baedeker łódzki: 06/29/23

czwartek, 29 czerwca 2023

Budynek carskiej szkoły w dawnej wsi Zarzew.

Parterowy dom z czerwonej cegły przy ulicy Przybyszewskiego pod numerem 251/253. Znajduje się przy wiadukcie, na poziomie przebiegających niedaleko torów kolejowych przy ulicy Papierniczej.
Został wybudowany w roku 1912 (1913?) jako budynek szkolny dla dzieci ze wsi Zarzew.

Przed I wojną światową mieściła się tutaj carska szkoła powszechna, o czym świadczy napis w języku rosyjskim na froncie budynku.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1919.

Kilka słów wsi Zarzew:

W 1584 roku biskup Hieronim Rozdrażewski (stąd pierwotna nazwa Zarzewa - Rozdrażew) utworzył tu sołectwo i nadał wsi przywilej lokacyjny, określający ulgi oraz powinności mieszkańców i sołtysa. Kmiecie otrzymali 16 lat na zagospodarowanie, byli w tym czasie wolni od wszelkich świadczeń, później zobowiązani zostali do płacenia 3 zł od łana i oddawania 2 kapłonów (młodych kogutów) i 30 jaj zamiast czynszu i pańszczyzny. Sołtysowi powierzono władzę sądowniczą, zobowiązując go jedocześnie do podejmowania obiadem delegatów biskupich. W następnych latach utworzono w sąsiedztwie wsi wójtostwo.

Przyczynki do monografii Łodzi, wydanie z 1922 roku.

Układ wsi przetrwał do 1820 roku, wtedy bowiem przesiedlono na Zarzew i Widzew chłopów z Wólki, zajętej pod planowaną osadę włókienniczą Łódka. Od 1867 roku wieś znajdowała się w gminie Chojny.
Kiedy w 1828 roku Tytus Kopisch sprowadził do Łodzi sto rodzin tkaczy ze Śląska, osiedlono ich w nowej kolonii (Ślązaki lub Szlezyng) założonej wzdłuż ulicy Zarzewskiej (obecnie Przybyszewskiego) i ulicy Przędzalnianej, na obszarze dawnego wójtostwa.

Tytus Kopisch (ok.1802-1847)

-łódzki kupiec i przedsiębiorca lniarski, prowadził w Łodzi pierwszą przemysłową farbiarnię tkanin bawełnianych.

Portret Tytusa Kopischa z zasobów Muzeum Miasta Łodzi

(źródło: Tytus Kopisch – Wikipedia, wolna encyklopedia)

Przeczytaj w baedekerze:

BIELNIK KOPISCHA (baedekerlodz.blogspot.com)

Potem w dolinie rzeki Jasień wyrosły mury fabryk.

Staw na Jasieniu przy ulicy Przędzalnianej.

Przeczytaj w baedekerze:

Rzeka Jasień - u źródeł łódzkiego przemysłu. (baedekerlodz.blogspot.com)

Los połączył mieszkańców Zarzewia z ogromnym przedsiębiorstwem Karola Scheiblera, a dawna wieś poprzecinana ulicami stała się przedmieściem Łodzi. Nadal jednak podstawowym zajęciem większości żyjących tu osób było rolnictwo, a długie wąskie pasy pól kontrastowały z miejskim otoczeniem. Jeszcze niedawno, gdy dookoła powstawały betonowe osiedla, zdarzało się widzieć rolników uprawiających ziemię odziedziczoną po przodkach.
18 sierpnia 1915 roku część wsi Zarzew włączono do Łodzi.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1919.

W okresie międzywojennym Zarzew należał do powiatu łódzkiego w województwie łódzkim. W 1921 roku liczba mieszkańców wynosiła 240. 1 września 1933 wieś weszła w skład nowo utworzonej gromady Zarzew, składającej się ze wsi Zarzew i wsi Poręby. Podczas II wojny światowej wsie zostały włączone do III Rzeszy. Po wojnie Zarzew powrócił na krótko do powiatu łódzkiego w województwie łódzkim, ale już 13 lutego 1946 włączono go do Łodzi.

Z kart szkolnych kronik wynika, że data powstania szkoły to rok 1894. Mieściła się ona wtedy w nieistniejącym już drewnianym budynku przy dzisiejszej ulicy Stanisława Przybyszewskiego (dawna Zarzewska, później Napiórkowskiego). Była to jednoklasowa szkoła podstawowa, od 1914 roku polska szkoła miejska.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.

Według taryfy domów z 1914 roku, plac na którym stanęła szkoła należał wówczas do małżonków Ludwika Teodora i Franciszki Preis.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Napis na szczycie domu, pisany cyrylicą - "Начaльноe Училище" oznacza szkołę początkową. W późniejszych latach , mieściła się tutaj Szkoła Podstawowa nr 114.

Ok. 1913 roku Gmina Chojny ufundowała budynek murowany, który stoi po dzień dzisiejszy.

źródło fotografii: O szkole - Historia szkoły | Szkoła Podstawowa nr 114 w Łodzi (edupage.org)

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1919.

Do roku 1936 była to szkoła jednoklasowa. W roku 1936/37 szkoła uzyskała drugi stopień, w związku, z czym powiększyła się liczba uczniów oraz personelu pedagogicznego.

Nauczycielem kierującym był Roman Adamczyk. Z nazwisk pedagogów (ze strony historii szkoły O szkole - Historia szkoły | Szkoła Podstawowa nr 114 w Łodzi (edupage.org) notuję J. Srokę, M. Szteimetza, J.Borowską. Religii uczył ksiądz Jan Bułkowski, kapelan z pobliskiego cmentarza.

źródło fotografii: O szkole - Historia szkoły | Szkoła Podstawowa nr 114 w Łodzi (edupage.org)

Przeczytaj w baedkerze:

Dawna wieś Zarzew i kościół św. Anny (baedekerlodz.blogspot.com)

Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.

W 1934 roku rodzice ufundowali sztandar szkolny. Z czasem placówka zyskiwała renomę dobrej szkoły. Wysoki poziom nauczania, dobre zaopatrzenie w pomoce dydaktyczne sprawiły, że w szkole organizowano praktyki dla nauczycieli. W styczniu 1940 roku Niemcy zamknęli szkołę. Budynek uległ dewastacji, sprzęty szkolne i archiwum zaginęły. Z tego okresu zachował się jedynie sztandar. Woźny p. Klibra umieścił go w słoiku i zakopał w ogrodzie, gdzie przetrwał lata wojny.

W roku 1945 Jan Gralak wznowił działalność placówki. Do 1954 roku był pierwszym powojennym kierownikiem. Po nim szkołą kierowała jego żona, nieżyjąca już Walentyna Gralak.

Dzięki połączonym wysiłkom władz szkolnych, nauczycieli i ofiarności rodziców dzieci, udało się wyremontować budynek i wyposażyć go w niezbędne sprzęty. Z tego okresu pochodzi pierwsza, pisana ręcznie w zwykłym zeszycie, kronika szkoły z wielką starannością prowadzona przez Jana Gralaka. Zapisywał w niej wszystkie ważne, i mniej istotne, wydarzenia.

W 1961 roku szkoła przeniosła swoją siedzibę do nowego budynku przy ulicy Milionowej.

Oficjalna strona szkoły:

Szkoła Podstawowa nr 114 w Łodzi (edupage.org)

Dawny budynek szkolny przy ulicy Przybyszewskiego został wówczas zaadaptowany na mieszkania. Kilka lat temu mieścił się tutaj sklep spożywczy. Dziś administruje budynkiem Zarząd Lokali Miejskich, część obiektu nadal służy jako mieszkanie.

W drugiej części budynku działał warsztat, dziś stoi pusta.

W 2017 roku budynek został wpisany do gminnej ewidencji zabytków.

W 2019 roku odrestaurowany został napis, dzięki staraniom Pana Jakuba Huberta. Zaciekawiony zniszczonym rosyjskim napisem, zaczął szukać informacji o historii budynku. Okazało się, że przed I wojną światową mieściła się carska szkoła podstawowa. Aby ocalić ten budynek od zapomnienia, pan Jakub złożył wniosek do budżetu obywatelskiego. Projekt składał się z dwóch części. Jedna dotyczyła odnowienia napisu na froncie, a druga to stworzenie tzw. księgi obiektu, czyli zgromadzenie wszelkich możliwych do uzyskania informacji na temat historii budynku.