baedeker łódzki: Kolonia mieszkalna TOR na Stokach.

Towarzystwo Osiedli Robotniczych (TOR) nabyło w 1935 roku na Stokach pod Łodzią teren o powierzchni 31 ha w celu wybudowania w ciągu kilku lat dużego osiedla robotniczego, przeznaczonego dla około 6 tysięcy mieszkańców.

"Łódzki Dziennik Wojewódzki", rok 1938.

Lokalizacja: rejon ulic Rysy, Giewont i Krokiew (w tym ulica Wichrowa, Turnie i Halna).

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1932.

W czasach międzywojennego kryzysu mieszkaniowego wielkim wyzwaniem stojącym przed architektami było poszukiwanie rozwiązań umożliwiających budowanie tanio, wygodnie i dla wszystkich. Utworzone w 1934 roku Towarzystwo Osiedli Robotniczych (TOR) miało ważny cel - mieszkania dostępne dla robotników.

"TOR sprzedaje domy robotnikom", plakat Towarzystwa Osiedli Robotniczych, rok 1938.

(źródło: Polona)

"Budownictwo mieszkaniowe Towarzystwa Osiedli Robotniczych", rok 1937.

(źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa)

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1936.

Opracowany przez Łódzkie Biuro Planu Regionalnego plan tego dużego obszaru na Stokach przewidywał wzniesienie zarówno domów jednorodzinnych, jak i wielorodzinnych z uwzględnieniem terenów pod zieleńce i budynki użyteczności publicznej.

Pierwszy, zakończony w 1938 roku etap realizacji osiedla objął domy jednorodzinne w zabudowie szeregowej, jako niewymagające większych inwestycji terenowych, ograniczonych do wytyczenia i i wykonania zasadniczych dróg dojazdowych oraz podstawowych urządzeń lokalnej instalacji wodociągowej: studni, rurociągy zasilającego i hydrantów ulicznych.

Pierwszy etap zajmował wyniesioną najwyżej w stosunku do obszaru objętego opracowaniem, północno-wschodnią jego część o powierzchni 7 ha. Ten zróżnicowany wysokościowo teren pozwalał na rozważenie dwóch koncepcji ustawienia budynków - równilegle lub prostopadle do przebiegu warstwic. Przesłanką, która wpłynęła na decyzję przestrzenną projektantów, Barbary i Stanisława Brukalskich, była orientacja terenu w stosunku do stron świata. Chęć uzyskania optymalnego dla tego typu zabudowy mieszkaniowej nasłonecznienia wschodnio-zachodniego spowodowała zmienne posadowienie budynków, zarówno równoległe, jak i prostopadłe do łukowato biegnących warstwic.

Zastosowana konwencja projektowa polegała na zorganizowaniu przestrzeni poprzez pasma zabudowy, umieszczone wzdłuż czterech ulic pieszo-jezdnych o orientacji północ-południe, przyłączonych do ulic o charakterze zbiorczym dla całego rejonu Stoków. Jedynie ten etap zrealizowano.

"Echo", rok 1938.

Wobec trudności ze sprzedażą domów w 1938 roku inwestycję wstrzymano do czasu ich wyprzedania, a zbliżające się działania wojenne przeszkodziły w jej wznowieniu. W przewidywanych planach zabudowy obiektów użyteczności publicznej, na terenie odstąpionym przez TOR nieodpłatnie, gmina Nowosolna wybudowała szkołę.

Zawarto również porozumienie z Zarządem Miejskim w sprawie włączenia osiedla w przyszłości do ogólnej miejskiej sieci wodociągowej, a w miarę budowy domów wielorodzinnych przewidywano lokalną kanalizację. Po długich staraniach udało się także usunąć problem braku dobrego dojazdu do osiedla, stanowiący jedną z przyczyn trudności w początkowej sprzedaży domów. Z subwencji Funduszu Pracy, uzyskanej dzięki poparciu TOR, Wydział Powiatowy przebudował nawierzchnię drogi od granic miasta do osiedla, a Zarząd Miejski ulepszył nawierzchnię ulicy na odcinku miejskim. TOR wszedł w porozumienie z jednym z przedsiębiorstw komunikacyjnych, które uruchomiło od listopada 1938 roku regularną komunikację autobusową do osiedla na specjalnie ulgowych warunkach dla mieszkańców.

"Echo", rok 1938.

W latach powojennych doprowadzono na Stoki linię tramwajową.

"Głos Robotniczy", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Express Ilustrowany" rok 1948.

Zespół domów zlokalizowany jest w pagórkowatym, malowniczo ukształtowanym, najwyższym rejonie Stoków, stanowiących jedną z najkorzystniejszych pod względem klimatycznym enklawę obrzeżną wschodniej części miasta. Złożony jest z 206 domków jednorodzinnych w zabudowie szeregowej. Zabudowa zgrupowana jest w osiemnaście powtwrzalnych zespołów dwóch rodzajów. Jedenaście zespołów pierwszego rodzaju, usytuowanych po obu stronach północnej strefy ulic Wichrowej i Halnej oraz wzdłuż ulicy Turnie, utworzono z dziewięciu lub dziesięciu segmentów szeregowych typu A1 i trzech lub czterech segmentów typu A2.

Siedem zepołów drugiego rodzaju, złożonych z dziewięciu segmentów typu A2 każdy, stanowi wschodnią i zachodnią pierzeję południowej strefy ulicy Halnej oraz wschodnią pierzeję południowej strefy ulicy Wichrowej.

Każdemu z budynków przypisana jest działka ogrodnicza o powierzchni ok. 300 m². Między ogrodami i zespołami zabudowy poprowadzono przejścia piesze, pełniące jednocześnie funkcję kanałów przewietrzających cały układ.

Budynki są jednopiętrowe, częściowo podpiwniczone, kryte dwuspadowym, niesymetrycznie przełamanym w 1/3 głębokości segmentu, dachem.

Prosta zasada zachowania wspólnej linii kalenicy w ramach zespołów, przy jednoczesnym obracaniem względem osi skrajnych lub środkowych grup zabudowy, urozmaica przestrzennie rytm długich szeregów. Segmenty są łączone w pary, w związku z zasadą grupowania instalacji (kanały dymowe i instalacyjne) przy wspólnej ścianie wewnętrznej.

Z elementów zdobniczych zastosowano drewniane szczeblinowe okiennice zewnętrzne (obecnie niezachowane, większość budynków posiada nowe okna).