baedeker łódzki: 02/20/25

czwartek, 20 lutego 2025

REGION. Cmentarz żydowski w Zduńskiej Woli.

Żydzi zduńskowolscy do 1826 roku chowani byli na cmentarzu żydowskim w Łasku. W październiku 1826 roku zwrócili się do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z prośbą o wyrażenie zgody na utworzenie w mieście gminy żydowskiej, a tym samym odłączenia się od gminy w Łasku. W roku 1826 posiadali już dozór bożniczy i rabina. W mieście funkcjonowała też synagoga, a zmarłych zaczęto chować na nowo utworzonym cmentarzu w Zduńskiej Woli.

Teren na cmentarz przekazał w październiku 1825 roku Stefan Złotnicki – założyciel miasta i właściciel dóbr zduńskowolskich.

Stulecie miasta Zduńskiej Woli 1825-1925,

red. Ludwik Wicher

Stulecie miasta Zduńskiej Woli 1825-1925,

red. Ludwik Wicher

Stefan Złotnicki (1779-1847)

- założyciel miasta Zduńska Wola, podprefekt powiatu szadkowskiego, szlachcic i wolnomularz.

(źródło fotografii: Jak Stefan Złotnicki Zduńską Wolę zakładał - Miasto Zduńska Wola)

Żydzi otrzymali teren w wieczyste i bezpłatne użytkowanie. Obejmował on obszar niewiele ponad 1270 mkw. Obecnie teren cmentarza to blisko dwa hektary.

Stulecie miasta Zduńskiej Woli 1825-1925,

red. Ludwik Wicher

Stulecie miasta Zduńskiej Woli 1825-1925,

red. Ludwik Wicher

Na cmentarzu żydowskim w Zduńskiej Woli najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z roku 1829. Ostatni pogrzeb odbył się tutaj w 1964 roku.

W czasie prac dokumentacyjnych nekropolii prowadzonych w latach 2003-2007 spisanych zostało 3505 macew bądź ich fragmentów. Lista nagrobków dostępna jest na stronie internetowej jewishgen.org w zakładce Worldwide Burial Registry.

Na cmentarzu chowani byli żydzi ortodoksyjni, reformowani oraz chasydzi.
Znajdują się na nim nagrobki (macewy) wykonane z piaskowca, wapienia, kamienia narzutowego i granitu. Niektóre z nagrobków posiadają marmurowe tablice. Teksty na nagrobkach pisane są w języku hebrajskim, jidysz i polskim. Pierwotnie większość macew była bogato zdobiona polichromią. Cmentarz stanowi cenne źródło wiedzy historycznej, genaologicznej oraz sztuki sepulkralnej Żydów polskich.

W 1942 roku cmentarz stał się miejscem tragicznych wydarzeń będących częścią akcji Reinhard-Zagłady żydów europejskich.

Getto Żydowskie w Zduńskiej Woli.

(źródło fotografii: Wirtualny Sztetl | Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN)

Blisko 9 tysięcy zduńskowolan (w tym dzieci) zostało stąd wywiezionych do obozu zagłady Kulmhof (Chełmno nad Nerem) gdzie zamordowano ich w przewoźnych komorach gazowych.

Fotografia z 1942 roku, wykonana przez niemieckiego żołnierza.

(źródło: Zduńska Wola 1939)

Ponad 1500 osób skierowano do getta w Łodzi. Kilkuset zostało zamordowanych bezpośrednio na cmentarzu, ulicach miasta i w szpitalu żydowskim. Pochowani zostali w zbiorowej mogile znajdującej się na cmentarzu.

W rocznicę likwidacji getta na ogrodzeniu cmentarza żydowskiego w Zduńskiej Woli zawieszona została tablica, która informuje o tym miejscu. Osoby odwiedzające nekropolię mogą przeczytać o tym, kiedy i z jakiego powodu powstała. Dowiedzą się także o tragicznych wydarzeniach, jakie rozegrały się w tym miejscu w czasie zagłady. Informacja jest napisana w języku polskim oraz angielskim. Tablica została zawieszona przy bramie cmentarnej od strony ulicy Kaczej.