W 1878 roku fabrykant łódzki Ludwik Meyer zakupił od chłopów Widzewa 41 mórg ziemi. Planował w Widzewie budowę dużych zakładów przemysłowych (bawełnianych), jednakże w bardzo krótkim czasie plan jego uległ zmianie.
Ludwik Meyer
W 1879 roku Meyer sprzedał całą nieruchomość, rozpoczętą budowę fabryki i materiały budowlane Juliuszowi Kunitzerowi za 15 tysięcy rubli (więcej w baedekerze tutaj: Kunitzer i Meyer ... czyli zanim powstała Widzewska Manufaktura. ).
Juliusz Kunitzer
Wybór Widzewa nie był przypadkowy. Niskie ceny ziemi, dostęp do wody (rzeka Jasień) i tania siła robocza zapewniały fabryce szybki rozwój.
Wkrótce po podpisaniu aktu notarialnego Kunitzer postawił nowoczesne przedsiębiorstwo bawełniane, które mogło przerobić surowiec od stanu wyjściowego aż po gotowy, ufarbowany wyrób.
Fabryka i pałac Juliusza Heinzla przy ulicy Piotrkowskiej.
- Witam, panie Kunitzer! Co pana do mnie sprowadza? - Juliusz Heinzel przywitał gościa serdecznie.
- Interesy - odparł przybysz.
- Jakżeby inaczej! Proszę siadać! Przeczuwam, że coś mi pan zaprezentuje.
- Nie myli się pan. Jako szanowany człowiek interesu wie pan pewnie, że bawełna idzie teraz lepiej niż wełna...
- Wełna to dobry towar, zawsze znajdzie nabywców - spoważniał Heinzel.
- No tak, to oczywiste. Ale może warto też spróbować czegoś innego?
- Do rzeczy, panie Kunitzer, do rzeczy.
- Spółka bawełniana. Razem wystąpimy o kredyt i zrobimy taką produkcję, o jakiej Łódź nie słyszała.
- Teraz mówi pan w moim języku.
Juliusz Heinzel
Kalendarz Informator m. Łodzi, rok 1923.
Po trzech miesiącach targów i obliczeń ustalono wartość zakładów na 450 tysięcy rubli. Wkład Heinzla wyniósł 225 tysięcy rubli.
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1888
(…) Kolejne lata przyniosły im znaczne pieniądze, a firma rosła w siłę. Powstało osiedle robotniczych domków, zwiększono liczbę maszyn.
W 1895 roku firma przekształciła się w spółkę akcyjną pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Manufaktury Bawełnianej Heinzel i Kunitzer, które w 1910 roku przybrało nazwę Widzewska Manufaktura.
Kapitał akcyjny wyniósł 3 miliony rubli.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
W początkach lat 90. zbudowano nową tkalnię, powiększono przędzalnię.
Doszło jednak do zatargu z gigantem. Wszystkie ścieki, zwłaszcza farbiarskie, spływały do Jasienia. Mienił się kolorami tęczy, śmierdział. Heinzel i Kunitzer zamienili tę niewielką rzeczkę w ściek. A wszystko spływało do stawu przy posiadłości Scheiblera, skąd czerpano wodę do celów włókienniczych. W drugiej połowie XIX wieku do firmy Heinzel i Kunitzer przyniesiono pismo.
- Przyszła skarga od sąsiada - oznajmił wspólnikowi Kunitzer.
- To my mamy jakiś sąsiadów? - zdziwił się Heinzel.
- Trochę dalszych, znad jasienia. Scheiblerowie.
- Niedobrze. czego chcą?
- Zanieczyszczamy Jasień. Scheibler chce, żebyśmy wybudowali kolektor i puścili go bokiem.
- To będzie kosztować fortunę... Ale chyba nie mamy wyjścia?
- Nie mamy.
Sprawę załatwiono polubownie. Fabrykanci musieli się wspierać. Ostre konflikty były raczej rzadkie. Poczucie wspólnoty urosło zwłaszcza w czasie tzw. wojny Łodzi z Moskwą w połowie lat 80. XIX wieku. Chociaż konflikt zakończył się w pewnym zakresie zwycięstwem przemysłowców moskiewskich, to Łódź zyskała na tym wiele, mianowicie grono miejscowych fabrykantów i kupców, mówiące niemal jednym głosem w sprawach ważnych dla Łodzi. Postać Juliusza Kunitzera miała tu olbrzymie znaczenie, bo wyrósł na lidera tej grupy (…).
"Rozwój", rok 1900.
W ostatnich dwóch dekadach XIX wieku w fabryce Heinzla i Kunitzera powstało wiele nowych obiektów "niefabrycznych". Firma zbudowała ponad sto domów dla robotników, szkołę fabryczną i szpital.
Drewniane domy robotnicze na Widzewie. Fot. Ignacy Płażewski (zbiory WBP).
Drewniane domki kunitzerowskie, lata 60. XX wieku.
Edukacja i opieka medyczna organizowane były na koszt firmy. Niestety, szkoła powstała bez zgody władz carskich i trzeba było ją zamknąć. Rosyjscy urzędnicy byli bezwzględni w tym zakresie.
Założono kasę chorych i fundusz z pieniędzy ze ściąganych kar. Chorzy dostawali zasiłki, a kwestie socjalne regulowała komisja powołana z robotników. Funkcjonowało też ubezpieczenie. Gdy zdarzał się śmiertelny wypadek przy pracy, wdowa mogła liczyć na zasiłek w wysokości 2 tysięcy dniówek zmarłego. Firma na Widzewie poszła nawet dalej. Zbudowano żłobek, a także salkę teatralną. Robotnicy mogli zaopatrywać się w sklepie, który otworzono specjalnie dla nich. Kunizer był zresztą jednym z najbardziej hojnych łódzkich filantropów i aktywnych działaczy na polu dobroczynności (…).
"Rozwój", rok 1906.
Fabryka zatrudniała początkowo 530 robotników, w 1894 roku pracowało w fabryce 1020 robotników, a w 1900 już 3320. Fabryka rozrosła się do rozmiarów dużego kombinatu bawełnianego.
W początkach XX wieku, po śmierci Juliusza Heinzla (1895) Kunizer prowadził firmę z Juliuszem Teodorem Heinzlem, synem, oraz Józefem Tanfanim, który pełnił rolę dyrektora i był zięciem zmarłego. Kryzys przełomu wieków zmusił wspólników do zaciągnięcia dużych pożyczek, między innymi w Banca Comerciale Italiana - część akcji przeszła w posiadanie finansistów włoskich, którzy z tego tytułu kontrolowali jej działalność.
W burzliwym okresie1905 roku, po wieściach o krwawej niedzieli (więcej przeczytasz TUTAJ , TUTAJ i TUTAJ), większość łódzkich fabryk stanęła w geście protestu. Sytuacja się nasilała.
"Rozwój", rok 1905.
Juliusz Kunitzer uważał, że to bezprawie, a drogą konfrontacji nie osiągnie się niczego. Każdy dzień przestoju był dla niego katastrofalny, bo i tak miał wielkie trudności finansowe (…). W końcu zdecydował się na dramatyczny krok...
Łódź, 12 kwietnia 1905. Około dwustu osób siedzi w tkalni naszego towarzystwa od 24 godzin i nie chce wyjść. Nie mają jedzenia, a wśród nich są liczni podżegacze. Czy sądzi Pan, by było możliwe aresztować ich wszystkich w myśl przepisów o specjalnej ochronie, a potem przesłuchać i namierzyć podżegaczy? Myślę, że takie energiczne działania poskutkują odstraszająco na robotników w innych łódzkich fabrykach i przyczynią się do uspokojenia sytuacji przed Wielkanocą.
(…) W rzeczywistości pacyfikacja była dość brutalna. Chociaż żołnierzy podburzał dyrektor Luckenbach, całą odpowiedzialnością za zajście robotnicy obciążyli fabrykanta. Miało to się na nim zemścić w okrutny sposób. On jednak zupełnie nie był tych spraw świadomy. Pozostał więc w Łodzi, nawet gdy większość fabrykantów opuściła miasto. Nie mógł wiedzieć, że Polska Partia Socjalistyczna wydała na niego wyrok...
(o tragicznej śmierci Juliusza Kunitzera przeczytasz TUTAJ)
"Rozwój", rok 1905.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.
Po I wojnie światowej przedsiębiorstwo zostało rozbudowane i przekształcone w kombinat bawełniany. Dla własnych potrzeb uruchomiono w Widzewskiej Manufakturze produkcję maszyn włókienniczych.
Kalendarz-informator, rok 1923.
"Głos Polski", rok 1922.
W okresie międzywojennym głównymi akcjonariuszami byli Oskar Kon i jego rodzina.
"Głos Polski", rok 1922.
Oskar Kon
"Ilustrowana Republika", rok 1937.
"Głos Poranny", rok 1925.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Głos Poranny", rok 1930.
"Echo", rok 1930.
"Echo", rok 1930.
Robotnicy opuszczają teren fabryki (Fot. zbiory NAC).
Liczne kombinacje finansowe Oskara Kohna doprowadziły dwukrotnie do ogłoszenia upadłości spółki.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1931.
W 1929 roku zginął syn Oskara Kona, Alfred.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1935.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1936.
"Najer Fołksbłat", rok 1936.
Księga adresowa m. Łodzi i woj. łódzkiego 1937/1939.
W czerwcu 1963 roku w związku z wprowadzeniem do produkcji nowego włókna syntetycznego - anilany, zmieniono nazwę na Zakłady Włókien Sztucznych (Chemicznych) "Anilana".
Kombinat
Maszyn Włókienniczych "Wifama" jako samodzielne
przedsiębiorstwo został wyodrębniony w 1945 roku z Widzewskiej
Manufaktury. W 1961 roku nastąpiło połączenie Widzewskiej Fabryki
Maszyn Włókienniczych z Łódzkimi Zakładami Maszyn Włókienniczych
pod nazwą Widzewskie Zakłady Maszyn Włókienniczych "Wifama".
Widzewska Fabryka Maszyn produkowała przeważnie maszyny do szycia,
a Widzewskie Zakłady Maszyn wyspecjalizowały się w produkcji
maszyn przędzalniczych i tkackich. Tajemnicą poliszynela było, że
produkowane były tam również części dla przemysłu
zbrojeniowego...
W jednym z dawnych budynków WIMY swoją siedzibę Liceum dla młodzieży, Technikum i Liceum dla dorosłych.
Oficjalna strona szkoły:
szkolypilsudskiego.edu.pl
Zakłady
Przemysłu Bawełnianego WI-MA S.A. to już historia. Pięć lat po
wprowadzeniu się tam pierwszych kreatywnych, w 2016 roku
przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na "Zakłady Przemysłów
Twórczych WIMA w Łodzi".
Mural "Mokosh" powstały na ścianie dawnych Widzewskich Zakładów Przemysłu
Bawełnianego WI-MA (dziś Zakład Przemysłów Twórczych), w 2017 roku w ramach Festiwalu Łódź Czterech Kultur. Jego
autorkami jest kobiecy duet z Manchesteru Nomad Clan czyli Cbloxx i Aylo.
W 2001 roku pierwsza grupa twórcza rozpoczęła działalność w WIMIE, dawnej fabryce Juliuszów Kunitzera i Heinzla.
Pojawienie
się tam Bajkonuru, sceny wydarzeń kulturalnych, sali prób i studia
nagraniowego, dało impuls do realizacji pomysłu "Kreatywni w
Wi-Mie". Prezes Stanisław Zaręba wymyślił, że zrobi z Wi-My
miejsce tętniące kulturą alternatywną. Blisko 60 tysięcy m kw.
poprzemysłowej powierzchni oddał w użytkowanie artystom...
Odnaleźli
tu swoje miejsce fotografowie, aktorzy, filmowcy, projektanci,
muzycy, majsterkowicze oraz absolwenci łódzkich uczelni
artystycznych. - To ludzie, którzy chcą czegoś więcej i tworzą
sektor kreatywny - mówi Stanisław Zaręba.
Łącznie
na terenie fabryki działa blisko 40 takich firm. To oznacza, że 1/3
najemców hal po dawnych Zakładach Przemysłu Bawełnianego Wi-Ma
S.A. należy do tzw. sektora kreatywnego.
Po terenie dzisiejszej WIMY oprowadzał mnie Pan Stanisław Zaręba - bardzo dziękuję za poświęcony mi czas i wiele interesujących historii dotyczących tego miejsca.
"Manufaktura
Fryzur" na terenie WIMY. Salon prowadzi … pra, pra, pra...
wnuczka Juliusza Heinzla.
Wracamy
do miejsc... lub opisujemy je, zachowujemy w pamięci i... kreatywnie
zmieniamy.
Warto
odwiedzić Wimę.
Zegar nad bramą prowadzącą na teren WIMY.
Kunitzer i Meyer ... czyli zanim powstała Widzewska Manufaktura.
Zabójstwo Juliusza Kunitzera.
Willa Widzewskiej Manufaktury przy al. J. Piłsudskiego 133.
Wojna Łodzi z Moskwą
PASAŻ LUDWIKA MEYERA
Mokosz - słowiańska bogini w Łodzi.
Marcin Jakub Szymański, Błażej Torański. Fabrykanci. Burzliwe dzieje łódzkich bogaczy.
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.
Gazeta Wyborcza lodz.wyborcza.pl
"Głos Poranny", rok 1931.
Marcin Jakub Szymański, Błażej Torański. Fabrykanci. Burzliwe dzieje łódzkich bogaczy.
Panorama łódzkich rodzin fabrykanckich. W książce odnajdziemy wszystkie nacje, wyznania i społeczności. Historie rodów oparte są na dokumentach i na relacjach potomków założycieli fabryk - nie tylko włókienniczych. Zakłady dawały właścicielom bogactwo, a rzeszom ludzi - pracę. Fabrykanci spadali czasem z bardzo wysokiego pułapu finansowego na samo dno. Czasami wynosili się z głębokiego dna na wyżyny społeczne i finansowe. Jedne z największych fortun w Europie, zapierające dech w piersiach wzloty i upadki, wielkie interesy i głośne bankructwa.
Poznańscy, Grohmanowie, Urbanowcy i Gehligowie
- wielkie łódzkie dynastie.
Kto i na czym zbijał fortuny oraz co się stało ze znanymi
łódzkimi rodzinami w czasie wojny i po jej zakończeniu?
Co dziś robią potomkowie bohaterów?
Ilu z nich przeżyło wojenną zawieruchę,
co się stało z pałacami, co ocalało z ich dziedzictwa?
"Głos Poranny", rok 1931.
oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC)
Księga adresowa m. Łodzi 1937-1939.
