baedeker łódzki: PATRZĄC NA STARĄ FOTOGRAFIĘ…

sobota, 31 sierpnia 2013

PATRZĄC NA STARĄ FOTOGRAFIĘ…

Na początku lat sześćdziesiątych XIX wieku fotografia w Łodzi, podobnie jak w całym kraju, była jeszcze mało rozpowszechniona, a przy tym dość kosztowna i dostępna raczej zamożniejszym warstwom społeczeństwa. Większe zainteresowanie fotografią nastąpiło w czasie powstania styczniowego, kiedy to przed wyruszeniem w pole wielu młodych partyzantów fotografowało się pojedynczo lub w grupach. Niekiedy partyzant mając na sercu podobiznę swej wybranki, walczył z wrogiem, jak ongiś rycerz średniowieczny, przepasany szarfą przez swą damę…

Powstańcy. Fotografia ze zbiorów Muzeum Historii Polski, 1863.

Ówcześni fotografowie byli ludźmi o znacznej inteligencji, biorącymi często czynny udział w życiu społecznym oraz walce z caratem. Do takich właśnie należał pierwszy fotograf łódzki – Józef Zajączkowski.

Zajączkowski pochodził z Krakowa. Praktykę fotograficzną odbył w Warszawie w znanym zakładzie Karola Breyera. W 1859 roku osiedlił się w Zgierzu i tu wsparty finansowo przez przyjaciół, otworzył atelier fotograficzne. Po trzech latach Zajączkowski przeniósł się do Łodzi, która stwarzała większe możliwości prowadzenia zakładu aniżeli Zgierz.

Łódź, chociaż była już wtedy największym po Warszawie miastem w Królestwie Kongresowym, nie posiadała dotąd fotografa. Pracownia Zajączkowskiego stała się więc obiektem żywego zainteresowania łodzian. Klientela była spora: fabrykanci, kupcy, okoliczni ziemianie. Atelier fotograficzne początkowo mieściło się przy Nowym Rynku 8 (dziś Plac Wolności), później zaś zostało przeniesione na ulicę Konstantynowską 5 (obecnie Legionów).

Był to czas powstania styczniowego. Zajączkowski, od dawna zaangażowany w ruchu wyzwoleńczym, na początku 1863 roku objął po Ignacym Radziejowskim trudną i odpowiedzialną funkcję narodowego naczelnika Łodzi. Pracownia jego, położona dogodnie w środku miasta, stała się miejscem narad kierownictwa łódzkiej organizacji powstańczej.

Portret staruszki. Fot. Józef Zajączkowski. 1863.

W sierpniu 1863 roku Józef Zajączkowski musiał opuścić Łódź. Zagrożony aresztowaniem za udział w powstaniu, uszedł za kordon graniczny do rodzinnego Krakowa, zaś władze carskie zamknęły zakład.

Po wielu latach pierwszy fotograf łódzki spisał swoje wspomnienia z pobytu w Łodzi. Ukazały się one w zbiorze pamiętników z czasów powstania styczniowego, opracowanym przez Stefana Kieniewicza, pod tytułem Spiskowcy i partyzanci 1963.

W roku 1863 powstał w Łodzi drugi zakład fotograficzny – Dominika Zonera. Mieścił się on przy ulicy Konstantynowskiej 3 (Legionów). O właścicielu wymienionego zakładu wiemy jedynie tyle, że przybył on do Łodzi z paszportem austriackim, wydanym we Lwowie.

Nowy Rynek w Łodzi, fotografia wykonana w atelier Dominika Zonera. Druga połowa XIX wieku.

W latach siedemdziesiątych XIX stulecia miasto otrzymało jeszcze dwa zakłady fotograficzne: Edwarda Dietricha przy ulicy dzielnej 13 (dzisiejsza Narutowicza) i Eliasza Sztummana przy ulicy Piotrkowskiej 24.

Rozwój, rok 1907.

Wybitną postacią wśród łódzkich fotografów był Bronisław Wilkoszewski. W 1886 roku otworzył on pracownię fotograficzną w willi „Trianon” przy pasażu Meyera 5 (dziś Moniuszki). Ogłaszając się w miejscowej prasie, pisał o swoim zakładzie:

„Urządzony elegancko i według najnowszych wymagań sztuki fotograficznej. Zdjęcia wykonywa sposobem momentalnym. Przyjmując zamówienia na portrety olejne podług fotografii, gwarantując dobre wykończenie i podobieństwo”.

W 1896 roku Wilkoszewski wydał ozdobny album pod tytułem Widoki miasta Łodzi, zawierający 39 artystycznych fotogramów. Album ten, stanowiący dzisiaj cenny dokument, obrazujący Łódź z końca XIX wieku, ukazał się w nakładzie 2500 egzemplarzy i był do nabycia we wszystkich łódzkich księgarniach.

Fotografie Łodzi wykonane przez Bronisława Wilkoszewskiego

Fotogramy Wilkoszewskiego świadczą, że był on znakomitym artystą i fachowcem.

Bronisław Wilkoszewski brał żywy udział w organizowaniu życia kulturalnego w ówczesnej Łodzi. Udostępniał swój lokal w willi „Trianon” dla wszelkich imprez artystycznych. Był on również jednym z założycieli wielce zasłużonego dla rozwoju kultury polskiej w Łodzi towarzystwa śpiewaczego „Lutnia”. W 1903 roku Wilkoszewski przeniósł swoją pracownię na ulicę Dzielną 13 (obecnie Narutowicza), do lokalu zajmowanego uprzednio przez Edwarda Dietricha.

Oprócz wspomnianych już fotografów, do znaczniejszych w Łodzi zaliczał się także Stanisław Piotrowicz, mający zakład przy Nowym Rynku 6. Fotograf ten spokrewniony był blisko z Marią i Konstantym Piotrowiczami, bohaterskimi uczestnikami bitwy pod Dobrą w 1863 roku (czytaj TUTAJ).

Gazeta "Goniec Łódzki", rok 1904.

Sporym uznaniem łódzkiej klienteli cieszyło się atelier Jana Tyraspolskiego, mieszczące się przy ulicy Piotrkowskiej 76.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

Fotografia jeszcze na początku biegłego stulecia była czymś tak niepowszednim, że w prasie zamieszczano nawet recenzje wykonanych zdjęć, mimo że nie miały one charakteru dzieła sztuki. Na przykład w sprawozdaniu z otwarcia Teatru Wielkiego z 1901 roku, które uświetnili swoją obecnością Henryk Sienkiewicz i Henryk Siemiradzki, gazety podkreślały, że wszystkie zdjęcia z tej uroczystości wykonał fotograf Eliasz Sztumman.

W 1904 roku urządzono w Łodzi w miejscowym „Salonie Artystycznym” pierwszą wystawę fotograficzną, na której zgromadzono pokaźną liczbę 150 fotogramów. Uzyskała ona przychylną opinię prasy. Odwiedzali ją tłumnie łodzianie, jak również goście z Warszawy i całego kraju.

Ilustrowana Republika, rok 1926.

Następne wystawy fotograficzne odbyły się w latach 1906 i 1916. Pierwsza, urządzona przez „Nową Gazetę Łódzką”, miała charakter wybitnie amatorski, druga zaś zawdzięcza swe istnienie staraniom zasłużonych miłośników fotografii, inżynierów Edwarda Wagnera i Daszewskiego.

Fotografią amatorską zajmowało się w Łodzi spore grono osób, a jednym z pierwszych fotografów-amatorów był znany przemysłowiec łódzki Henryk Grohman. Działali oni jednak w rozproszeniu. Dopiero pod koniec 1916 roku zrzeszyli się, zakładając Łódzki Klub Miłośników Fotografii. Znalazło się w nim około 60 fotografów, zarówno amatorów jak i zawodowców...

Rozwój, rok 1899.

Fotografia w Łodzi dzisiaj:

Fotofestiwal – Międzynarodowy Festiwal Fotografii w Łodzi – coroczna impreza organizowana w Łodzi przez Fundację Edukacji Wizualnej.

Powstał w 2001 roku, jako jedno z pierwszych wydarzeń fotograficznych w Polsce. Od tamtej pory zmieniła się nie tylko fotografia ale także sposoby organizowania wydarzeń kulturalnych. Od początku Fotofestiwal śledzi te zmiany. Jego celem jest przede wszystkim stworzenie przestrzeni do prezentacji różnych form fotografii oraz forum dyskusji o sztuce i społeczeństwie, a także szukanie alternatywnych metod mówienia o fotografii i jej eksponowania.

Fotofestiwal zawsze rozpoczyna się w maju i co roku gromadzi ponad 20.000 widzów z całego świata. Wystawy główne przygotowywane są na zamówienie festiwalu i prezentują różnorodne wizje kuratorskie. Wokół nich budowany jest program i nadają one tematykę kolejnym edycjom. Ich dopełnieniem jest bogaty program wydarzeń towarzyszących, które mają stworzyć platformę wymiany doświadczeń dla różnych grup odbiorców. Widzowie, artyści, kuratorzy i nauczyciele spotykają się podczas warsztatów, przeglądu portfolio, wykładów, dyskusji i wieczornych pokazów slajdów. Wszystkie wydarzenia wpisane są w postindustrialną architekturę Łodzi – stare fabryki, kamienice oraz wille tworzą wyjątkową atmosferę dla prezentowanych fotografii.

Głównym organizatorem festiwalu jest Fundacja Edukacji Wizualnej, która od lat działa przy współpracy z Łódź Art Center, Fabryką Sztuki i Urzędem Miasta Łodzi. Organizatorzy Fotofestiwalu są także założycielami Photo Festival Union – stowarzyszenia zrzeszającego europejskie festiwale fotografii, a sam festiwal jest członkiem Festival of Light – podobnej organizacji o zasięgu światowym.