baedeker łódzki: Cmentarz ewangelicki w Bukowcu

piątek, 30 kwietnia 2021

Cmentarz ewangelicki w Bukowcu

Wieś Bukowiec (gmina Brójce, powiat łódzki wschodni) założona została w ok. 1803 roku przez osadników niemieckich z Badenii i Wirtembergii. Nowa osada otrzymała nazwę Königsbach od miejscowości, z której pochodzili jej założyciele. Przenoszenie nazw wsi, z których pochodzili koloniści na nowo powstałe wsie było typowym działaniem niemieckich osiedleńców w Królestwie Polskim.

W 1820 roku władze zmieniły odgórnie nazwę wsi na Bukowiec, ale zapewne jej mieszkańcy do końca istnienia niemieckiego Bukowca używali nazwy Königsbach, zwłaszcza, że Bukowiec był bardzo hermetycznie zamkniętą wsią. O narodowościowej homogeniczności osady świadczy najlepiej fakt, że jedynie dwa polskie gospodarstwa, jakie istniały w Bukowcu powstały na krótko przed 1939 rokiem i leżały w pewnym oddaleniu od zasadniczej wsi.

Tabela miast i wsi, rok 1827.

Kościół ewangelicko-augsburski w Bukowcu. Lata 30. XX wieku.

Cmentarz ewangelicki w Bukowcu znajduje się w centrum wsi, tuż przy ulicy Rokicińskiej. Jego początki mogą sięgać 1803 roku, kiedy z inicjatywy władz pruskich wytyczono kolonię (nazwaną wówczas Königsbach) i sprowadzono osadników.

Cmentarz zajmował powierzchnię blisko 2 tysięcy metrów kwadratowych i otoczony był ceglanym murem. Ostatnich pochówków dokonano w 1945 roku.

Do naszych czasów zachowało się kilkanaście nagrobków.

W przybliżeniu cmentarz zajmuje obszar prostokąta o wymiarach 50 na 100 m. Dewastacja cmentarza na większą skalę zaczęła się najwcześniej w drugiej połowie lat 70. XX wieku. Otto Heike był w Bukowcu w roku 1974 i w swojej książce wydanej w 1979 roku stwierdza, że cmentarz jest nienaruszony, ogrodzenie całe, groby niezniszczone.

Otto Heike. 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen 1795-1945.

Ponoć jeszcze w latach 80. XX wieku nagrobki pozostawały w stanie praktycznie nienaruszonym, a cmentarz otaczał wysoki, ceglany mur. Dokonane w kolejnych dziesięcioleciach dewastacje pozbawiły go "czytelności", upodabniając do zarośniętego, dzikiego wysypiska śmieci.

Akcję porządkowania cmentarz podjęto w 2009 roku.

Zachowało się na nim kilkadziesiąt różnych obiektów: pomniki nagrobne, fragmenty pomników, groby obramowane betonowym „opaskami” z niemieckojęzycznymi inskrypcjami, duży drewniany krzyż (prawdopodobnie współczesny) oraz studnia (cembrowina do poziomu gruntu).

Dzisiaj to jeden z najbardziej znanych wiejskich cmentarzy ewangelicko-augsburskich w regionie.

Dzięki akcji porządkowej z 2009 roku zainicjowanej przez Tomasza Klepacza – członka Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego „Grupa Łódź" oraz późniejszej działalności Andrzeja Brauna, radnego w miejscowej gminie, obiekt odzyskał swój dawny charakter.

Temat Bukowca i jego historii poruszony został w lokalnych mediach. Wokół licznych artykułów w prasie i internecie rozgorzała dyskusja dotycząca nie tylko kwestii opuszczonych cmentarzy ewangelickich, ale też pamięci o wielokulturowych korzeniach regionu.

Obecnie na cmentarzu możemy oglądać kilkadziesiąt nagrobków, fragmentów pomników i ram grobowych o zróżnicowanych formach. Najstarszy pomnik pochodzi z 1852 roku.

Na cmentarzu znajdziemy też "lapidarium" złożone z cynkowych tabliczek.

12 cynkowych tablic nagrobnych znalezionych podczas prac porządkowych na terenie cmentarza ewangelickiego w Bukowcu w dniu 15 października 2016 roku. Z odczytanych dat wynika, że tabilce pochodzą z lat 1941-1944.

Od 2016 roku zwiedzających wita duża tablica informacyjna.

Więcej informacji i aktualności dotyczących cmentarza w Bukowcu (i nie tylko) znajduje się na blogu Pana Andrzeja Brauna: historia-nieznana.blogspot.com.