DAWID LANDE - architekt związany z Łodzią.

Dawid Lande urodził się w 1868 roku w Karlowych Warach. Jeden z najlepszych architektów łódzkich przełomu wieku XIX i XX, autor wielu projektów zrealizowanych w Łodzi - wielkomiejskich kamienic oraz obiektów użyteczności publicznej.

Absolwent Wyższej Szkoły Rzemieślniczej (w 1886 roku) oraz petersburskiego Instytutu Inżynierów Cywilnych (1886-1891), który ukończył z dyplomem inżyniera cywilnego X klasy.

Po studiach rozpoczął pracę w Komitecie Techniczno-Budowlanym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Sankt Petersburgu, ale po kilku miesiącach był zmuszony zrezygnować z pracy z powodu złego stanu zdrowia (w czasie studiów chorował na „ostry katar”). Udał się do Berlina, gdzie odbywał praktykę w znanym biurze architektonicznym „Kayser&Großheim”.

W 1893 roku osiadł w Łodzi i rozpoczął działalność architektoniczną, szybko zdobywając uznanie i pozycję czołowego architekta w mieście.

W Łodzi mieszkał kolejno przy ulicy Piotrkowskiej 7, przy al. Kościuszki 27 i 69.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Informator m. Łodzi i województwa łódzkiego, rok 1920.

W jego twórczości dominują dużej skali śródmiejskie kamienice o dekoracyjnych fasadach, w których chętnie stosował motywy barokowe i rokokowe. Zapisał na swoim koncie także liczne gmachy użyteczności publicznej.

W 1898 roku wziął udział w międzynarodowym konkursie na projekt czwartego kościoła katolickiego Łodzi (obecnej archikatedry) – jego praca została wyróżniona. W 1899 roku wykonał również niezwykle ciekawy projekt nowego łódzkiego ratusza, który nie doczekał się jednak realizacji.

Projekt łódzkiego ratusza autorstwa Dawida Lande, rok 1899.

Jego pozycję ugruntowała realizacja gmachów rządowych: poczty i Banku Państwa. 

Budynek poczty u zbiegu ulic Tuwima i Kilińskiego.

Dawid Landau zalicza się do pionierów stosowania na gruncie łódzkim, a także w skali ogólnopolskiej, konstrukcji żelbetonowych. W 1899 roku wykonany został przez niego strop żelbetonowy w fabryce Juliusza Kunitzera na Widzewie (w kwietniu 1900 roku sprawdzano jego wytrzymałość). W tym samym roku wygłosił na posiedzeniu Sekcji Technicznej Łódzkiego Stowarzyszenia Techników wykład „O stropach żelazno-betonowych systemu Feketekazy’ego”.

Hala Widzewskiej Manufaktury.

Dawna fabryka Juliusza Kunitzera, czyli Widzewska Manufaktura.

Architekt udzielał się także aktywnie w środowisku zawodowym i na polu społecznym. W styczniu 1900 roku wziął udział w zjeździe budowniczych w Sankt Petersburgu. W styczniu 1902 roku współorganizował w Łodzi zjazd towarzyski absolwentów petersburskiego Instytutu Inżynierów Cywilnych. Rok później wystawiał swoje projekty w dziale architektonicznym Wystawy Artystów Łódzkich.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

Na przełomie XIX i XX wieku zdobył duże uznanie w Warszawie, głównie dzięki sukcesom na konkursach architektonicznych, w tym czasie architekt uchodził z jednego z najciekawszych twórców polskich. W 1909 roku jego pracę, zgłoszoną na konkurs na rozbudowę siedziby Towarzystwa Kredytowego w Warszawie wyróżniono zakupem, jego pozycję umocniło kilka wspaniałych realizacji, między innymi dom Spokornego (rok 1903), który zalicza się do najwybitniejszych dzieł secesji w Polsce.

Kamienica Maurycego Spokornego, zbieg Al. Ujazdowskich i ul. Chopina w Warszawie, wg: Anna Szkurłat, Secesja w architekturze Warszawy, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1999.

Dawid Lande był jednym z najbardziej znanych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku, działającym także z powodzeniem w latach 20. XX wieku w okresie Polski niepodległej. Traktowany był wówczas z wielkim szacunkiem jako nestor architektury łódzkiej.

Powierzano mu projekty wielu znaczących gmachów, a wyrazem jego uznania był udział w jury konkursu na projekt Domu Ludowego (rok 1925), konkursu na szpital Czerwonego Krzyża (1927) oraz osiedla mieszkaniowego na Polesiu Konstantynowskim (1928).

Jego dorobek jest bardzo bogaty – obejmuje blisko 200 dzieł. Większość z nich to kamienice, ale liczne są także budynki użyteczności publicznej o różnych funkcjach. W jego twórczości dominują formy historyczne, ale z powodzeniem, zwłaszcza w realizacjach warszawskich, stosował również rozwiązania secesyjne. Dorobek architekta każe go uznać za najważniejszego twórcę łódzkiego przełomu XIX i XX wieku.

Zmarł w Łodzi w 1928 roku.

"Głos Poranny", rok 1930.

Ważniejsze prace w Łodzi:

KAMIENICE I REZYDENCJE

Kamienica Mendla Pinkusa i Jakuba Lande przy ulicy Spacerowej 1 (dziś al. Kościuszki), róg Zielonej. Projekt z 1894 roku. Obszerny gmach o formach neobarokowych, z narożnikiem zaakcentowanym kopułą (więcej o budynku w baedekarze przeczytasz TUTAJ).

Kamienica Bernarda Glüksmana przy ulicy Spacerowej 36, na rogu ulicy św. Andrzeja (dziś al. Kościuszki, róg Andrzeja Struga). Projekt z 1895 roku. Obiekt dużej skali o podobnym charakterze jak kamienica Pinkusa, z narożną kopułą (więcej o budynku przeczytasz w baedekerze TUTAJ).

Kamienica Jakóba (Jakuba) Joskowicza przy ulicy Piotrkowskiej 271. Projekt z 1894 roku.

Kamienica Nissena Rosenbluma przy ulicy Spacerowej 21 (al. Kościuszki). Projekt z 1896 roku. Wyjątkowo efektowny przykład dekoracyjnej fasady, niestety zwieńczenie z grupą rzeźbiarską zostało zniszczone (obecnie budynek jest w remoncie, poczekam na zakończenie prac i dołączę zdjęcie).

Kamienica Jakuba i Ruchli Brauner (Broner) przy ulicy Spacerowej 29 (al. Kościuszki). Projekt z 1896 roku.

Kamienica A. S. Wajnberga przy ulicy Krótkiej 10 (ulica Traugutta 12). Projekt z 1896 roku.

Kamienica Edwarda Kindermanna przy ulicy Piotrkowskiej 85. Projekt 1896-1897.

Kamienica Henryka Sachsa przy ulicy Piotrkowskiej 107. Projekt z roku 1897 – przebudowa z ukształtowaniem nowej fasady (wcześniej projekty E. Creutzburga i E.P. Brukalskiego) o formach empirowych.

Kamienica przy ulicy Gdańskiej 42. Projekt z 1897 roku - w stylu neobarokowym.

Kamienica Dawida Izraela Sendrowicza przy ulicy Piotrkowskiej 12, róg Rewolucji 1905 roku. Projekt z 1897 roku. Elewacje o motywach manierystyczno-renesansowych i gotyckich.

Kamienica pabianickiej firmy „Krusche i Ender” przy ulicy Piotrkowskiej 143. Projekt z roku 1898. Fasada o formach renesansowych i gotyckich z unikatową dekoracją malarską (rozbudowana w latach 1923-1924 o dwa dodatkowe piętra).

Kamienica Abrama Lubińskiego przy ulicy Piotrkowskiej 19. Projekt z roku 1899. Fasada w stylu angielskiego neogotyku.

Kamienica Mendla Lejba Briksa przy ulicy Narutowicza 42. Projekt z 1910 roku. Fasada neoklasycystyczna.

Rozbudowa willi Arnolda Stillera przy ulicy Stefana Jaracza 45 (1899-1901) – dobudowa części zachodniej do budynku wzniesionego w 1890 roku, z zastosowaniem form renesansu francuskiego i manieryzmu niderlandzkiego.

Dom Reincholda Bennicha przy ulicy Długiej 89 (dziś ulica Gdańska). Projekt z 1903 roku. Fasada o cechach secesyjnych.

Secesyjna willa rodziny Bennichów przy ul. Generała Leopolda Okulickiego "Niedźwiadka" 23. Budynek zbudowany został w latach 1903-1904. Położona w leśnym otoczeniu willa jest dziś wielorodzinnym domem komunalnym.

Przebudowa kamienicy Roberta Schweikerta przy ulicy Piotrkowskiej 56. Projekt z 1911 roku – nadbudowa oraz nowe ukształtowanie fasady z wprowadzeniem elementów rzeźbiarskich.

GMACHY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Budynek magazynowo-handlowy na posesji Jonasza Warszawskiego przy ulicy Piotrkowskiej 114/116. Projekt z 1897 roku, od roku 2003 do 2017 galeria „Atlas Sztuki” – parterowy obszerny budynek na planie prostokąta o elewacjach zdobionych formami neorenesansowymi.
Budynek posiada dwie kondygnacje: parter oraz rozległe piwnice pod całym budynkiem służące hali targowej jako lodownia. 

Poczta Główna, róg ulicy Tuwima i ulicy Kilińskiego. Projekt z 1901-1903 roku opracowany w oparciu o projekt petersburskiego architekta Mikołaja Boczarowa. Wcześniej Lande wykonał plany budynku poczty przy al. Kościuszki, które nie zostały zrealizowane.

Rosyjski Bank Państwa (1905-1908). Obecnie oddział Narodowego Banku Polskiego przy al. Kościuszki 14. Gmach o formach klasyczno-renesansowych, z wnętrzami opracowanymi w duchu secesyjno-modernistycznym.

Hale Tanfaniego. Projekt z 1901 roku. Zespól niskich hal na palnie czworoboku, na placu przy ulicy Lutomierskiej i Bazarowej, obecnie nieistniejące.

"Rozwój", rok 1908.

Hotel „Bristol”. Projekt z roku 1909-1911. Gmach na rogu ulicy Zachodniej i Próchnika powstały w dwóch fazach, obecnie istnieje tylko jedna część budynku pełniąca odmienne funkcje.

Rozbudowa Grand Hotelu przy ulicy Piotrkowskiej 72 (1912-1913) – nadbudowa dodatkowej kondygnacji z wysokimi dachami, elewacje opracowane w formach klasyczno-renesansowych z akcentami secesyjno-modernistycznymi. Lande był współwłaścicielem hotelu.

Generalna rozbudowa budynku Spółki Akcyjnej „Dąbrówka” przy ulicy Piotrkowskiej 258/260 (rok 1922-1924). Pierwotnie był to dom H. Birnabuma zaprojektowany przez Gustawa Landau-Gutentegera. Współcześnie zburzony pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, jako zabytek wpisany do rejestru, a następnie zrekonstruowany i przekazany w użytkowanie Instytutowi Europejskiemu.

Budynek dyrekcji Elektrowni Łódzkiej – Lande przekształcił pierwotny projekt K. Stebelskiego. Architektura o uproszczonych formach renesansowych, hol kasowy o bogatym wystroju.

Fasada Kliniki Położniczo-Ginekologicznej Fundacji Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynnego (rok 1923). Obecnie Szpital Położniczo-Ginekologiczny im. L. Rydygiera przy ulicy Seweryna Sterlinga 13. Nowa wersja fasady powstała do projektu J. Bukieta, obecnie znacznie uproszczona.

Siedziba Łódzkiego Oddziału Banku Gospodarstwa Krajowego przy al. Kościuszki 63 (rok 1923-1928). Obecnie oddział Powszechnego Banku Kredytowego – kameralny budynek o fasadzie w stylu klasycyzmu akademickiego.

Źródło:

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Fot. archiwalne pochodzą ze stron:

https://archpasja.wordpress.com/ 
https://lodz.fotopolska.eu
oraz ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:
Wielkomiejska kamienica Mendla Pinkusa i Jakuba Lande. 
PIOTRKOWSKA 7
Narodowy Bank Polski. Łódź, al. Kościuszki (dawniej Spacerowa lub Promenada) 14.

POCZTA I TELEFONY ŁÓDZKIE

BAEDEKER POLECA:

"Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku)", to publikacja prezentująca środowisko architektów i budowniczych miasta, a po części także geometrów i urbanistów oraz inne osoby, których działalność miała decydujący wpływ na ukształtowanie architektonicznego krajobrazu miasta. Czytelnik ma okazję nie tylko poznać sylwetki twórców wielu znanych łódzkich budynków, ale również przyjrzeć się bliżej temu środowisku i problemom z jakimi się ono borykało. Zaprezentowane sylwetki 246 postaci (a także firm), tworzących do II wojny światowej, zawierają podstawowe dane biograficzne oraz wybrany dorobek twórczy. Źródłem wiedzy o łódzkich architektach i budowniczych były bogate zasoby archiwalne i biblioteczne, a niekiedy informacje zaczerpnięte od potomków danej postaci. Publikację wzbogaca blisko 300 ilustracji: widoki licznych gmachów, projekty oraz wizerunki twórców.