sobota, 24 września 2016

Rezydencja „Księży Młyn”, dawny pałac Herbstów


Willa Edwarda i Matyldy (z domu Scheibler) Herbstów wchodzi w skład kompleksu fabryczno-mieszkalnego na Księżym Młynie, który był własnością Karola Wilhelma Scheiblera (1821-1881) – twórcy największego przedsiębiorstwa włókienniczego branży bawełnianej na ziemiach  polskich. Najbogatszy przemysłowiec Łodzi skupił w swym ręku prawdziwe imperium, na które składały się cztery kompleksy fabryczno-mieszkalne, co stanowiło na początku XX wieku 1/7 części miasta.


.„Księży Młyn” to największy w Łodzi planowo założony zespół składający się z budowli fabrycznych, rezydencji ich właściciela oraz osiedla domów robotniczych wraz z budynkami o charakterze socjalnym. Powstał w latach 1870-1877 i był prawdopodobnie dziełem jednego architekta – Hilarego Majewskiego (1838-1892). Został zaplanowany jako całość tworząc przejrzysty układ, w pełni funkcjonalny z zachowaniem symetrii i regularności zabudowy. Stanowił zamkniętą całość, samowystarczalną dzielnicę, niezwykłe miasto w mieście.


Jednym z elementów tego zespołu fabryczno-mieszkalnego była rezydencja fabrykanta. Willa była prezentem ślubnym Karola Scheiblera dla jego najstarszej córki Matyldy Zofii (1856-1939) i jej męża Edwarda Herbsta (1844-1921).

Edward August Maurycy Herbst 
- urodził się 21 października 1844 roku w Radomiu, zmarł 6 czerwca 1921 w Sopocie –  przemysłowiec (włókiennictwo), syn Edwarda (kupca, przybyłego z Saksonii) i Ludwiki z Vonderheidenów. Był absolwentem Warszawskiej Szkoły Handlowej. Rozpoczął pracę w fabryce Karola Scheiblera w 1869 roku. W 1874, po kilku latach kariery zawodowej, został dyrektorem zarządzającym przedsiębiorstwem, a po ślubie z najstarszą córką Scheiblera Matyldą stał się współwłaścicielem fabryki.
Na otrzymanym w posagu folwarku, ciągnącym się na wschód od fabryki, wzniesiono w 1876 willę dla nowożeńców według projektu architekta Hilarego Majewskiego.
Po śmierci Karola Scheiblera w 1881 Edward Herbst wraz ze spadkobiercami Scheiblera, synami Karolem i Adolfem oraz zięciem Georgiem von Kramstem, utworzyli spółkę akcyjną, której głównym dyrektorem został Herbst.
Był mecenasem „Dziennika Łódzkiego”, któremu w 1885 kupił drukarnię; wieloletnim prezesem Banku Handlowego w Łodzi.
Zakupiony w Sopocie niewielki dom letniskowy rozbudował w 1896 do kształtu wieloobiektowej rezydencji (willa przy ulicy T. Kościuszki 29), w której coraz częściej przebywał przed wybuchem I wojny światowej, aż w końcu w 1919 roku  zamieszkał w niej na stałe wraz z żoną i gdzie zmarł. W kręgu tamtejszej polskiej społeczności był znanym filantropem na jej rzecz, np. sfinansował zakup trzech dużych dzwonów dla nowo budowanego kościoła „Gwiazda Morza”, za znaczną w tamtych czasach sumę 7500 mk, ale też angażował się finansowo przy budowie sopockiego hotelu „Werminghoff”.
Za gorliwość okazaną przy dziele budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Łodzi przy ul. Widzewskiej (ob. ul. Kilińskiego 56) został odznaczony w październiku 1884 orderem Świętego Stanisława II klasy. W październiku 1888 roku otrzymał Order Świętej Anny II klasy.
Został pochowany w Sopocie. Syn Herbsta, Leon był ostatnim właścicielem willi Herbstów przy ul. Przędzalnianej w Łodzi.

"Rozwój", rok 1921.

"Rozwój", rok 1921.

Matylda Zofia Herbst
- najstarsza córka Karola Wilhelma Scheiblera i Anny Scheibler (z domu Werner). Urodziła się w 1856 roku. W 1875 roku wyszła za mąż za Edwara Augusta Herbsta, dyrektora generalnego w zakładach ojca. Zmarła w 1939 roku w Sopocie.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny do "Kuriera Łódzkiego", rok 1939.

Usytuowanie willi Herbstów było ściśle związane z budową całego kompleksu na Księżym Młynie, a bezpośrednie sąsiedztwo fabryki tworzyło z nią strukturalną całość, co nawiązywało do idei „wspólnego dachu nad mieszkaniem i produkcją”.


Dzisiaj Rezydencja „Księży Młyn” – to unikatowe w skali kraju i Europy muzeum wnętrz fabrykanckich z przełomu XIX i XX wieku.


Jest to willa dwukondygnacyjna, nawiązująca do dojrzałego renesansu włoskiego, oparta na klasycznych wzorcach Andrei Palladio i Sebastiano Serlio.


Willa położona jest nad stawem, w parku, wraz z budynkami gospodarczymi i okazałą oranżerią. Elewacje posiadają szlachetne proporcje, z umiarkowanie zastosowanym detalem w postaci boniowania, zakończenia okien trójkątnymi naczółkami, oflankowania okien pilastrami i półkolumnami o różnych kapitelach, oraz ozdobnych krat w oknach parteru.


Reprezentacyjne wejście do willi, osłonięte kolumnowym portykiem znajduje się w północnej elewacji.


W środkowym ryzalicie fasady zachodniej na uwagę zasługuje nisza w formie aediculi, w której umieszczona została figurka prządki – symbol przemysłowej działalności właścicieli. Podobną alegorię przedstawia witraż klatki schodowej.


Bogaty był też zespół budynków pomocniczych willi.


Rozbudowane zaplecze gospodarcze rezydencji stanowi trzyskrzydłowa oficyna.


W oficynie zwanej szwajcarską ze względu na szachulcowe dekoracje piętra i kształt dachów mieściła się kuchnia, spiżarnia i inne pomieszczenia pomocnicze oraz pokoje mieszkalne na piętrze. 


W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku wzniesiono budynki stajni i wozowni. W znajdującym się w pobliżu piętrowym budynku z wieżą była powozownia, stajnia oraz mieszkania dla stajennych. 


Architektem budynku w stylu renesansu francuskiego, który powstał w latach 1891-1893 był Adolf Seligson (Zeligson). 


W pomieszczeniach urządzono galerię wystaw czasowych gdzie odbywają się wystawy zarówno sztuki dawnej, jak i współczesnej.
STRONA GALERII SZTUKI DAWNEJ: TUTAJ 


Do zespołu willowego przylega nieregularny ogród wzorowany na parkach angielskich.


Całość otoczona była ogrodzeniem z dwiema kordegardami, zachowanymi do dziś.


Ogród rozpościerający się nad stawem, z założeniem ogrodowo-parkowym dodaje malowniczości całej posiadłości. W sąsiedztwie znajdował się stuhektarowy majątek rolny.


W roku 1877 willę powiększono o dobudowaną salę balową utrzymaną w stylu klasycystycznym (wiktoriańskim) i oranżerię.


Dziś w oranżerii można napić się dobrej kawy.


Willa była zamieszkana przez Herbstów najprawdopodobniej do końca 1941 roku. Leon Herbst (1880-1942), który odziedziczył rezydencję po rodzicach zmarł bezpotomnie w Wiedniu.


Po wojnie w wyniku zmian ustrojowych zmienili się również użytkownicy budynku, który z czasem zatracił swój pierwotny układ wnętrz poddawanych stopniowej dewastacji.


W 1972 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. Do dawnej świetności przywróciło je Muzeum Sztuki. Muzeum posiadające bogatą kolekcję mebli i rzemiosła artystycznego stanowiącego w swoim czasie wyposażenie fabrykanckich rezydencji wystąpiło z inicjatywą urządzenia wnętrz stylowych bogatego mieszczaństwa z przełomu XIX i XX wieku. 

"Dzienik Łódzki", rok 1970.


W 1976 roku rozpoczął się długoletni remont, którego celem było odtworzenie pierwotnej koncepcji architekta. Na podstawie przekazów źródłowych, dokumentacji fotograficznej oraz w wyniku analizy porównawczej innych budowli tego typu odtworzono wnętrza podkreślające specyficzny charakter domu łódzkiego przemysłowca końca XIX wieku.

"Dziennik Łódzki", rok 1990.


Willa posiada bardzo przejrzysty układ wnętrz z obszerną klatką schodową, salonem na osi oraz trzema pomieszczeniami w bocznych traktach.


Charakterystyczny układ pomieszczeń wyznaczał reprezentacyjny charakter parteru gdzie znajdowały się salony gościnne -


 - pokoje w stylu orientalnym...


Rodzinny charakter pokoi na piętrze zdominowane są przez apartamenty pana i pani domu.


- gabinety


... i sypialnie


Zachowane elementy wystroju świadczyły o bogatym wyposażeniu i różnorodności stylowej. 


Wnętrza w których odtworzono ich pierwszy układ wyposażone zostały w stylowe meble, bibeloty oraz obrazy pochodzące ze zbiorów własnych muzeum. 


Część kolekcji uzupełniono zakupami, część stanowią darowizny oraz nieliczne depozyty od osób prywatnych i innych muzeów. Wiele z tych przedmiotów stanowiło wyposażenie rezydencji łódzkich fabrykantów.


Z oryginalnego wyposażenia ocalało wiele stałych elementów wystroju – piece...


... boazerie, sztukaterie oraz większość witraży.


Cenną pamiątką po rodzinie Herbstów jest neobarokowy żyrandol, znajdujący się w reprezentacyjnym salonie lustrzanym. 


Jedynym pomieszczeniem, które zachowało swój pierwotny wystrój jest znajdujący się w południowo-wschodnim narożniku pokój myśliwski - 


-  w stylu niemieckiego renesansu, z bogatymi boazeriami ze scenami myśliwskimi w formie intarsji, kryjącymi różnego rodzaju szafki na akcesoria myśliwskie.


Rezydencja „Księży Młyn” została uroczyście otwarta jako muzeum wnętrz fabrykanckich w dniu 28 grudnia 1990 roku.


W1991 roku ze renowację rezydencji Muzeum Sztuki otrzymało honorowy medal „Europa Nostra 1990” przyznawany przez Międzynarodową Federację Towarzystwa Odnowy Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego z siedzibą w Hadze. Wręczenia medalu dokonał Prezes Fundacji Hans de Koster, a kopia odznaczenia została wmurowana w elewację willi. Członkiem organizacji „Europa Nostra” jest Towarzystwo Opieki nad zabytkami.


Rezydencja „Księży Młyn” jest pierwszym muzeum w Polsce, które otrzymało tę prestiżową nagrodę. Obecnie należy do najczęściej i najliczniej odwiedzanych muzeów w regionie łódzkim będąc integralną częścią unikalnego XIX-wiecznego zespołu mieszkalno-przemysłowego, w którym odnaleźć można klimat i swoisty urok fabrykanckiej rezydencji z XIX wieku.


Muzeum oprócz tradycyjnego zwiedzania oferuje dzieciom i młodzieży szkolnej lekcje muzealne, odbywające się w wybranych wnętrzach, dając możliwość poznania charakterystycznych dla XIX wieku stylów, kultury i obyczajowości.
W „Rezydencji „Księży Młyn” odbywają się koncerty, których repertuar i oprawa nawiązuje do XIX-wiecznych salonów muzycznych oraz Łódzkie Spotkania Historyczne popularyzujące historię i dziedzictwo kulturowe Łodzi i regionu łódzkiego.
Oficjalna strona muzeum: TUTAJ

Rezydencja „Księży Młyn” stanowi dzisiaj perełkę w łódzkiej architekturze willowej XIX wieku.

Pałac Herbsta
Oddział Muzeum Sztuki w Łodzi
ul. Przędzalniana 72
90 - 338 Łódź herbst@msl.org.pl

źródła:
Małgorzata Laurentowicz-Granas, Joanna Manżett-Kubiak. Pałace Ziemi Obiecanej”.
Cezary Pawlak. Rezydencja „Księży Młyn. Historia i współczesność [w: O Księżym Młynie. Historia-architektura-ogrody. Materiały z sesji zorganizowanej w Rezydencji Księży Młyn przez Oddział Łódzki Towarzystwa Opieki nad Zabytkami oraz Muzeum Sztuki Rezydencja Księży Młyn, red. Wiesław Kaczmarek].
pl.wikipedia.org

Fot. Monika Czechowicz

Fot. archiwalne Matyldy i Edwarda Herbstów pochodzą ze stron:
pl.wikipedia.org