baedeker łódzki: "Koncerta po obiedzie nie są szkodliwe"

Koncertowa altana w Parku Źródliska

Wśród mieszkańców dawnej Łodzi, odczuwających potrzebę rozrywki kulturalnej, dużą popularnością cieszyły się koncerty ogrodowe. Już w latach czterdziestych XIX stulecia egzystowała w Łodzi orkiestra złożona z dwudziestu dwóch muzykantów, którzy pod kierownictwem Józefa Kretschmera koncertowali w parku miejskim Źródliska (utworzonym z części terenów należących do Karola Scheiblera) oraz w prywatnych ogródkach "piwnych", takich jak Paradyz, Elisium, czy Meisterhaus (dom mistrzów tkackich).

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1909.

W dni galowe orkiestra Kretschmera dawała bezpłatne koncerty przed ratuszem, a podczas uroczystości świąt kościelnych uświetniała swymi występami nabożeństwa w obu miejscowych świątyniach. Członkowie orkiestry grywali także na balach i różnych uroczystościach rodzinnych.

Prezydent miasta zalecał mieszkańcom publiczne koncerty, mówiąc:

"Koncerta po obiedzie raz na tydzień, zwłaszcza uczęszczane przez możniejszych fabrykantów, nie są szkodliwe, owszem - niejednego odprowadzą od innych i mniej przyzwoitych towarzystw".

"Lodzer Tageblatt", 1881.

"Rozwój", rok 1900.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku Łódź dotowała symfoniczną "orkiestrę miejską", a po jej rozwiązaniu korzystała z dwóch orkiestr teatralnych, istniejących przy teatrach polskim i niemieckim.

"Rozwój", rok 1907.

W mieście działały także orkiestry amatorskie, jak na przykład przy zakładach Scheiblera.

W parkach i ogrodach publicznych koncertowały orkiestry wojskowe.

"Rozwój", rok 1907.

Helenów. Fotografia Bronisława Wilkoszewskiego,

"Widoki m. Łodzi".

Szczególnym uznaniem wielbicieli muzyki cieszyły się koncerty ogrodowe w Helenowie. Korzystać mogli oni zarówno z popołudniowych koncertów kapeli wojskowej, jak i z rannych przechadzek "przy koncercie", trwającym od 6 do 9 rano! Podziwiać należy ówczesnych łodzian, którzy dla wysłuchania koncertu nie wahali się zerwać z łóżek o tak wczesnej godzinie.

"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1901.

"Rozwój", rok 1908.

Nie wszyscy melomani byli zadowoleni z popisów kapeli wojskowej.

"Orkiestra względnie zgrana, repertuar obfity - pisał sprawozdawca "Rozwoju" - ale zawsze to trębacze i zawsze jeden i ten sam koloryt melodii, więc nudny, zamknięty w ciasnej skali instrumentów dętych, bez urozmaicenia, jakie daje orkiestra kombinowana smyczkowa i dęta".

Park Helenów dzisiaj.

"Rozwój", rok 1911.

Trzeba przyznać, że rosnące wymagania bywalców Helenowa zarząd parku starał się w miarę możności zaspokajać. W latach następnych koncertowała tu łódzka orkiestra symfoniczna pod dyrekcją Bronisława Szulca, Teodora Rydera i kapitana Adamczyka.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1917.

Łódź poczęli odwiedzać coraz częściej artyści i wirtuozi o sławie europejskiej. Miasto nie posiadało jednak odpowiedniej sali koncertowej. Potrzebie tej uczynił zadość Ignacy Vogel, budując w 1887 roku przy ulicy Dzielnej 18 (dziś ulica Narutowicza) "koncertowy dom", w którym mieściła się wspaniała sala balowa i koncertowa.

Sala koncertowa Ignacego Vogla przy ulicy Dzielnej 18 (dziś w tym miejscu znajduje się Filharmonia Łódzka).

Ulica Narutowicza, budynek Filharmonii Łódzkiej.

W inauguracyjnym koncercie wzięli udział: zasłużona dla polskiej opery śpiewaczka Julia Leichnitz, miejscowe niemieckie towarzystwo śpiewacze pod dyrekcją Antoniego Wirtha i łódzka orkiestra wojskowa pod batutą Edwarda Dietricha. Dochód z tej imprezy przeznaczono na rzecz Towarzystwa Dobroczynności i Ochotniczej Straży Pożarnej.

"Rozwój", rok 1911.

Już w pierwszych latach istnienia sali koncertowej Vogla występowało na jej estradzie wielu znakomitych pianistów, jak Aleksander Michałowski, Maria Wąsowska-Badowska, Józef Śliwiński, Józef Hofman i inni. W czasie późniejszym koncertował tu także przy szczelnie wypełnionej sali Ignacy Paderewski (w latach 1899, 1904, 1913).

Ignacy Jan Paderewski

Tutaj wreszcie rozpoczął swoją wspaniałą karierę pianistyczną łodzianin Artur Rubinstein.

Artur Rubinstein, rok 1910.

Po jego koncercie, danym w 1904 roku, krytyk muzyczny stwierdził, że wobec gry 18-letniego Rubinsteina "musi wszelka krytyka zamilknąć, bo można go tylko podziwiać".

"Głos Poranny" z 1929 i 1930 roku.

W łódzkiej sali koncertowej występowali też w różnych latach najsławniejsi ówcześni skrzypkowie polscy i obcy: Fritz Kreisler, Stanisław Barcewicz, Paweł Kochański, Pablo Sarasate, Jan Kubelik, Bronisław Hubermann i wielu innych.

Alfred Strauch (w środku) w towarzystwie pianisty Artura Rubinsteina i skrzypka Pawła Kochańskiego. Fotografia wykonana z okazji tysięcznego koncertu jaki Agencja Koncertowa Alfreda Straucha zorganizowała w dawnym "Łódzkim Domu Koncertowym", który wówczas nosił nazwę "Filharmonji" (Internetowy Słownik Biograficzny http://www.ipsb.nina.gov.pl)

"Głos Poranny", rok 1930.

Spośród znakomitych wokalistów, którzy w sali Vogla zbierali rzęsiste oklaski, trzeba wymienić przede wszystkim najsłynniejszą polską śpiewaczkę Marcelinę Sembrich-Kochańską, znakomitego basa Adama Didura i jedną z najlepszych polskich śpiewaczek Janinę Korolewicz-Waydową.

Marcelina Sembrich-Kochańska

Adam Didur w towarzystwie Jana Kiepury (w środku) i śpiewaczki Olgi Didur-Wiktorowej, rok 1932.

Janina Korolewicz-Waydowa

Ponieważ łódzki Dom Koncertowy nie posiadał własnej orkiestry, więc już od 1887 roku próbowali dyrygenci dwóch łódzkich orkiestr teatralnych - Gustaw Balcerek i Otton Heyer - stworzyć orkiestrę symfoniczną, która do 1892 roku dała szereg koncertów.

"Rozwój", rok 1903.

W latach 1899-1906 w sali koncertowej występowała stale orkiestra symfoniczna Łódzkiego Towarzystwa Muzycznego pod dyrekcją Henryka Melcera, Tadeusza Joteyki, Jana Górskiego i A. Turnera.

"Godzina Polski", rok 1916.

Stałą orkiestrę symfoniczną otrzymała Łódź dopiero w 1915 roku, czyli z chwilą utworzenia Filharmonii Łódzkiej.

Łódzka Orkiestra Symfoniczna w muszli koncertowej w Helenowie w sezonie letnim, rok 1916.

"Gazeta Łódzka", rok 1915.

"Rozwój", rok 1903.

Niemałą rolę w upowszechnianiu muzyki i śpiewu wśród szerokiej rzeszy łodzian spełniały towarzystwa śpiewacze. W tej dziedzinie najdłuższą działalnością wykazać się mogło niemieckie towarzystwo śpiewacze założone w 1846 roku. Z polskich stowarzyszeń propagujących muzykę i śpiew najstarszym była "Lutnia", powstała w 1892 roku.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1899.

Towarzystwo to w odrębnej sekcji skupiało także miłośników teatru amatorskiego. "Lutnia" poza tym organizowała wiele koncertów publicznych, przedstawień i zabaw towarzyskich.

"Rozwój", rok 1903.

Nieco później związały się towarzystwa śpiewacze "Lira" i "Harmonia". Wszystkie zrzeszały w głównej mierze inteligencję i urzędników.

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1903.

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1907.

Oddzielna wzmianka należy się chórom kościelnym, skupiającym wówczas młodzież robotniczą i rzemieślniczą. Chóry te miały w Łodzi długoletnią tradycję i zaliczały się do najstarszych w byłym Królestwie Polskim. Wśród nich na szczególne wyróżnienie zasługiwał chór "Cecylia" założony w 1856 roku, chór "Echo" powstały w 1869 roku, "Chór sumowy" istniejący od 1876 roku czy Chór Polski powstały przy Kościele Podwyższenia św. Krzyża.