PIOTRKOWSKA 25 – medykamenty i… mięso.

W tym budynku, przy Piotrkowskiej 25 mieściła się otwarta tu ok. 1909 roku apteka. Jej właścicielami byli Michał Lipiec i Józef Zundelewicz. 

"Czas", kalendarz na rok 1905.

Nieruchomość należała do Rodziny Belinów, a jednopiętrowy dom stanął tu już w połowie XIX stulecia.

Jeszcze w połowie XIX wieku mieszkańcy Łodzi musieli odbywać daleką drogę po lekarstwa, bowiem pierwsza łódzka apteka mieściła się w Rynku Nowego Miasta nr 2 (dziś Plac Wolności 7) - apteka powstała w 1829 roku w jednopiętrowym murowanym domu Antoniego Bittdorfa. Była to pierwsza „kamienica” na rynku. Właścicielem apteki był Karol Ketschon. Po jego śmierci w 1830 roku wdowa, Julia Ketschon, wydzierżawiła aptekę pewnemu magistrowi farmacji, a w 1834 roku sprzedała ją Stanisławowi Kamińskiemu. Od jego sukcesorów nabył aptekę w 1840 roku Bogumił Zimmermann, który wybudował w tymże roku jednopiętrowy dom murowany w Rynku Nowego Miasta 7 (dziś Plac Wolności 2) obok ratusza, i tam przeniósł aptekę.

Plac Wolności 2.

Druga apteka została założona w 1841 roku w osadzie tkaczy, przez Wincentego Orłowskiego, aptekarza z Kłodawy. Przeciwko jego inicjatywie wystąpił Zimmermann, który obawiał się utraty klienteli z przemysłowych kolonii Łodzi i z podłódzkiej okolicy, obfitującej w dwory szlacheckie. W podaniu do burmistrza Traegera pisał, że gdyby Orłowski :

„pozostał w domu Kobera, wówczas całą miejską praktykę mi zabierze. Cóż wówczas ze mną nastąpi i z całą mą liczną familią? Oto to […] tłumoczek pod pachę i kij w rękę”.

Protesty Zimmermanna nie znalazły uznania u władz miejskich. Orłowski umieścił swą aptekę w domu Alojzego Kobera przy Piotrkowskiej 168 (wówczas nr 53), za ulicą Główną (współcześnie na wschód od Piotrkowskiej aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego, a na zachód od Piotrkowskiej od 1990 roku aleja Adama Mickiewicza).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.

W 1879 roku Łódź miała już cztery apteki: Maksymiliana Leinwebera (Nowy Rynek 2), Marcelego Kuźnickiego (Piotrkowska 95), Edwarda Ludwiga (Stary Rynek 9) i Fryderyka  Müllera (Piotrkowska 33).

Najstarsza w Łodzi apteka – przy Nowym Rynku – często zmieniała właścicieli. W połowie 1843 roku została sprzedana Antoniemu Filatynowi, a w styczniu 1845 roku Emilowi Trotz. W 1850 roku przeszła w ręce Maksymiliana Leinwebera, absolwenta Uniwersytetu Berlińskiego i Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Leinweber był osobą zasłużoną i popularną w Łodzi. Pracował w administracji szpitala Św. Aleksandra jako członek Rady Szczegółowej Opiekuńczej, wykładał nauki przyrodnicze w powiatowej szkole realnej i w 1861 roku został wybrany do Rady Miejskiej. Po jego śmierci w 1885 roku aptekę prowadził jego syn Kazimierz.

Marceli Kuźnicki przeniósł swą aptekę z Piotrkowskiej 98 na drugą stronę ulicy, do domu Andrzeja Jeziorskiego przy Piotrkowskiej 95. Przeprowadzka ta dokonała się między rokiem 1870 a 1875. Także apteka Fryderyka  Müllera (Piotrkowska 33) zmieniła adres: w 1883 roku nakazano przeniesienie jej na Piotrkowską 46. Był to dom Müllera.

Kalendarz Informacyjno-Adresowy, rok 1893.

W 1884 roku kupił od Fryderyka Müllera aptekę przy ulicy Piotrkowskiej 46, Maurycy (pierw. Mojżesz) Spokorny – aptekarz, działacz gospodarczy i społeczny pochodzenia żydowskiego, konwertowany na katolicyzm, ostatni dyrektor tramwajów konnych i pierwszy dyrektor tramwajów elektrycznych w Warszawie, współfundator Teatru Polskiego w Warszawie.

Müller z kolei kupił od Józefa Gebla aptekę przy ul. Piotrkowskiej 25. Spokorny prowadził tą aptekę do 1890 roku,  kiedy to zamienił się z Fryderykiem  Müllerem na lokale. Müller wrócił na Piotrkowską 46, a Spokorny objął jego lokal przy ulicy Piotrkowskiej 25. Aptekę prowadził do wyjazdu do Warszawy w 1903 roku. Jednocześnie zajął się wraz z Ottonem Tinemannem produkcją środków opatrunkowych w ich fabryczce przy obecnej ul. Dowborczyków 29, pierwszej o tym profilu produkcji w Królestwie Polskim.

Maurycy Spokorny - reprodukcja portretu z zarysu biografii M. Balberyszki z 1933 roku. 

Przewodnik po Łodzi (Führer Durch Łódź), rok 1893.

W 1882 roku Rząd Gubernialny Piotrkowski udzielał koncesji na otwarcie tzw. wolnych aptek. Pierwszą koncesję, na piątą w Łodzi aptekę, otrzymał 9 lutego 1882 roku Józef Gebel, z zastrzeżeniem, że mają ulokować na Piotrkowskiej, między aptekami Müllera a Leinwebera. Pojawiła się ona przy Piotrkowskiej 22.

Piotrkowska 22.

W 1883 roku szóstą aptekę otworzył Bolesław Knichowski przy ulicy Zgierskiej 54, już poza granicami miasta.

Mnożyły się apteki na Piotrkowskiej: w 1884 roku Mieczysława Samborskiego (Piotrkowska 165) i w 1886 roku Natana Wałka (Piotrkowska 225).

W „Wiadomościach Farmaceutycznych” Z 1888 roku pisano:

„Łódź do niedawna była krajem obiecanym dla lekarzy i farmaceutów. Otrzymanie koncesji na otwarcie w miasteczku tym apteki równało się mniej więcej głównej wygranej na loterii. Szczęśliwca takiego pokazywano sobie palcami, podziwiano go […]. Jeśli tak dalej pójdzie, to niedługo na głównej ulicy, na której wszyscy szczęśliwi koncesjonariusze radzi złożyć swoje lary i penaty, domów na apteki zabraknie.”

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.

W 1909 roku Łódź miała 24 apteki, z tego osiem na Piotrkowskiej: Michał Lipiec i Józef Zundelowicz przy Piotrkowskiej 25…

 

… oraz Fryderyk Müller (Piotrkowska 46), Michał Bartoszewski (Piotrkowska 95), Witold Danielecki (Piotrkowska 127), Andrzej Krafft (Piotrkowska 165 - w 1911 roku spadkobiercy  Kraffta przenieśli aptekę na Piotrkowską 153), Ludwik Kasiński (Piotrkowska 307) oraz kilka w innych częściach miasta.  Dochodziły jeszcze dwie apteki homeopatyczne: Józefa Pogonowskiego przy Piotrkowskiej 115 i Romana Mossakowskiego, założona w  1894 roku przy ulicy Wólczańskiej 37. Kolejnymi właścicielami apteki byli: Stanisław Pisarski (1914), Piotr Ilnicki i Józef Cymer (1919), Józef Cymer (1930).

Roman Mossakowski, założyciel apteki przy ul. Wólczańskiej 37 w Łodzi,

aktywny członek Łódzkiego Stowarzyszenia Aptekarzy, członek komitetu organizacyjnego pierwszego Zjazdu Aptekarzy Królestwa Polskiego w Łodzi w 1912 roku. 

Przewodnik po Wystawie Rzemieślniczo-Przemysłowej, rok 1912.

W 1910 roku wydzierżawił od Oswalda Gessnera aptekę przy Cegielnianej 64 (dzisiaj Jaracza) Leopold Skulski. Leopold Skulski w 1903 roku ukończył studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Warszawskim, później w Niemczech ukończył chemię. Do Łodzi trafił w 1907 roku jako pracownik filii Warszawskiego Towarzystwa Akcyjnego „Motor”. Zajmował się sprzedażą leków i preparatów farmaceutycznych.

W 1912 roku w  budynku obok otworzył fabrykę krochmalu. Udzielał się społecznie, między innymi w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. W 1917 roku wybrano go radnym miejskim, a we wrześniu został mianowany na nadburmistrza (prezydenta Łodzi). Przeprowadził miasto przez niespokojny okres zakończenia wojny i odzyskania niepodległości. W styczniu 1919 roku Skulski, w wieku 43 lat, stał się najmłodszym premierem RP.

 

Apteka przy ulicy Jaracza (dawniej Cegielniana 64), pierwotnie należąca do Leopolda Skulskiego, najmłodszego premiera RP. 

Rozwój, rok 1910.

Wykaz aptek w Łodzi, "Czas" kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1914.

Do roku 1920 nie otwierano już nowych aptek w granicach administracyjnych Łodzi. Ale wróćmy do budynku przy Piotrkowskiej 25. Poza apteką Michała Lipca i Józefa Zundelowicza, przez wiele lat funkcjonował tutaj sklep z wędlinami koszernymi Sendera Dyszkina i Estery-Szury Dyszkin, znany ze znakomitych wyrobów. Można było tu skosztować wyrobów sprowadzanych przez firmę Dyszkina. Sklep był połączony z restauracją w podwórzu.

"Czas", kalendarz na rok 1901.

W latach trzydziestych XIX wieku  mieszkało w Łodzi 20 piekarzy i 30 rzeźników, którzy nie posiadali sklepów i „bez przynależnego skontrolowania po domach i rozmaitych miejscach chleb, bułki, mięso sprzedawali” – pisał adiunkt-dozorca miasta. Na Piotrkowskiej niektórzy rzeźnicy wieszali mięso wprost na ścianach domów lub w oknach, a rzeźnicy ze Starego Miasta, dowożący mięso na Piotrkowską, wystawiali je na sprzedaż w bramach. Wokół sprzedawców gromadzili się nabywcy i tamowali ruch uliczny. Ze względów sanitarnych władze miasta skoncentrowały handel mięsem i pieczywem w jatkach, gdzie można było roztoczyć odpowiedni nadzór.

Pierwsze jatki rzeźniczo-piekarskie powstały w 1838 roku w Rynku Nowego Miasta, na placach narożnych przy ulicy Średniej (dzisiaj Pomorska).

Na północnym placu otwarto 15 jatek rzeźniczych, a na południowej – 15 piekarskich. Jatki były częściowo murowane, częściowo drewniane.

Jatki przy ulicy Średniej.

Mieszkańcy Starego Miasta i południowego odcinka Piotrkowskiej skarżyli się jednak, że muszą odbywać zbyt daleką drogę, by kupić w jatkach mięso i pieczywo. Wobec tego miasto wybudowało w roku 1841 jatki przy ulicy Nowomiejskiej, naprzeciw Rynku Starego Miasta. Ozdobne, z arkadami, częściowo murowane, częściowo drewniane jatki zaprojektował słynny architekt Henryk Marconi.

Henryk Marconi (1792-1863) architekt.

Jatki zaprojektowane przez Marconiego, zabytek dawnej Łodzi, zostały wyburzone po drugiej wojnie światowej.

Trzecie jatki rzeźniczo-piekarskie urządzono w 1843 roku na Rynku Fabrycznym, po prawej stronie, w pobliżu Piotrkowskiej. Mieściły się one w drewnianym budynku, kupionym przez miasto od Kopischa.

Dawny rynek Fabryczny, nazywany także Siennym i Szpitalnym od mieszczącego się tam kiedyś szpitala miejskiego. W 1901 roku poświęcono w tym miejscu kamień węgielny pod budowę archikatedry, która ostatecznie stanęła w 1909 roku. Dzisiaj dawny rynek nosi nazwę placu Katedralnego im. św. Jana Pawła II.

Wszystkie jatki magistrat wydzierżawił rzeźnikom i piekarzom. Kontrolował je urzędnik miejski, tzw. dozorca jatek, który otrzymał specjalną instrukcję. Obchodząc jatki codziennie przed 10 rano, dozorca badał jakość mięsa i pieczywa, wagę i cenę. Pilnował aby w jatkach nie trzymano w garnkach rozżarzonych węgli, którymi zwykle ogrzewały się handlarki.

Drewniane jatki na Rynku Fabrycznym z upływem czasu uległy zupełnemu zniszczeniu i pod koniec lat pięćdziesiątych XIX stulecia nie były już używane. Władze miejskie urządziły więc tymczasowo, w różnych punktach Piotrkowskiej, stragany z mięsem i pieczywem.

Handlową dzielnicą Łodzi było Stare Miasto – rynek i ulica Nowomiejska.

Stary Rynek w Łodzi – dziś.

W 1888 roku wyremontowano mięsne jatki przy Starym i Nowym Rynku. Sprzedawano tam mięso z bydła bitego w dwóch łódzkich rzeźniach.

Teren rzeźni miejskiej przy ulicy Inżynierskiej, w głębi gmach dyrekcji oraz wyjście na ulicę Radwańską.

Jatki były już jednak za ciasne wobec stale rosnących potrzeb miasta. Sprzedaż mięsa odbywała się więc także w dni targowe na placach i rynkach. Sprzedawano tu mięso przywożone z innych miejscowości.

Budynek dawnej Dyrekcji Rzeźni Miejskiej, ulica Inżynierka 1/3.

Dzisiaj siedziba MultiBanku:

Codziennie odbywała się też sprzedaż mięsa w prywatnych domach, w podwórzach, szopach – często w bardzo niehigienicznych warunkach. W 1902 roku było w Łodzi 450 sklepów mięsnych, z tego 34 na Piotrkowskiej. Sklepy mięsne na odcinku od Nowego Rynku (pl. Wolności) do Nawrot prowadzili przeważnie Żydzi, dalej głównie Niemcy. A przez długie lata słynął ze smacznych wędlin koszernych sklep Sendera Dyszkina przy Piotrkowskiej 25…

"Głos Poranny", rok 1929.

"Czas", kalendarz na rok 1902.

U progu wieku XX przy Piotrkowskiej 25 miało swoją siedzibę Łódzkie Towarzystwo Wzajemnego Kredytu. 
W okresie międzywojennym , w podwórzu, prowadzili salon fryzjerski "Józef i Stanisław".

Ilustrowana Republika, rok 1926.

W 1925 roku Ignacy Birencwajg otworzył w podwórzu swój Skład Towarów Galanteryjnych.

Ilustrowana Republika, rok 1925.

Dzisiaj przy Piotrkowskiej 25: 

Pizzeria Biesiadowo http://www.biesiadowo.pl/restauracje/lodzkie/lodz-lodz

Herbaciarnia Kocie Oczy https://www.facebook.com/herbaciarniakocieoczy?_rdr=p

Studio tatuażu http://sigil.art.pl/

Centrum Urody http://www.kosmetyka-centrumurody.pl/kontakt/

Kantor wymiany walut i lombard http://kantorlombard.pl/kontakt/lodz-ul-piotrkowska-25 i inn.

źródła:

http://www.dozsa.pl/apteka-przy-placu-wolnosci-w-lodzi.html

Anna Rynkowska. Ulica Piotrkowska.

Dariusz Kędzierski. Ulice Łodzi.

Przeczytaj jeszcze:

APTEKA POD NIEDŹWIADKIEM

MUZEUM FARMACJI. PLAC WOLNOŚCI 2

ULICA INŻYNIERSKA. DAWNA RZEŹNIA MIEJSKA

oraz:

http://www.dozsa.pl/apteka-przy-placu-wolnosci-w-lodzi.html

 Gazeta "Rozwój", rok 1906. 

"Gazeta Łódzka", rok 1916. 

Kalendarz Informator, rok 1922.

Fot. archiwalne ze stron:

www.farmacjapraktyczna.pl

http://calendula.pl/historia-apteki.html
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

 Fot. współczesne Monika Czechowicz

BAEDEKER POLECA:

Katarzyna Hanisz, Wojciech Ślusarczyk. Apteka przy Placu Wolności w Łodzi.

Dzie­je ap­te­kar­stwa w Ło­dzi by­ły nie­ro­ze­rwal­nie zwią­za­ne z lo­sa­mi mia­sta, któ­re w pierw­szym ćwierć­wie­czu XIXw. za­czę­ło się dy­na­micz­nie roz­wi­jać. W 1828 r. przy Pl. Wol­no­ści Ka­rol Ket­schen za­ło­żył pierw­szą w Ło­dzi ap­te­kę. By­ła świad­kiem straj­ków na prze­ło­mie XIX i XX w., odro­dze­nia II Rzecz­po­spo­li­tej, prze­trwa­ła trud­ne la­ta oku­pa­cji i sta­ła się „ap­te­ką spo­łecz­ną” w okre­sie PRL. Dziś apte­ka jest czę­ścią naj­więk­szej i naj­no­wo­cze­śniej­szej gru­py ap­tecz­nej w Pol­sce – Ap­tek Dbam o Zdro­wie, któ­ra czu­je się spad­ko­bier­cą spu­ści­zny po­ko­leń pol­skich apte­karzy. Naj­lep­szym do­wo­dem jest za­ło­żo­ne przez fir­mę, w tej sa­mej ka­mie­ni­cy, w któ­rej mie­ści się apte­ka, Mu­zeum Far­ma­cji.