poniedziałek, 15 października 2012

LITZMANNSTADT GETTO - wrzesień i październik 1939

1 września
Wybuchła II wojna światowa, niemieckie armie dokonały agresji na Polskę, kilka dni później Łódź została zajęta przez wojska niemieckie. Zanim zaczęły się represje wobec polskiej i żydowskiej ludności Łodzi, tysiące Żydów w obawie przed terrorem i antysemityzmem, uciekło do innych krajów; ci bogatsi - między innymi do Francji i Szwajcarii, wielu - na wschód Polski i do Związku Radzieckiego.

9 września
Triumfalne wkroczenie armii niemieckiej do Łodzi.



11 września
Do Łodzi przybyła forpoczta hitlerowskiej policji bezpieczeństwa. Oddział został zakwaterowany w budynku szkoły żydowskiej przy ulicy Anstadta. Uzbrojone oddziały żołnierzy i policji zaczęły wkraczać do żydowskich domów i warsztatów.

18 września
Szef Zarządu Cywilnego Armii Niemieckiej wydał zarządzenie ograniczające obrót pieniędzmi. Szczególnie dotkliwe restrykcje dotyczyły Żydów. Nie wolno im było posiadać w domu kwoty większej niż 2000 zł. Zablokowano depozyty papierów wartościowych oraz inne depozyty i kasetki. Tygodniowo pozwolono z kont bankowych i oszczędnościowych wypłacać najwyżej 250 zł.


28 września
Łódź stała się częścią utworzonego właśnie Generalnego Gubernatorstwa.

29 września
Naziści ustanowili komisaryczny zarząd dla przedsiębiorstw, zakładów i nieruchomości opuszczonych przez właścicieli. W ten sposób hitlerowcy zajęli większość fabryk należących do zamożniejszych Żydów, którzy opuścili Łódź z obawy przed prześladowaniami.

5 października
Wprowadzenie obowiązku pracy dla Żydów.


Zarówno Polacy, jak i Żydzi byli narażeni na łapanki uliczne. Zatrzymywano ich na ulicach, ale też wyciągano z domów. Żydów zmuszano do wykonywania najbardziej upokarzających robót. Przedstawicieli inteligencji polskiej i żydowskiej - działaczy politycznych i społecznych, dziennikarzy, artystów - wyłapywano i osadzano w obozach koncentracyjnych, m.in. w utworzonym naprędce obozie w fabryce Glasera na Radogoszczu. Wielu z nich trafiło do ciężkiego więzienia w Rawiczu.

7 października
Gmina Żydowska wystąpiła do władz niemieckich z propozycją współpracy przy rekrutacji robotników. Powołano Biuro Zaciągu Pracy przy ulicy Pomorskiej 18, potem Południowej 10 (dziś ul. Rewolucji 1905 roku). Początkowo przekazywano 700 robotników dziennie, potem nawet do 2000 osób. Żydzi nie otrzymywali za swoją pracę wynagrodzenia.

Zapisy do pracy przymusowej.

13 października
Z woli nazistowskiego komisarza Łodzi Przełożonym Starszeństwa Żydów mianowany został Chaim Mordechaj Rumkowski (od 12 września był wiceprzewodniczącym gminy żydowskiej). Rozwiązano zarząd łódzkiej gminy wyznaniowej.


18 października
Zabroniono Żydom prowadzenia handlu towarami skórzanymi i włókienniczymi. Dla żydowskich mieszkańców Łodzi było to równoznaczne z całkowitym wyeliminowaniem z rynku. Większość Żydów została bez środków do życia.


19 października
Powołano Główny Urząd Powierniczy Wschód (Haupttreuhandstelle Ost - HTO) - w krótkim czasie niemal wszystkie przedsiębiorstwa należące do Żydów zostały wywłaszczone przez nazistów. Skonfliskowane surowce, towary i półfabrykaty wywieziono do Rzeszy.

28 października
Łódź odwiedził Heinrich Himmler, komisarz Rzeszy do spraw umacniania niemczyzny.


31 października
Prezydent policji w Łodzi nakazał oznakować od 1 listopada wszystkie sklepy i przedsiębiorstwa szyldami, które wskazywały narodowość właściciela. Zaczęła się na wielką skalę grabież sklepów i zakładów żydowskich. Nakazano też zwolnić wszystkich Żydów zatrudnionych w przedsiębiorstwach aryjskich. Zlikwidowano żydowskie związki zawodowe i organizacje społeczno-gospodarcze.


Joanna Podolska. Litzmannstadt-Getto. Przewodnik po przeszłości.
Źródła kalendarium (podaję za Joanną Podolską):
  • Julian Baranowski, Łódzkie getto 1940-1944. Vademecum, Archiwum Państwowe w Łodzi & Bilbo, Łódź 2003
  • Marek Budziarek, Łódź, Loodsch, Litzmannstadt. Wycinki z życia mieszkańców okupowanego miasta, Literatura, Łódź 2003.
  • Icchak (Henryk) Rubin, Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945, Kontra, Londyn 1988.
  • The Last Ghetto. Life in the Lodz Ghetto 1940-1944, red. Michal Unger, Yad Vashem 1995.