Dawna Szkoła Powszechna im. Józefa Piłsudskiego - romantyzm narodowy w architekturze.

Dawna Szkoła Powszechna im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy Zagajnikowej 28/32 (dzisiaj ulica Doktora Stefana Kopcińskiego 54).

W październiku 1919 roku ówczesny architekt miejski Wacław Kowalewski sporządził projekt Szkoły Ludowej w Łodzi przy ulicy Zagajnikowej 28 na posesji miejskiej. 

Członkowie Komisji Międzyministerialnej Ministerstwa Robót Publicznych, rozpatrujący na posiedzeniu 15 listopada 1920 roku projekt szkicowy, zatwierdzony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, chwalili architekta za układ funkcjonalno-przestrzenny i prawidłowy rozkład, krytykowali natomiast nieharmonijną kompozycję brył architektonicznych, a przede wszystkim niespokojny wyraz formalny fasad.

W rezultacie zrealizowany obiekt był pierwszym w Łodzi gmachem szkolnym, wzniesionym w odpowiedzi na Dekret o obowiązku szkolnym z dnia 7 lutego 1919 roku.

"Rozwój", rok 1921.

 Księga pamiątkowa dziesięciolecia działalności samorządu m. Łodzi 1919-1929.

Sprawny przebieg prac budowlanych zawdzięczano patronatowi magistratu, dobrej organizacji robót, hojności ofiarodawców i dogodnym warunkom finansowania. Bocznicę kolejową do transportu materiałów budowlanych udostępniła nieodpłatnie Wspólnota Administracyjna Zakładów Przemysłowych Towarzystwa Akcyjnego Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana. Roboty ziemne wykonała społecznie Okręgowa Ekspozytura Sekcji Opieki Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W kilka dni po uroczystym otwarciu gmachu, które nastąpiło 8 października 1922 roku, w uznaniu zasług architekta Wacława Kowalewskiego magistrat przychylił się do jego prośby i zezwolił na wmurowanie w ścianę budynku tablicy z nazwiskiem projektodawcy i kierownika budowy szkoły.

Wacław Kowalewski urodził się w 1891 roku w Sieradzu. Był absolwentem Szkoły Realnej w Kaliszu i Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej, dyplom uzyskał w 1924 roku. W czasie studiów praktykował w znanej lwowskiej firmie „A. Zachariewicz i J. Sosnowski” (1910-1911). Po ukończeniu studiów pracował w Wydziale Krajowym we Lwowie, a następnie jako zastępca inżyniera powiatowego w Sieradzu (1912-1914). W okresie I wojny światowej zatrudniony był czasowo w firmie „Lutosławski” w Wilnie (1915-1916). Po wojnie osiadł w Łodzi, pracując w latach 1918-1925 jako kierownik Inspekcji Budowlanej w Wydziale Budownictwa Zarządu m. Łodzi, następnie Oddziału zabudowy. Należał do najwybitniejszych twórców łódzkich lat międzywojennych. W jego dorobku znajdują się zarówno domy i osiedla mieszkalne, jak i szkoły oraz kościoły, reprezentujące głównie formy o charakterze zachowawczym. Był członkiem łódzkiego Koła Architektów i Budowniczych, z ramienia którego zasiadał w jury konkursu na gmach szkoły przy ulicy Rokicińskiej (rok 1929), a następnie członkiem Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Architektów Polskich. Publikował w prasie łódzkiej artykuły na tematy artystyczne.

W 1933 roku był jednym z założycieli Rotary Club Łódź.

W czasie okupacji pozostał w Łodzi i pracował w firmie J. Schumanna.Był ożeniony z Ewą Rudnicką, z którą miał dwoje dzieci: Teresę i Andrzeja.

Po wybuchu wojny państwo Kowalewscy razem z dziećmi zostali wyrzuceni przez Niemców ze swego pięknego mieszkania przy ulicy Narutowicza 107. Na ich miejsce wprowadzili się tzw. Balten Deutches – Niemcy z terenów Łotwy i Estonii. Architekta z rodziną nie zesłano jednak do Generalnej Guberni, lecz pozostawiono w Łodzi, gdyż Kowalewski potrzebny był Niemcom przy pracach budowlanych. Do końca wojny mieszkali w prymitywnych warunkach w piwnicy swego domu…

Po 1945 roku Wacław Kowalewski pracował jako inżynier nadzoru w Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Budowlanych oraz starszy inspektor nadzoru Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych. Zmarł w 1962 roku w Łodzi.

Zaprojektowany przez Kowalewskiego kompleks szkolny, zlokalizowany w północno-wschodniej części miasta, składa się z usytuowanego we wschodniej pierzei ulicy Zagajnikowej (obecnie ulica Kopcińskiego) budynku głównego oraz skrzydeł (bocznych i środkowego) otaczających dwa dziedzińce wewnętrzne.

Dziedzińce od wschodu otwarte są na teren zieleni, boisk i miejsc rekreacji.

Fotografia z ok. 1959-1960 roku. 

Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Pierwotnie (przed poszerzeniem ulicy Kopcińskiego) obiekt był nieznacznie cofnięty w stosunku do ówczesnego przebiegu ulicy Zagajnikowej, na głębokość dostateczną dla zmniejszenia wpływu hałasu ulicznego.

Całość obszaru (poza budynkiem głównym, usytuowanym w pierzei) okala murowany, miejscami ażurowy, wysoki parkan.

Rzut założono na planie zbliżonym do litery E. Budynek główny 2,5-traktowy posiada trzy wejścia frontowe, z których główne umieszczono w osi środkowej, natomiast dwa pomocnicze, sąsiadujące z klatkami schodowymi, prowadzą do 1,5-traktowych skrzydeł bocznych.

Wyjścia dziedzińcowe dla uczniów zaplanowano na zamknięciu, skierowanych na północ (raz na dziedziniec wewnętrzny, raz na strefę obrzeżną terenu), pól traktów korytarzowych skrzydeł bocznych oraz na strefie przejściowej między budynkiem głównym a salą gimnastyczną zajmującą skrzydło środkowe.

Na dziedzińce wyprowadzono również wyjścia gospodarcze z pomieszczeń zlokalizowanych w suterenach. Zgodnie z pierwotnymi założeniami programowymi w gmachu urządzono dwie szkoły ludowe o siedmiu równoległych klasach oraz dwie klasy specjalne i wspólną dla obu szkół salę gimnastyczną z zapleczem scenicznym.

W suterenach umieszczono szatnie, bufet z jadalnią, kąpielisko (wanny, natryski), pralnię, warsztaty ze składem materiałów, kilka pomieszczeń dla służby, a w centralnej części budynku kotłownię. Na parterze zlokalizowano wspólną kancelarię, bibliotekę, pokój dla lekarza, wspomnianą salę gimnastyczną oraz 10 sal lekcyjnych, obliczonych na 50 uczniów każda. Na dwóch piętrach rozmieszczono w sumie 20 sal lekcyjnych, dwie sale dla nauczycieli, dwa pokoje dla kierowników, salę doświadczeń i zbiorów.

Na poddaszu, obok dwóch sal do robót ręcznych i doświadczeń, w związku z zaniechaniem w 1923 roku budowy domu mieszkalnego dla personelu nauczycielskiego, urządzono kilkanaście pokoi kawalerskich.

Monumentalna bryła kompleksu zakomponowana jest symetrycznie, w sposób charakterystyczny dla bloku wielkomiejskiego. Trzykondygnacyjny, zwarty gmach frontowy i skrzydła boczne, oraz jednokondygnacyjne, zakończone absydą skrzydło środkowe wyniesione na wysokim, sięgającym okien parteru, szkarpowo ukształtowanym cokole.

W elewacjach zastosowano zdobienia nawiązujące do form architektury o rodowodzie narodowo-romantycznym (obramienia drzwi i okien, wydatne gzymsy rynnowe, powieki dachowe).

Wysokie trójkątne szczyty stromych dachów ryzalitu centralnego budynku głównego ukryto za attykami, ukształtowanymi zgodnie z manierystycznymi zasadami kompozycji renesansowej, przyozdobionymi elementami nawiązującymi do motywów baroku polskiego i klasycyzmu stanisławowskiego (spływy wolutowe o mięsistej stylizacji, elipsoidalne okna z plecionką i kluczem, wazonowe sterczyny).

Interesująca stylizacja motywów dekoracyjnych występuje w obszarze wejścia frontowego.

Dwuskrzydłowe drzwi (z półcyrklastym nadświetlem w obramieniu z trapezoidalnym kluczem) otoczono lizenami, przechodzącymi w poziomie gzymsu w (zdwojone, wolutowe, rzeźbione) kroksztyny, dźwigające płytę gzymsową ze ślepą balustradą (o zwieńczonych wazonowymi sterczynami słupkach narożnych i prostokątnej płycie).

W listopadzie 1999 roku na ścianie przy drzwiach frontowych umieszczono tablicę poświęconą dr Stefanowi Kopcińskiemu, organizatorowi powszechnego obowiązku szkolnego w Łodzi w latach 1919-1922.

Nazwę ulicy Zagajnikowej zmieniono na ulicę Stefana Kopcińskiego po II wojnie światowej.

1 września 1999 roku, w związku z reformą systemu edukacji, w budynku rozpoczęło pracę Publiczne Gimnazjum nr 28.

W jednym ze skrzydeł znajduje się Przedszkole Miejskie nr 224.

Od roku szkolnego 2018/2019 w budynku gimnazjum rozpocznie działalność
nowe liceum ogólnokształcące.

Strona Szkoły: http://gim28.szkoly.lodz.pl/
ul. Kopcińskiego 54
90-032 Łódź
tel. (42) 674-77-78
fax (42) 674-77-32
gim28@poczta.internetdsl.pl

Źródła:

Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1/ Obiekty użyteczności publicznej.

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej oraz Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl

Przeczytaj jeszcze: 
Dawna Szkoła Powszechna przy ulicy Limanowskiego 124 (dawnej Aleksandrowskiej).
Dawna Szkoła Powszechna im. Stanisława Kostki przy ulicy Wspólnej.
Gimnazjum i Zespół Szkół Zawodowych przy alei Pierwszej Dywizji 16/18.
DAWNA SALEZJAŃSKA SZKOŁA RZEMIOSŁ PRZY ULICY WODNEJ 34.
DAWNA SZKOŁA POWSZECHNA IM. KRÓLOWEJ JADWIGI
Dawny Dom Wychowawczy przy ulicy Przędzalnianej 66.
Budynek szkoły przy ulicy Drewnowskiej 88.
SZKOŁA PRZY ULICY GDAŃSKIEJ 90
ŁÓDŹ - ... przy Ogrodowej 28a
Niemieckie Gimnazjum Reformowane przy ulicy Spacerowej w Łodzi.
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza oraz Gimnazjum nr 1, ulica S. Sterlinga (dawniej Nowotargowa) 24
Szkoły w sielskim dworku - u zbiegu ulic Staszica i mjr Sucharskiego
Szkoła Rękodzielniczo-Przemysłowa, ulica Stefana Żeromskiego 115
Inicjatywa filantropijna rodziny Ginsbergów i... VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka
MIEJSKA ELEMENTARNA SZKOŁA ŻYDOWSKA FUNDACJI HERMANA I MINY MAŁŻONKÓW KONSTADT. Herman Konstadt organizator powszechnego szkolnictwa żydowskiego na terenie Łodzi.
DAWNE GIMNAZJUM ŻEŃSKIE PRZY ULICY PIRAMOWICZA 6
ŻYDOWSKIE GIMNAZJUM MĘSKIE - ŁÓDŹ, ULICA PRÓCHNIKA 43.
DAWNA SZKOŁA ZGROMADZENIA KUPCÓW - ulica Gabriela Narutowicza 68 (dawniej Dzielna )
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi
MIEJSKIE GIMNAZJUM MĘSKIE W ŁODZI
GIMNAZJUM DLA DZIEWCZĄT - dzisiaj IV Liceum Ogólnokształcace im. Emilii Sczanieckiej.
Dawna Żydowska Szkoła Rzemiosł Talmud-Thora - historia miejsca.
SZKOŁA ŻYDOWSKA IM. ICCHAKA PERECA.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE

Sport w Łodzi w okresie I wojny światowej.

Jubileuszowa Jednodniówka Łódzkiego Klubu Sportowego 1913-1924.

Wybuch pierwszej wojny światowej w 1914 roku zahamował rozwój ruchu sportowego w Łodzi – spowodował zawieszenie działalności większości organizacji sportowych w naszym mieście.

"Rozwój", czerwiec 1914 roku.

Już w maju 1914 roku – a więc niespełna dwa miesiące przed wybuchem wojny – ówczesna sytuacja polityczna skłoniła władze rosyjskie do ograniczenia, a nawet pełnego zawieszenia działalności organizacji sportowych, skupiających członków narodowości nierosyjskiej.

26 maja 1914 roku gubernialne władze piotrkowskie wydały decyzję o likwidacji Łódzkiego Towarzystwa Gimnastycznego „Kraft” po rzekomym stwierdzeniu przekroczeń statutowych, a mianowicie, iż członkami były osoby niepełnoletnie.

"Rozwój", czerwiec1914 roku.

Na początku czerwca 1914 roku gubernialna komisja ds. stowarzyszeń i związków zażądała od dziewiętnastu łódzkich towarzystw sportowych przedstawienia szczegółowego wykazu członków, z podaniem miejsca zamieszkania i rodzajem pracy.

"Rozwój", 5 czerwca 1914 roku.

Pod koniec czerwca tego roku wyszedł nakaz zawieszający działalność kolejnych stowarzyszeń, skupiających członków narodowości niemieckiej. Represje powyższe były prawdopodobnie wynikiem stwierdzonej działalności pozasportowej, prowadzonej przez wywiad niemiecki w łódzkim środowisku sportowym w przededniu wybuchu wojny. Walki rosyjsko-niemieckie z 1914 roku, które toczyły się w bezpośrednim sąsiedztwie Łodzi (bitwa pod Brzezinami) i w samym mieście, oraz zarządzenia okupacyjnych władz wojskowych spowodowały do końca roku całkowite zawieszenie działalności sportowej wszystkich łódzkich organizacji sportowych.

Rządzące od grudnia 1914 roku do 11 listopada 1918 roku okupacyjne władze niemieckie godziły się na częściowe prowadzenie działalności sportowej tylko w tych stowarzyszeniach, których zarządy wykazały się lojalnością wobec militarystycznej polityki pruskiej.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Najszybciej reaktywowały swą działalność niemieckie stowarzyszenia sportowe: Stowarzyszenie Sportowe „Union” i Łódzkie Towarzystwo Gimnastyczne „Kraft”. Już w czerwcu 1915 roku podczas zabaw ogrodowych w parku Helenów, organizowanych na rzecz ofiar wojny, odbyły się wyścigi kolarskie na torze oraz mecze piłkarskie kombinowanych zespołów Stowarzyszenia Sportowego „Union” z „Touring-Club”.

"Rozwój", czerwiec 1915 roku.

Wyścigi kolarskie na torze w Helenowie.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.

W zespołach tych występowali zawodnicy wszystkich, nie tylko niemieckich, przedwojennych klubów piłkarskich z miasta, przebywających podczas wojny w Łodzi. Utworzono ponadto nowe stowarzyszenia sportowe – niemieckie Łódzkie Towarzystwo Sportowe „Sturm” oraz Żydowskie Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „1913 roku”. Aktywną działalność kontynuowało Łódzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej, które w sprawozdaniu za 1915 rok wykazało stan 202 członków oraz dochód z imprez szachowych w wysokości 5018 rubli.

"Godzina Polski", rok 1916.

31 maja 1916 roku odbyło się ogólne zebranie członków Łódzkiego Klubu Sportowego celem reaktywowania zawieszonej w lipcu 1914 roku działalności. Sytuacja klubu była bardzo niekorzystna – boisko przy ulicy Srebrzyńskiej 37/39 zostało zlikwidowane, większość byłych zawodników przebywała w szeregach walczących armii i w tworzących się legionach. W tej sytuacji ogólne zebranie, po dokonaniu wyboru nowego zarządu klubu, zobowiązało zarząd do zaprowadzenia aktualnej ewidencji członków, wynajęcia lokalu klubowego, zbierania składek oraz wznowienia treningów drużyny piłkarskiej na wynajmowanym boisku w Helenowie.

Park helelenowski dzisiaj.

W 1916 roku zawiązały się kolejne łódzkie organizacje sportowe – Towarzystwo Gimnastyczne „Polonia” z siedzibą przy ulicy Radwańskiej 14 (uprawiające piłkę nożną) i skupiające członków wyłącznie narodowości niemieckiej, Łódzkie Towarzystwo Sportowe z siedzibą przy ulicy Nowej 3, którego członkowie uprawiali gimnastykę i piłkę nożną oraz zawiązane 6 lipca 1916 roku Polskie Towarzystwo Gimnastyczne, kontynuujące przedwojenną działalność rozwiązanego w lutym 1915 roku przez władze niemieckie Towarzystwa Zwolenników Rozwoju Fizycznego (zakonspirowany „Sokół”). Bardzo aktywną działalność wykazały w 1916 roku żydowskie organizacje sportowe. W grudniu tego roku utworzony został w Łodzi Centralny Związek Żydowskich Towarzystw Gimastyczno-Sportowych, zajmujących się koordynacją działalności sportowej organizacji żydowskich.

Czynione były próby wznowienia w 1916 roku rozgrywek o mistrzostwo Łodzi w piłkę nożną.

Do rozgrywek stanęły zespoły Łódzkiego Towarzystwa Sportowego „Sturm”, Towarzystwa Gimnastycznego „Polonia”, Pabianickiego Towarzystwa Cyklistów i Łódzkiego Towarzystwa Sportowego. Te cztery zespoły rozegrały między sobą serię spotkań o mistrzostwo Łodzi i okolic na 1916 rok, w wyniku których przyznano tytuł mistrza Łodzi drużynie ŁTS „Sturm”.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

Zimą 1916/1917 roku urządzane były ślizgawki wewnątrz torów kolarskich na placu cyklistów przy ulicy Przejazd (dzisiaj ulica Tuwima) oraz w Helenowie, z których korzystała młodzież posiadająca buty z łyżwami.

"Gazeta Łódzka", zima 1917 roku.

"Gazeta Łódzka", zima 1917 roku.

Rok 1917 był stosunkowo zasobny w wydarzenia sportowe. W lutym Centralny Związek Żydowskich Towarzystw Gimanstyczno-Sportowych Królestwa Polskiego z siedzibą w Łodzi postanowił otworzyć w mieście szkołę gimnastyki dla nauczycieli pochodzenia żydowskiego. Założone zostało Żydowskie Towarzystwo Sportowe „Bar-Kochba” w miejsce byłego Łódzkiego Towarzystwa Sportowo-Gimnastycznego „1913 roku”, istniejącego od 1915 roku.

19 kwietnia 1917 roku odbyło się w lokalu własnym przy ulicy Widzewskiej 89 (dzisiaj ulica Kilińskiego) zebranie organizacyjne nowego stowarzyszenia – Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Piechur” (oddział łódzki centrali warszawskiej) z sekcjami piłki nożnej, lekkiej atletyki, gimnastyki i z miejscem treningów na boisku sportowym w Helenowie.

"Gazeta Łódzka", lipiec 1917 roku.

W maju 1917 roku otwarta została na Bałutach filia Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego przy ulicy Aleksandrowskiej 37. Drużyna piłkarska ŁKS-u, skompletowana z nielicznych pozostałych w Łodzi zawodników, rozegrała następujące mecze: 22 lipca z silną drużyną stacjonującego w Łodzi III pułku Legionów (składającą się z byłych zawodników Cracovii i lwowskiej Lechii) oraz 11 sierpnia ponownie z drużyną piłkarską III pułku Legionów. Mecze powyższe rozgrywane były na boisku w Helenowie – jedynym czynnym boisku łódzkim w okresie wojny. Dochód z tych meczów był przeznaczony na pomoc dla rodzin dotkniętych skutkami wojny.

"Gazeta Łódzka", 22 lipca 1917 roku.

Na początku 1918 roku reaktywowana została Łódzka Liga Sportowa, mająca swą siedzibę przy al. Kościuszki 32 (wspólny lokal z ŁKS-em). W miesiącach letnich liga zorganizowała rozgrywki o mistrzostwo Łodzi na 1918 rok z udziałem następujących zespołów: ŁKS, „Touring-Club”, „Bar-Kochba”, „Polonia”, „Sturm” i Łódzkie Towarzystwo Sportowe. W wyniku rozegranych spotkań tytuł mistrzowski przyznano drużynie Klubu Turystów („Touring-Club”), która w finale wygrała z broniącą tytułu mistrzowskiego 1916 roku drużyną „Sturmu” 5:2.

We wrześniu 1918 roku odbyły się w Łodzi pierwsze od 1914 roku międzymiastowe zawody piłkarskie Warszawa – Łódź. Zespół Warszawy reprezentowany był przez drużynę Klubu Sportowego „Korona”, natomiast Łódź reprezentowała mistrzowska drużyna Klubu Turystów. Wynik 3:1 (do przerwy 1:0) dla Warszawy. W drugim meczu „Sturm” pokonał Koronę 4:2.

"Godzina Polski", rok 1918.

Działalność zarządu ŁKS-u w 1918 roku koncentrowała się na zapewnieniu grupom polskiej młodzieży szkolnej możliwości gry w piłkę nożną. Drużyna młodzieżowa ŁKS-u, tzw. uczniowska, była już w tym czasie najlepszym zespołem piłkarskim Łodzi w rywalizacji z rezerwami klubów – członków reaktywowanej Ligi Sportowej. Zarząd ŁKS-u czynił usilne starania w Towarzystwie Akcyjnym I. K. Poznański o odzyskanie przeznaczonego na składnicę fabryczną byłego boiska przy ulicy Srebrzyńskiej. Okazały się one bezskuteczne.

"Godzina Polski", rok 1918.

Pomyślnie natomiast rozwijało swą działalność Polskie Towarzystwo Gimnastyczne. W dniu 22 lutego 1918 roku przekształciło filię na Bałutach w samodzielny, II pododział PTG, samo przeniosło swą siedzibę do dawnego lokalu Towarzystwa Zwolenników Rozwoju Fizycznego przy ulicy Nawrot 23 oraz po uzyskaniu zezwolenia władz zorganizowało w salach Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego przy ulicy Dzielnej 58 (dzisiaj ulica Narutowicza) kursy gimnastyczne dla nauczycieli.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

Dawna Szkoła Zgromadzenia Kupców - dzisiaj ulica Narutowicza 68.

"Godzina Polski", 12 sierpnia 1918.

Zespoły gimnastyczne Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego występowały z pokazami podczas zabaw ogrodowo-sportowych w Helenowie, członkowie PTG podjęli próby reaktywowania działalności lekkoatletycznej w Łodzi poprzez urządzanie otwartych konkursów skoków w dal, wzwyż i o tyczce, rzutów dyskiem i oszczepem oraz biegów krótkich. W programie działalności Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego były również wycieczki zastępów gimnastycznych za miasto, połączone z ćwiczeniami typu wojskowego.

"Godzina Polski", rok 1918.

Podobnie aktywne były żydowskie organizacje sportowe. W dniach 12-14 sierpnia 1918 roku w Łodzi odbył się II zjazd żydowskich stowarzyszeń gimnastycznych i sportowych zjednoczonych w Centralnym Związku Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych. W ramach zjazdu zorganizowano święto sportowe, w program którego wchodziły ćwiczenia gimnastyczne wolne i na przyrządach, konkurencje lekkoatletyczne oraz mecze piłkarskie. Zawody święta sportowego odbywały się w Helenowie, a oglądało je 10 tysięcy widzów – liczba niespotykana do tej pory w Łodzi na imprezach sportowych.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.

Próby reaktywowania działalności podejmowali w połowie 1918 roku członkowie Towarzystwa Warszawskich Cyklistów w Łodzi. Wynajęli oni lokal klubowy przy ulicy Widzewskiej 88 (dzisiaj ulica Kilińskiego) i dla nielicznych członków – posiadaczy rowerów – organizowali niedzielne wycieczki do Łagiewnik. 

"Rozwój",1914 roku.

Sport kolarski w tym okresie nie miał możliwości kontynuowania bogatych tradycji przedwojennych, gdyż większość prywatnych rowerów została zarekwirowana dla potrzeb niemieckich wojsk okupacyjnych.

Żołnierz z okresu I wojny 1914-1918.

"Godzina Polski", rok 1916.

We wrześniu 1918 roku wznowiło (przerwaną w lipcu 1914 roku) działalność Radogoskie Towarzystwo Gimnastyczne. 14 września, po otrzymaniu zezwolenia prezydium policji, odbyło się zebranie członków towarzystwa w lokalu własnym przy ulicy Zgierskiej 150. Działalność Radogoskiego Towarzystwa Gimnastycznego, podobnie jak przed wojną, ograniczała się do prowadzenia ćwiczeń gimnastycznych dla swoich członków w ogrodzie „Marcelin” (ulica Zgierska 91) oraz popisów gimnastycznych podczas zabaw ogrodowych organizowanych na Radogoszczu.

W ciągu ostatnich miesięcy 1918 roku łódzkie środowisko sportowe nie wykazywało większej aktywności. Było to spowodowane skomplikowaną sytuacją polityczną, związaną z zakończeniem wojny światowej, odzyskaniem przez Polskę niepodległości i rozpoczęciem walk o granice państwa.

Kolarski tor wyścigowy w Helenowie podczas nocnych wyścigów.

Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego. 

Źródło:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

Archiwalia pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi

Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC)

oraz ze strony:

http://rowerowaarystokracja.blogspot.com

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:

Łódź sportowa i zdrowa - szczęśliwy czas między wojnami...

Akiba Rubinstein – mistrz Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej.

Narodziny łódzkiego sportu i… cykliści.

PARK HELENÓW

ŁÓDZKA RESURSA

BAEDEKER POLECA:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

Sport jest z pewnością ważnym zjawiskiem, zdolnym przekazywać bardzo głębokie wartości językiem powszechnie zrozumiałym. Sport ujawnia nie tylko bogate możliwości fizyczne człowieka, ale także jego predyspozycje intelektualne i duchowe.

Potencjał ukryty w sporcie sprawia, że jest on szczególnie ważnym narzędziem rozwoju człowieka oraz czynnikiem niezwykle przydatnym w procesie budowania społeczeństwa, gdzie miejsce antagonizmów zajmuje sportowa rywalizacja, gdzie więcej ceni się spotkanie niż konflikt, uczciwe współzawodnictwo niż zawziętą konfrontację. Sport pozwala na kontakt z przyrodą, uczy ofiarności, szacunku i odpowiedzialności; pozwalając należycie docenić wartość każdego człowieka, przełamuje uprzedzenia i różnice językowe, rasowe i kulturowe (...). Zdobywanie wiedzy z dziejów sportu, olimpizmu jako znaczącego składnika zdrowej rywalizacji sportowej, poszanowania innego człowieka, jest istotnym czynnikiem poziomu kulturalnego społeczeństwa i jego jednostek.

Tym szlachetnym ideałom, materializującym się w sporcie, służy piękna książka napisana przez doktora Andrzeja Bogusza Dawna Łódź sportowa 1824- 1945.Jest to pozycja pionierska i ze wszech miar godna zainteresowania. 

Czytelnicy otrzymują pracę bogatą w interesującą faktografię, szeroko udokumentowaną, przypominającą plejadę łódzkich znakomitości sportu. Historia tu zaprezentowana to także znaczący rozdział historii polskiego Manchesteru i jego mieszkańców, pokazana w przekroju społecznym i narodowościowym. Książka ta jest wyrazem szacunku i uznania dla tych, którzy poprzez swoje osiągnięcia i sukcesy rozsławili Łódź w Europie i na świecie. Autor nie zapomina także o tych, którzy nie są sportowcami, ale tworzą jego zaplecze i podstawy organizacyjne oraz sponsorują rozgrywki i zawody sportowe. Wiele można dowiedzieć się o stowarzyszeniach i organizacjach sportowych, ich animatorach i działaczach, o wielości uprawianych dyscyplin, wreszcie o obiektach i urządzeniach służących do uprawiania sportu i kultury fizycznej. Szeroka i wielowątkowa tematyka uwzględnia uwarunkowania społeczno-polityczne, wyznaniowe i narodowościowe, nie pomija losów łódzkiego sportu i sportowców w okresie okupacji.

Książka ta jest znaczącym wkładem do dorobku polskiej historii sportu. Treść, sposób ujęcia i prezentacji poruszanych tu zagadnień dowodnie ukazują, iż autor opracowania to nie tylko wybitny znawca sportu i historii Łodzi, ale to także pasjonat (...)

Stanisław Witaszczyk

marszałek województwa łódzkiego

(2006)

Dr Andrzej Bogusz, wybitny znawca dziejów sportu w Łodzi, autor licznych opracowań na ten temat, przygotował kolejną pracę, poświęconą kulturze fizycznej w naszym mieście. Jest to udana próba syntezy historii sportu w Łodzi od jego zarania w latach 20. XIX wieku aż do 1945 roku. O wartości tego szeroko zakrojonego przedsięwzięcia badawczego w znacznym stopniu zadecydowała nie tylko wykorzystana obszerna literatura przedmiotu, ale także różnorodna baza źródłowa, jak: archiwalia, prasa, unikalne dokumenty oraz kilkadziesiąt ankiet i zdjęcia.

Autor ukazuje dzieje ruchu sportowego w wielonarodowym mieście w poszczególnych epokach na tle historii kultury fizycznej w kraju i na świecie. W swojej ciekawej pracy przedstawia narodziny sportu w Łodzi, rozwój organizacji i stowarzyszeń sportowych, powstawanie związków, klubów i obiektów, lecznictwo sportowe, prasę i wydawnictwa. Pokazuje działaczy i wybitnych sportowców oraz ich osiągnięcia. Podkreśla, jak ważną rolę sport odgrywał w życiu mieszkańców wielkiego miasta przemysłowego - nawet w tak trudnym okresie jak I wojna światowa oraz w ekstremalnych warunkach podczas okupacji niemieckiej w latach 1939 - 1945.

Praca doktora Andrzeja Bogusza wypełnia lukę w historiografii kultury fizycznej w Łodzi i szerzej w skali kraju.

Ta wartościowa monografia, starannie opracowana edytorsko i zawierająca ciekawą ikonografię, zainteresuje czytelników.

prof. zw. dr hab. Paweł Samuś

kierownik katedry historii Polski najnowszej

Uniwersytetu Łódzkiego

Opisywane kluby: 141 klubów i związków sportowych.
Opisywane sekcje: atletyka, automobilizm, awiacja, boks, gimnastyka, gry sportowe, hokej na lodzie, jeździectwo, kajakarstwo, kolarstwo, kręgle, lekka atletyka, łucznictwo, łyżwiarstwo, motocyklizm, narciarstwo, piłka nożna, pływanie, rugby, strzelectwo, szachy, szermierka, tenis stołowy, tenis ziemny

Wydawca: Muzeum Historii Miasta Łodzi.