baedeker łódzki: Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim.

wtorek, 28 sierpnia 2018

Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim.

Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim powstał prawdopodobnie około 1822 roku, w okresie konstytuowania się miejscowego dozoru bóżniczego. Cmentarz założono na północno-zachodnim skraju miasta, przy obecnej ulicy Górnej.

Można zakładać, że przez ponad 100 lat funkcjonowania na cmentarzu pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób.

W 1870 roku złożono na nim ciało Henocha Henicha ha-Kohena Lewina - rabina w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze Mazowieckim, od 1866 roku cadyka dynastii chasydzkiej z Góry Kalwarii. Od 1894 roku na cmentarzu chowano cadyków z dynastii aleksandrowskiej: Jechiela Dancygiera, Jerachmiela Izraela Icchaka Dancygiera, Szmuela Ci Dancygiera oraz Becalela Jaira. Groby cadyków stały się celem pielgrzymek wyznawców judaizmu.

"Głos Poranny", rok 1938.

Wiadomo, że przed rokiem1939 na cmentarzu znajdował się budynek, służący jako stróżówka lub dom przedpogrzebowy.
W dniu 14 września 1939 roku na cmentarzu Niemcy rozstrzelali 26 Żydów i 5 Polaków.

W okresie drugiej wojny światowej na rozkaz Niemców część macew wyrwano i wykorzystano jako materiał do utwardzania dróg. Stopniowa dewastacja miała miejsce także w okresie powojennym.
Obecnie cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do litery L i powierzchni 7761 m kw.

W 2014 roku od strony ulicy Górnej i ulicy Wąskiej rozpoczęto budowę wysokiej, ceglanej bramy oraz ogrodzenia w formie stalowego płotu.

Na prawo od wejścia znajduje się współczesny, w pełni zabudowany ohel, w którym pochowany jest zmarły w dniu 21 marca 1870 roku Henoch Henich syn Pinchasa ha-Kohen Lewin - rabin w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze Mazowieckim, uczeń między innymi Jakowa Arie Gutermana z Radzymina, Jakowa Horowica z Lublina, Icchaka Meira Altera z Góry Kalwarii, od 1866 roku cadyk dynastii z Góry Kalwarii.

Na wprost ohelu stoi odnowiona macewa jego córki Chaji Cipory.

Przy ogrodzeniu od strony północnej znajduje się powojenny, otoczony betonowym murkiem grób osób zabitych we wrześniu 1939 roku. Na tablicy pamiątkowej wyryto napis w języku polskim: "Cześć pamięci pomordowanych przez faszystów hitlerowskich w dniu 14 września 1939 roku".

Centralny punkt cmentarz stanowi całkowicie zabudowany ohel. W ścianę zachodnią wmurowano cztery macewy z epitafiami w języku hebrajskim.

Pochowani są tu cadycy z Aleksandrowa Łódzkiego:

Zmarły w dnniu 21 stycznia 1894 roku Jechiel syn Szragi Fajwla Dancygier. Jechiel Danziger był synem założyciela dynastii, przeniósł jej siedzibę do Aleksandrowa. Nauki pobierał u Mendla z Warki oraz Dowa Berisza z Białej Rawskiej. Epiatifium na jego grobie głosi:

"Kamień ten to stela grobu czcigodnego oto tego naszego nauczyciela, pana i mistrza Jechiela, syna pana, gaona sprawiedliwego, naszego nauczyciela, pana i mistrza Szragi Fajwla, pamięć ich błogosławiona w życiu przyszłym. Niech dusza jego związana będzie w węzełku życia. Zmarł 14 szwat i pogrzebany 15 szwat 654 roku. Nie możemy wychwalać go, bo tak rozstrzygnął w swoim testamencie świętym, aby nie wychwalać go wcale w jego randze".

Zmarły w dniu 10 stycznia 1910 roku Jerachmiel Izrael Icchak syn Jechiela Dancygier z Aleksandrowa, najbardziej znany cadyk dynastii aleksandrowskiej, uczeń Menachema Mendla z Warki, współautor księgi Jiszmach Izrael,

Zmarły w dniu 9 października 1923 roku Szmuel Cwi syn Jechiela Dancygier z Aleksandrowa, autor księgi Tiferet Szmuel,

Zmarły 12 marca 1924 roku (25 adar 5694 r.) Becalel Jair syn Jechiela Dancygier, cadyk w Łodzi, współtwórca dzieła Jiszmach Izrael.

Według szacunkowych danych, w obrębie cmentarza znajduje się około 150 nagrobków w różnym stanie zachowania. Jedynie nieliczne macewy można uznać za całe i stojące w miejscu właściwego pochówku.

Z tyłu ohelu złożono kilkadziesiąt macew, wydobytych z ulic w Aleksandrowie Łódzkim.

Przewrócone i w większości połamane nagrobki oraz betonowe obmurowania zniszczonych grobów można znaleźć w różnych częściach cmentarza (szczególnie w sektorze zachodnim).

Groby cadyków są okresowo odwiedzane przez pielgrzymów - głównie członków chasydzkiej wspólnoty Aleksander. W 2010 roku, podczas setnego jorcajtu Jerachmiela Izraela Icchaka Dancygiera w modlitwach uczestniczyło około 200 osób z różnych krajów.

Działka cmentarna jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi. Informację o miejscu przechowywania klucza do bramy cmentarza można otrzymać pod numerem telefonu: 886 610 876.

Tekst: K. Bielawski
Tłumaczenie epitafium: M. Wodziński. Groby cadyków w Polsce.