grobów. Ustalili, że najstarszy napis pochodzi z grobu rodziny Kelmów, którzy zostali tu pochowani w latach 1858-1869. Najmłodszy napis jest z 1922 roku, znajduje się na grobie Karla Lohrera.
Starsze zachowane pomniki wykonane zostały z szarego piaskowca, a nazwiska zmarłych naogół pisane były charakterystyczną dla niemieckiego czcionką gotycką, młodsze z lastrika opisane są już literami łacińskimi.
Uczniowie ustalili personalia 21 osób, odnaleźli nawet informacje o niektórych zmarłych w aktach stanu cywilnego, zrobili też komputerową sumulację wyglądu cmentarza. Po pracy wykonanej przez licealistów przez następne 10 lat nikt się nekropolią nie zainteresował i nadal wandale niszczyli groby dawnych mieszkańców Olechowa.
W 2007 roku miłośnik Łodzi Mariusz Wasilewski (autor bloga poświęconego cmentarzowi: Cmentarz niemiecki na Olechowie w Łodzi) zaczął konsekwentnie szturmować Urząd Miasta Łodzi prosbami o zajęcie się nekropolią i zabezpieczenie terenu przed dalszą dewastacją oraz zabezpieczenie ocalałych pomników nagrobnych.
Z nekropolii olechowskiej zachowało się kilkadziesiąt różnych obiektów oraz trzy ceglane filary od bramy i furtek wejściowych, a także górna część czwartego.
W 2008 roku cmentarz został wpisany do wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków.
W 2009 roku na murze pojawiła się tablica:
Cmentarz ewangelicko-augsburski z połowy XIX wieku dawnej osady rolniczej Olechów założonej w 1796 roku.
źródła:
Marzena Bomanowska, Ryszard Bonisławski, Joanna Podolska. Spacerownik Łódzki. Cz.2.
Paweł Brzeziński. Łódzkie olendry i kolonie pruskie (cmentarzeewangelickie-lodzkie.pl)
B. Baranowski. Zmiany w sieci osadniczej na obszarze obecnej Łodzi od końca XVI w. do roku1820.
Przeczytaj w baedekerze:
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
-01.jpeg)
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Czy gdzieś jest dostępna lista pochowanych?
OdpowiedzUsuńNiestety, nie mam takich informacji :/
UsuńJestem z pierwszych mieszkańców osiedla Słowiańskiego. Wprowadziliśmy się tutaj do bloku przy ulicy Dąbrówki w 1987 roku. Miałem wtedy 8 lat. Doskonale pamiętam tamte czasy. Mieszkałem na osiedlu do 2008 r. Dziękuję za ten tekst i przybliżenie historii.
OdpowiedzUsuń