Sport w Łodzi w okresie I wojny światowej.

Jubileuszowa Jednodniówka Łódzkiego Klubu Sportowego 1913-1924.

Wybuch pierwszej wojny światowej w 1914 roku zahamował rozwój ruchu sportowego w Łodzi – spowodował zawieszenie działalności większości organizacji sportowych w naszym mieście.

"Rozwój", czerwiec 1914 roku.

Już w maju 1914 roku – a więc niespełna dwa miesiące przed wybuchem wojny – ówczesna sytuacja polityczna skłoniła władze rosyjskie do ograniczenia, a nawet pełnego zawieszenia działalności organizacji sportowych, skupiających członków narodowości nierosyjskiej.

26 maja 1914 roku gubernialne władze piotrkowskie wydały decyzję o likwidacji Łódzkiego Towarzystwa Gimnastycznego „Kraft” po rzekomym stwierdzeniu przekroczeń statutowych, a mianowicie, iż członkami były osoby niepełnoletnie.

"Rozwój", czerwiec1914 roku.

Na początku czerwca 1914 roku gubernialna komisja ds. stowarzyszeń i związków zażądała od dziewiętnastu łódzkich towarzystw sportowych przedstawienia szczegółowego wykazu członków, z podaniem miejsca zamieszkania i rodzajem pracy.

"Rozwój", 5 czerwca 1914 roku.

Pod koniec czerwca tego roku wyszedł nakaz zawieszający działalność kolejnych stowarzyszeń, skupiających członków narodowości niemieckiej. Represje powyższe były prawdopodobnie wynikiem stwierdzonej działalności pozasportowej, prowadzonej przez wywiad niemiecki w łódzkim środowisku sportowym w przededniu wybuchu wojny. Walki rosyjsko-niemieckie z 1914 roku, które toczyły się w bezpośrednim sąsiedztwie Łodzi (bitwa pod Brzezinami) i w samym mieście, oraz zarządzenia okupacyjnych władz wojskowych spowodowały do końca roku całkowite zawieszenie działalności sportowej wszystkich łódzkich organizacji sportowych.

Rządzące od grudnia 1914 roku do 11 listopada 1918 roku okupacyjne władze niemieckie godziły się na częściowe prowadzenie działalności sportowej tylko w tych stowarzyszeniach, których zarządy wykazały się lojalnością wobec militarystycznej polityki pruskiej.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Najszybciej reaktywowały swą działalność niemieckie stowarzyszenia sportowe: Stowarzyszenie Sportowe „Union” i Łódzkie Towarzystwo Gimnastyczne „Kraft”. Już w czerwcu 1915 roku podczas zabaw ogrodowych w parku Helenów, organizowanych na rzecz ofiar wojny, odbyły się wyścigi kolarskie na torze oraz mecze piłkarskie kombinowanych zespołów Stowarzyszenia Sportowego „Union” z „Touring-Club”.

"Rozwój", czerwiec 1915 roku.

Wyścigi kolarskie na torze w Helenowie.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.

W zespołach tych występowali zawodnicy wszystkich, nie tylko niemieckich, przedwojennych klubów piłkarskich z miasta, przebywających podczas wojny w Łodzi. Utworzono ponadto nowe stowarzyszenia sportowe – niemieckie Łódzkie Towarzystwo Sportowe „Sturm” oraz Żydowskie Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „1913 roku”. Aktywną działalność kontynuowało Łódzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej, które w sprawozdaniu za 1915 rok wykazało stan 202 członków oraz dochód z imprez szachowych w wysokości 5018 rubli.

"Godzina Polski", rok 1916.

31 maja 1916 roku odbyło się ogólne zebranie członków Łódzkiego Klubu Sportowego celem reaktywowania zawieszonej w lipcu 1914 roku działalności. Sytuacja klubu była bardzo niekorzystna – boisko przy ulicy Srebrzyńskiej 37/39 zostało zlikwidowane, większość byłych zawodników przebywała w szeregach walczących armii i w tworzących się legionach. W tej sytuacji ogólne zebranie, po dokonaniu wyboru nowego zarządu klubu, zobowiązało zarząd do zaprowadzenia aktualnej ewidencji członków, wynajęcia lokalu klubowego, zbierania składek oraz wznowienia treningów drużyny piłkarskiej na wynajmowanym boisku w Helenowie.

Park helelenowski dzisiaj.

W 1916 roku zawiązały się kolejne łódzkie organizacje sportowe – Towarzystwo Gimnastyczne „Polonia” z siedzibą przy ulicy Radwańskiej 14 (uprawiające piłkę nożną) i skupiające członków wyłącznie narodowości niemieckiej, Łódzkie Towarzystwo Sportowe z siedzibą przy ulicy Nowej 3, którego członkowie uprawiali gimnastykę i piłkę nożną oraz zawiązane 6 lipca 1916 roku Polskie Towarzystwo Gimnastyczne, kontynuujące przedwojenną działalność rozwiązanego w lutym 1915 roku przez władze niemieckie Towarzystwa Zwolenników Rozwoju Fizycznego (zakonspirowany „Sokół”). Bardzo aktywną działalność wykazały w 1916 roku żydowskie organizacje sportowe. W grudniu tego roku utworzony został w Łodzi Centralny Związek Żydowskich Towarzystw Gimastyczno-Sportowych, zajmujących się koordynacją działalności sportowej organizacji żydowskich.

Czynione były próby wznowienia w 1916 roku rozgrywek o mistrzostwo Łodzi w piłkę nożną.

Do rozgrywek stanęły zespoły Łódzkiego Towarzystwa Sportowego „Sturm”, Towarzystwa Gimnastycznego „Polonia”, Pabianickiego Towarzystwa Cyklistów i Łódzkiego Towarzystwa Sportowego. Te cztery zespoły rozegrały między sobą serię spotkań o mistrzostwo Łodzi i okolic na 1916 rok, w wyniku których przyznano tytuł mistrza Łodzi drużynie ŁTS „Sturm”.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

Zimą 1916/1917 roku urządzane były ślizgawki wewnątrz torów kolarskich na placu cyklistów przy ulicy Przejazd (dzisiaj ulica Tuwima) oraz w Helenowie, z których korzystała młodzież posiadająca buty z łyżwami.

"Gazeta Łódzka", zima 1917 roku.

"Gazeta Łódzka", zima 1917 roku.

Rok 1917 był stosunkowo zasobny w wydarzenia sportowe. W lutym Centralny Związek Żydowskich Towarzystw Gimanstyczno-Sportowych Królestwa Polskiego z siedzibą w Łodzi postanowił otworzyć w mieście szkołę gimnastyki dla nauczycieli pochodzenia żydowskiego. Założone zostało Żydowskie Towarzystwo Sportowe „Bar-Kochba” w miejsce byłego Łódzkiego Towarzystwa Sportowo-Gimnastycznego „1913 roku”, istniejącego od 1915 roku.

19 kwietnia 1917 roku odbyło się w lokalu własnym przy ulicy Widzewskiej 89 (dzisiaj ulica Kilińskiego) zebranie organizacyjne nowego stowarzyszenia – Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Piechur” (oddział łódzki centrali warszawskiej) z sekcjami piłki nożnej, lekkiej atletyki, gimnastyki i z miejscem treningów na boisku sportowym w Helenowie.

"Gazeta Łódzka", lipiec 1917 roku.

W maju 1917 roku otwarta została na Bałutach filia Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego przy ulicy Aleksandrowskiej 37. Drużyna piłkarska ŁKS-u, skompletowana z nielicznych pozostałych w Łodzi zawodników, rozegrała następujące mecze: 22 lipca z silną drużyną stacjonującego w Łodzi III pułku Legionów (składającą się z byłych zawodników Cracovii i lwowskiej Lechii) oraz 11 sierpnia ponownie z drużyną piłkarską III pułku Legionów. Mecze powyższe rozgrywane były na boisku w Helenowie – jedynym czynnym boisku łódzkim w okresie wojny. Dochód z tych meczów był przeznaczony na pomoc dla rodzin dotkniętych skutkami wojny.

"Gazeta Łódzka", 22 lipca 1917 roku.

Na początku 1918 roku reaktywowana została Łódzka Liga Sportowa, mająca swą siedzibę przy al. Kościuszki 32 (wspólny lokal z ŁKS-em). W miesiącach letnich liga zorganizowała rozgrywki o mistrzostwo Łodzi na 1918 rok z udziałem następujących zespołów: ŁKS, „Touring-Club”, „Bar-Kochba”, „Polonia”, „Sturm” i Łódzkie Towarzystwo Sportowe. W wyniku rozegranych spotkań tytuł mistrzowski przyznano drużynie Klubu Turystów („Touring-Club”), która w finale wygrała z broniącą tytułu mistrzowskiego 1916 roku drużyną „Sturmu” 5:2.

We wrześniu 1918 roku odbyły się w Łodzi pierwsze od 1914 roku międzymiastowe zawody piłkarskie Warszawa – Łódź. Zespół Warszawy reprezentowany był przez drużynę Klubu Sportowego „Korona”, natomiast Łódź reprezentowała mistrzowska drużyna Klubu Turystów. Wynik 3:1 (do przerwy 1:0) dla Warszawy. W drugim meczu „Sturm” pokonał Koronę 4:2.

"Godzina Polski", rok 1918.

Działalność zarządu ŁKS-u w 1918 roku koncentrowała się na zapewnieniu grupom polskiej młodzieży szkolnej możliwości gry w piłkę nożną. Drużyna młodzieżowa ŁKS-u, tzw. uczniowska, była już w tym czasie najlepszym zespołem piłkarskim Łodzi w rywalizacji z rezerwami klubów – członków reaktywowanej Ligi Sportowej. Zarząd ŁKS-u czynił usilne starania w Towarzystwie Akcyjnym I. K. Poznański o odzyskanie przeznaczonego na składnicę fabryczną byłego boiska przy ulicy Srebrzyńskiej. Okazały się one bezskuteczne.

"Godzina Polski", rok 1918.

Pomyślnie natomiast rozwijało swą działalność Polskie Towarzystwo Gimnastyczne. W dniu 22 lutego 1918 roku przekształciło filię na Bałutach w samodzielny, II pododział PTG, samo przeniosło swą siedzibę do dawnego lokalu Towarzystwa Zwolenników Rozwoju Fizycznego przy ulicy Nawrot 23 oraz po uzyskaniu zezwolenia władz zorganizowało w salach Szkoły Handlowej Kupiectwa Łódzkiego przy ulicy Dzielnej 58 (dzisiaj ulica Narutowicza) kursy gimnastyczne dla nauczycieli.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

Dawna Szkoła Zgromadzenia Kupców - dzisiaj ulica Narutowicza 68.

"Godzina Polski", 12 sierpnia 1918.

Zespoły gimnastyczne Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego występowały z pokazami podczas zabaw ogrodowo-sportowych w Helenowie, członkowie PTG podjęli próby reaktywowania działalności lekkoatletycznej w Łodzi poprzez urządzanie otwartych konkursów skoków w dal, wzwyż i o tyczce, rzutów dyskiem i oszczepem oraz biegów krótkich. W programie działalności Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego były również wycieczki zastępów gimnastycznych za miasto, połączone z ćwiczeniami typu wojskowego.

"Godzina Polski", rok 1918.

Podobnie aktywne były żydowskie organizacje sportowe. W dniach 12-14 sierpnia 1918 roku w Łodzi odbył się II zjazd żydowskich stowarzyszeń gimnastycznych i sportowych zjednoczonych w Centralnym Związku Żydowskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych. W ramach zjazdu zorganizowano święto sportowe, w program którego wchodziły ćwiczenia gimnastyczne wolne i na przyrządach, konkurencje lekkoatletyczne oraz mecze piłkarskie. Zawody święta sportowego odbywały się w Helenowie, a oglądało je 10 tysięcy widzów – liczba niespotykana do tej pory w Łodzi na imprezach sportowych.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.

Próby reaktywowania działalności podejmowali w połowie 1918 roku członkowie Towarzystwa Warszawskich Cyklistów w Łodzi. Wynajęli oni lokal klubowy przy ulicy Widzewskiej 88 (dzisiaj ulica Kilińskiego) i dla nielicznych członków – posiadaczy rowerów – organizowali niedzielne wycieczki do Łagiewnik. 

"Rozwój",1914 roku.

Sport kolarski w tym okresie nie miał możliwości kontynuowania bogatych tradycji przedwojennych, gdyż większość prywatnych rowerów została zarekwirowana dla potrzeb niemieckich wojsk okupacyjnych.

Żołnierz z okresu I wojny 1914-1918.

"Godzina Polski", rok 1916.

We wrześniu 1918 roku wznowiło (przerwaną w lipcu 1914 roku) działalność Radogoskie Towarzystwo Gimnastyczne. 14 września, po otrzymaniu zezwolenia prezydium policji, odbyło się zebranie członków towarzystwa w lokalu własnym przy ulicy Zgierskiej 150. Działalność Radogoskiego Towarzystwa Gimnastycznego, podobnie jak przed wojną, ograniczała się do prowadzenia ćwiczeń gimnastycznych dla swoich członków w ogrodzie „Marcelin” (ulica Zgierska 91) oraz popisów gimnastycznych podczas zabaw ogrodowych organizowanych na Radogoszczu.

W ciągu ostatnich miesięcy 1918 roku łódzkie środowisko sportowe nie wykazywało większej aktywności. Było to spowodowane skomplikowaną sytuacją polityczną, związaną z zakończeniem wojny światowej, odzyskaniem przez Polskę niepodległości i rozpoczęciem walk o granice państwa.

Kolarski tor wyścigowy w Helenowie podczas nocnych wyścigów.

Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego. 

Źródło:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

Archiwalia pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi

Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC)

oraz ze strony:

http://rowerowaarystokracja.blogspot.com

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:

Łódź sportowa i zdrowa - szczęśliwy czas między wojnami...

Akiba Rubinstein – mistrz Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej.

Narodziny łódzkiego sportu i… cykliści.

PARK HELENÓW

ŁÓDZKA RESURSA

BAEDEKER POLECA:

Andrzej Bogusz. Dawna Łódź sportowa 1824-1945.

Sport jest z pewnością ważnym zjawiskiem, zdolnym przekazywać bardzo głębokie wartości językiem powszechnie zrozumiałym. Sport ujawnia nie tylko bogate możliwości fizyczne człowieka, ale także jego predyspozycje intelektualne i duchowe.

Potencjał ukryty w sporcie sprawia, że jest on szczególnie ważnym narzędziem rozwoju człowieka oraz czynnikiem niezwykle przydatnym w procesie budowania społeczeństwa, gdzie miejsce antagonizmów zajmuje sportowa rywalizacja, gdzie więcej ceni się spotkanie niż konflikt, uczciwe współzawodnictwo niż zawziętą konfrontację. Sport pozwala na kontakt z przyrodą, uczy ofiarności, szacunku i odpowiedzialności; pozwalając należycie docenić wartość każdego człowieka, przełamuje uprzedzenia i różnice językowe, rasowe i kulturowe (...). Zdobywanie wiedzy z dziejów sportu, olimpizmu jako znaczącego składnika zdrowej rywalizacji sportowej, poszanowania innego człowieka, jest istotnym czynnikiem poziomu kulturalnego społeczeństwa i jego jednostek.

Tym szlachetnym ideałom, materializującym się w sporcie, służy piękna książka napisana przez doktora Andrzeja Bogusza Dawna Łódź sportowa 1824- 1945.Jest to pozycja pionierska i ze wszech miar godna zainteresowania. 

Czytelnicy otrzymują pracę bogatą w interesującą faktografię, szeroko udokumentowaną, przypominającą plejadę łódzkich znakomitości sportu. Historia tu zaprezentowana to także znaczący rozdział historii polskiego Manchesteru i jego mieszkańców, pokazana w przekroju społecznym i narodowościowym. Książka ta jest wyrazem szacunku i uznania dla tych, którzy poprzez swoje osiągnięcia i sukcesy rozsławili Łódź w Europie i na świecie. Autor nie zapomina także o tych, którzy nie są sportowcami, ale tworzą jego zaplecze i podstawy organizacyjne oraz sponsorują rozgrywki i zawody sportowe. Wiele można dowiedzieć się o stowarzyszeniach i organizacjach sportowych, ich animatorach i działaczach, o wielości uprawianych dyscyplin, wreszcie o obiektach i urządzeniach służących do uprawiania sportu i kultury fizycznej. Szeroka i wielowątkowa tematyka uwzględnia uwarunkowania społeczno-polityczne, wyznaniowe i narodowościowe, nie pomija losów łódzkiego sportu i sportowców w okresie okupacji.

Książka ta jest znaczącym wkładem do dorobku polskiej historii sportu. Treść, sposób ujęcia i prezentacji poruszanych tu zagadnień dowodnie ukazują, iż autor opracowania to nie tylko wybitny znawca sportu i historii Łodzi, ale to także pasjonat (...)

Stanisław Witaszczyk

marszałek województwa łódzkiego

(2006)

Dr Andrzej Bogusz, wybitny znawca dziejów sportu w Łodzi, autor licznych opracowań na ten temat, przygotował kolejną pracę, poświęconą kulturze fizycznej w naszym mieście. Jest to udana próba syntezy historii sportu w Łodzi od jego zarania w latach 20. XIX wieku aż do 1945 roku. O wartości tego szeroko zakrojonego przedsięwzięcia badawczego w znacznym stopniu zadecydowała nie tylko wykorzystana obszerna literatura przedmiotu, ale także różnorodna baza źródłowa, jak: archiwalia, prasa, unikalne dokumenty oraz kilkadziesiąt ankiet i zdjęcia.

Autor ukazuje dzieje ruchu sportowego w wielonarodowym mieście w poszczególnych epokach na tle historii kultury fizycznej w kraju i na świecie. W swojej ciekawej pracy przedstawia narodziny sportu w Łodzi, rozwój organizacji i stowarzyszeń sportowych, powstawanie związków, klubów i obiektów, lecznictwo sportowe, prasę i wydawnictwa. Pokazuje działaczy i wybitnych sportowców oraz ich osiągnięcia. Podkreśla, jak ważną rolę sport odgrywał w życiu mieszkańców wielkiego miasta przemysłowego - nawet w tak trudnym okresie jak I wojna światowa oraz w ekstremalnych warunkach podczas okupacji niemieckiej w latach 1939 - 1945.

Praca doktora Andrzeja Bogusza wypełnia lukę w historiografii kultury fizycznej w Łodzi i szerzej w skali kraju.

Ta wartościowa monografia, starannie opracowana edytorsko i zawierająca ciekawą ikonografię, zainteresuje czytelników.

prof. zw. dr hab. Paweł Samuś

kierownik katedry historii Polski najnowszej

Uniwersytetu Łódzkiego

Opisywane kluby: 141 klubów i związków sportowych.
Opisywane sekcje: atletyka, automobilizm, awiacja, boks, gimnastyka, gry sportowe, hokej na lodzie, jeździectwo, kajakarstwo, kolarstwo, kręgle, lekka atletyka, łucznictwo, łyżwiarstwo, motocyklizm, narciarstwo, piłka nożna, pływanie, rugby, strzelectwo, szachy, szermierka, tenis stołowy, tenis ziemny

Wydawca: Muzeum Historii Miasta Łodzi.