baedeker łódzki: 10/07/13

Już od 1907 roku w Łodzi zaczęto kręcić filmy. Pierwsze produkcje to przede wszystkim materiały kronikarskie, dokumentujące życie miasta. Do dzisiaj zachował się między innymi materiał nakręcony podczas Wystawy Rzemieślniczo-Przemysłowej, która odbyła się w 1912 roku w dzisiejszym parku Staszica:

Przeczytaj tutaj: baedeker łódzki: Wystawa Rzemieślniczo-Przemysłowa, rok 1912

W przededniu I wojny światowej zawiązana została w Łodzi spółka Akcyjne Towarzystwo Budowy Atelier, z kapitałem początkowym wysokości 100 tysięcy rubli. Głównymi udziałowcami byli Maks Glicenstein i Franciszek Fezer, właściciele kin Casino, Odeon i Sfinks (wcześniejszy Bio-Express przy ulicy Zielonej 2). Plany spółki były bardzo ambitne - w Łodzi, na Polesiu Konstantynowskim, miało powstać prawdziwe miasteczko filmowe produkujące filmy na całe Cesarstwo Rosyjskie, w tym Polskę.

Dawne kino Casino, późnej Polonia. Piotrkowska 67.

"Rozwój", rok 1911.

Dawne kino "Odeon", po wojnie "Gdynia", ulica Tuwima 2 (dawna Przejazd)

"Rozwój", rok 1908.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1911.

Przeczytaj: baedeker łódzki: Kino Gdynia w Łodzi

"Rozwój", rok 1909.

Firma Maksa Glicensteina i Franciszka Fezera zamierzała także zmonopolizować rynek kinowy w Łodzi - w miejscu należących do niej kin miały powstać sale na trzy tysiące widzów każda, a także dwa mniejsze kina - na Bałutach i w okolicach Górnego Rynku. Wszystkie inne kina miały zostać wykupione i... zamknięte. Spółka uzyskała zezwolenie na działalność w lipcu 1914 roku, ale kilka tygodni później wybuchła wojna światowa, co pokrzyżowało te plany.

W okresie międzywojennym w Łodzi działały prywatne przedsiębiorstwa filmowe, jak np. Emes-film (w 1926 roku studio to nakręciło film "Dzwony wieczorne" - oparty na operach Moniuszki, w którego realizacji uczestniczyli żołnierze łódzkiego Pułku Strzelców Kaniowskich) oraz Koraj-film (w 1927 roku studio to rozpoczęło realizację filmu "Bohaterowie przemysłu", który ze względu na likwidację studia nigdy nie został ukończony).

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

Wśród filmów dotyczących Łodzi, które udało się zrealizować, warto wymienić reportaże Aleksandra Forda z 1930 roku "Nad ranem" oraz "Tętno polskiego Manchesteru" obrazujące życie miasta.

Aleksander Ford (właściwie Mosze Lifszyc, 1908-1980)

- polski reżyser filmowy i scenarzysta pochodzenia żydowsko-rosyjskiego,

komandor Orderu Odrodzenia Polski.

Przełom w łódzkiej kinematografii nastąpił w 1945 roku. Miasto nie uległo znaczącym zniszczeniom podczas wojny, w związku z czym przeniesiona została tu z Lublina wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego kontynuująca działalność powstałej w 1943 roku przy I Dywizji im. Kościuszki, Czołówki Filmowej Wojska Polskiego.

"Głos Robotniczy", rok 1945.

Z uwagi na silną powojenną pozycję armii, władze miasta, które były początkowo niechętne planom ulokowania Wytwórni Filmowej w Łodzi, nie mogły się jednak temu sprzeciwić. Wytwórnia zajęła budynek dawnej hali sportowej przy ulicy Łąkowej, a także kilka nieruchomości w mieście - fabryki na produkcję sprzętu kinotechnicznego oraz kamienice na mieszkania dla filmowców.

Lata 1945-1950. Dawna hala sportowa przy ul. Łąkowej. Po 1945 roku Film Polski, a potem Wytwórnia Filmów Fabularnych - już nie istniejąca.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Początkowo problemem był niemal całkowity brak sprzętu do realizacji filmów. W celu zapewnienia zaplecza filmowego dla laboratorium i wytwórni, polscy filmowcy udali się do Berlina. Choć sprzęt z najważniejszych niemieckich wytwórni został już wcześniej zarekwirowany przez Armię Czerwoną, Polakom udało się jednak przejąć sprzęt z prywatnych firm usługowych. Pozyskano go w niekonwencjonalny sposób - posługując się książką telefoniczną, filmowcy trafiali do miejsc, w których przed oblężeniem Berlina działały niewielkie firmy związane z kinematografią. Zakłady te były na tyle małe, że nie wzbudziły zainteresowania żołnierzy radzieckich. Niestety zdobyty sprzęt okazał się w większości przestarzały, co nie ułatwiało realizacji pierwszych powojennych filmów.

Mieczysław Vogt i Jerzy Kawalerowicz przed budynkiem Filmu Polskiego w Łodzi.

Do najważniejszych postaci budujących od podstaw Hollyłódź należał wspomniany już Aleksander Ford (komendant wojskowej wytwórni filmowej) oraz Jerzy Bossak (programowy szef sztabu).

Jerzy Bossak (1910-1989)

- poski reżyser filmów dokumentalnych, pedagog, dziennikarz.

W 1949 roku gdy centralne instytucje kulturalne przeniosły się do Warszawy, to głównie dzięki ich zaangażowaniu w rozwój filmowej Łodzi miasto pozostało ośrodkiem produkcji filmowej. Działały tu nie tylko wytwórnie filmów fabularnych, animowanych i oświatowych, ale także fabryka sprzętu kinotechnicznego, centralna wytwórnia kopii filmowych, czy wreszcie Wyższa Szkoła Filmowa.

"Głos Robotniczy", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

W 1947 roku powstał zalążek szkoły filmowej - studium jednokursowe, zorganizowane przy Instytucie Filmowym (założonym na przełomie 1945-1946 roku). Równolegle w Łódzkiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych założona została sekcja filmowa. Obiema instytucjami kierował prof. Marian Wimmer.

Marian Bernard Wimmer (1897-1970)

- polski architekt, grafik i nauczyciel akademicki, jeden z twórców Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi.

W 1948 roku zostały one połączone i przekształcone w Wyższą Szkołę Filmową. Jej pierwszym rektorem został prof. Jerzy Toeplitz. Dziesięć lat później, w 1958 roku połączona została z Wyższą Szkołą Aktorską im. Leona Schillera.

Jerzy Bonawentura Toeplitz (1909-1995)

- polski historyk filmu, krytyk filmowy, współtwórca i w latach 1945-1952 i 1957-1968 rektor Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, w latach 1960-1968 dyrektor Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, raedaktor naczelny "Kwartalnika Filmowego" (1951-1965) i miesięcznika "Kino" (1966-1968), autor monumentalnych monografii Historia Sztuki Filmowej (1955-1990) i Historia fimu polskiego (1966-1994).

(źródło fotografii: https://encyklopedia.pwn.pl/)

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

W 1947 roku w Łodzi zrealizowany został pierwszy łódzki film animowany "Za króla Krakusa"

Kadr z filmu „Za króla Krakusa” w reżyserii Zenona Wasilewskiego. Rok 1947

(zbiory Filmoteki Narodowej)

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Produkcja filmów animowanych nabrała tempa w kolejnych latach, początkowo w ramach Wytwórni Filmów Fabularnych, a od 1956 roku już w samodzielnym studiu (które przyjęło nazwę Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For).

"Dziennik Łódzki", rok 1953.

Pierwszą siedzibą Semafora był Tuszyn, a w Łodzi początkowo znajdował się jedynie oddział. Semafor realizował zarówno popularne bajki dla dzieci, m.in. "Miś Uszatek", "Pingwin PikPok", ale także inne produkcje, w tym nagrodzone Oscarami "Tango" Zbigniewa Rybczyńskiego (rok 1983) oraz "Piotruś i wilk " Susan Templeton.

„Piotruś i wilk”, film oparty na baśni muzycznej Sergiusza Prokofiewa. Reżyseria Susan Templeton, 2007 rok.

(źródło: YouTube.pl)

Projekt „Łódź Bajkowa" - turystyczny szlak prowadzący śladami małych pomników przedstawiających postaci z seriali dla dzieci i filmów Studia Małych Form Se-ma-for. W ramach projektu wyemitowano także lokalną monetę „Łódka” z podobiznami wybranych bajkowych postaci. Pomysłodawcą projektu jest Piotr Trzankowski.

Pomnik Misia Uszatka na szlaku Łodzi Bajkowej został odsłonięty 24 października 2009 roku, znajduje się przed siedzibą Centrum Informacji Turystycznej w Łodzi i Biura Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą Urzędu Miasta Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej 87.

Pomnik Małego Pingwina Pik-Poka na szlaku Łodzi Bajkowej został odsłonięty 23 września 2010 roku, znajduje się przed Aquaparkiem Fala przy al. Unii Lubelskiej 4.
O innych postaciach ze szlaku Bajkowej Łodzi przeczytaj tutaj: baedeker łódzki: SZLAKIEM BAJKOWEJ ŁODZI.

Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For zostało zlikwidowane w 1999 roku, jednak na bazie dotychczasowej działalności dawni pracownicy zawiązali prywatne studio kontynuujące działalność w zakresie filmu animowanego.

"Głos Pabianic", rok 1949.

Łódzka Wytwórnia Filmów Fabularnych początkowo działała jako niezależny ośrodek twórczy. Po 1956 roku inicjatywy związane z powstawaniem nowych filmów przeniesiono na tzw. zespoły realizatorskie (działające w Warszawie), a łódzka wytwórnia stała się obiektem usługowym, wykonującym zlecenia produkcyjne. W łódzkiej wytwórni zrealizowany został m. in. pierwszy polski film barwny - "Przygoda na Mariensztacie" (rok 1953), a ogółem zrealizowano w niej kilkaset filmów.

"Dziennik Łódzki", rok 1964.

"Przygoda na Mariensztacie", pierwszy polski film kolorowy.

Reżyseria Leonard Buczkowski, rok 1953.

(źródło YouTube.pl)

"Dziennik Łódzki", rok 1952.

WFF zakończyła działalność w 1998 roku, na jej miejscu powstało Łódzkie Centrum Filmowe, obsługujące produkcję filmową. Dziś można tam skorzystać m. in. z olbrzymiej wypożyczalni kostiumów, a także wszelkiego rodzaju broni (oczywiście tylko atrapy). Przy ulicy Łąkowej znajduje się ponadto oddział Filmoteki Narodowej posiadający bogate archiwum kopii filmowych, w którego zbiorach znajduje się większość dorobku powojennej polskiej kinematografii.

Filmoteka Narodowa w Łodzi

W Łodzi działa jedyne w Polsce Muzeum Kinematografii. Jest ono instytucją, która stanowi swoistą klamrę spinającą działalność wszystkich łódzkich podmiotów związanych z kinematografią. Od 1976 roku działało jako Dział Kultury Filmowej i Teatralnej Muzeum Historii Miasta Łodzi, następnie jako Oddział Muzeum, a od 1986 roku jako niezależna placówka. W tym samym roku Muzeum otrzymało na swoją siedzibę budynek dawnego pałacu Karola Scheiblera przy Placu Zwycięstwa.

Muzeum Kinematografii. Plac Zwycięstwa.

Od 2006 roku w dawnej wozowni przylegającej do pałacu działa kino Kinematograf, należące do Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych.

Muzeum Kinematografii zorganizowało wiele wystaw poświęconych historii kina i filmu, jak również sztuki współczesnej. Były to między innymi wystawy scenograficzne do filmów Jerzego Hoffmana - "Ogniem i mieczem" oraz "Stara Baśń", Jerzego Kawalerowicza "Quo vadis" i Andrzeja Wajdy "Pan Tadeusz". Także wystawy biograficzne poświęcone wybitnym twórcom kina: