Pałac przy Wodnym Rynku - rezydencja wzniesiona na potrzeby rodziny Scheiblerów, obecnie siedziba Muzeum Kinematografii w Łodzi.
Pałac miał początkowo formę prostego parterowego domu, nieróżniącego się od typowych łódzkich domów tkaczy. Stanął w 1856 roku w południowej pierzei placu, po zachodniej stronie pierwszej przędzalni, oddzielony od niej jedynie przejazdem.
W 1865 roku dom został rozbudowany według planów budowniczego powiatowego Karola Mertschinga. Nadbudowano wówczas piętro i zapewne wtedy budynek otrzymał bogatszy wystrój, choć nie ma o tym informacji.
Najstarszy widok budynku, pochodzący z 1874 roku, ukazuje siedmioosiowy piętrowy obiekt z przystawioną od zachodu częścią zwieńczoną niewysoką wieżą, a za nią budynkiem parterowym. Czy powstały one wraz z nadbudową piętra, czy później, nie wiemy. Wieża z pewnością nadała budynkowi ciekawszy, bardziej reprezentacyjny charakter. W tym stosunkowo skromnym domu rodzina mieszkała przez kolejnych dwadzieścia lat. Można zatem wnioskować, iż dla Karola Scheiblera kwestia wygody i reprezentacji nie były istotne. Ważniejsze dla niego było inwestowanie w fabrykę i łożenie na potrzeby innych.
Karol Wilhelm Scheibler i Anna Scheibler (z domu Werner)
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung"
(zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi)
Pałac Scheiblerów przy Wodnym Rynku - widok od strony ogrodu.
(źródło: B. Wilkoszewski "Widoki miasta Łodzi", 1896, zbiory Muzeum Miasta Łodzi).
Przeczytaj w baedekerze:
Dopiero po śmierci nestora rodu, wdowa po nim Anna (z domu Werner) i dzieci podjęli decyzję o dalszej rozbudowie rezydencji i nadaniu jej bardziej wystawnej formy. Projekt przebudowy obiektu wykonał w 1884 roku warszawski architekt Edward Lilpop, spokrewniony z Anną Scheibler. Plany te zrealizowano w ciągu kolejnych dwóch lat.
Edward Lilpop był również projektantem warszawskiego domu Scheiblerów oraz mauzoleum rodzinnego zbudowanego na Starym Cmentarzu w Łodzi przy ulicy Ogrodowej.
Kamienica Scheiblerów w Warszawie, przy ulicy Trębackiej 4.
Przeczytaj w baedekerze:
Kaplica rodziny Scheiblerów na cmentarzu przy ulicy Ogrodowej.
Przeczytaj w baedekerze:
Anna Scheibler ( 1836-1921 )
Przeczytaj w baedekerze:
Fotografia przedstawia widok Wodnego Rynku (dzisiaj plac Zwycięstwa), z prawej strony fragment ulicy Targowej. Widoczne są zabudowania fabryczne Karola Scheiblera i jego pałac.
(źródło: B. Wilkoszewski "Widoki miasta Łodzi", 1896, zbiory Muzeum Miasta Łodzi)
Budynek zyskał pałacową, dekoracyjną formę, daleką jednak od pompierstwa charakterystycznego dla tej epoki. Obiekt rozbudowano od strony zachodniej, nadbudowując i przebudowując wcześniejszą część parterową. Bardziej dekoracyjny charakter, nawiązujący do renesansu północnego, nadano wieżyczce, która stała się dominantą całego założenia. Od południa dobudowano stajnie.
Dawny Pałac rodziny Scheiblerów w latach 50/60 XX wieku.
(Fot. Ignacy Płażewski, zbiory Muzeum Miasta Łodzi)
Wnętrza pałacu otrzymały bogaty, nieco przeładowany, w stosunku do niezbyt obszernych wnętrz, wystrój.
Reprezentacyjne salony tworzą amfiladowy ciąg w północnym trakcie parteru.
Znajduje się tu sala balowa ("lustrzana") o wystroju neobarokowym z okazałym marmurowym kominkiem zwieńczonym lustrem...
...i zdobiącymi sufit malowidłami francuskiego artysty Alcide'a T. Robaudiego.
Drugie z najważniejszych pomieszczeń to jadalnia o wystroju neorenesansowym z masywnym kredensem i wbudowanymi w boazerie polichromiami imitującymi gobeliny.
Pomiędzy nimi umieszczono tzw. palarnię męską ("salonik mauretański") o wystroju w stylu orientalnym.
W trakcie południowym znalazł się natomiast gabinet z kominkiem, który zdobi mozaikowe przedstawienie Cyganki, autorstwa weneckiego warsztatu Antonia Salviatiego.
Dalej znajduje się szatnia, klatka schodowa z sufitowym malowidłem Francuza Gabriela Ferriera oraz sypialnia ("buduar") w stylu rokokowym, do której przylega łazienka.
Pokoje na piętrze miały bardziej kameralny, prywatny charakter i skromniejszy wystrój. Odnalezione w trakcie prac renowacyjnych liczne sygnatury pozwoliły na ustalenie większości twórców wystroju wnętrz pałacu.
Obok wymienionych artystów francuskich i włoskich są to najczęściej warsztaty niemieckie. Wyróżnić należy wrocławską firmę Braci Bauer, która wykonywała umeblowanie pałacu.
Elementami wyposażenia wartymi szczególnej uwagi są piece kaflowe znajdujące się we wszystkich pomieszczeniach parteru. Bogato zdobione, o oryginalnych wzorach i kolorystyce oraz ciekawych kształtach, są wspaniale zachowanymi przykładami dawnej sztuki ceramicznej i zduńskiej.
Kafle do budowy pieców oraz ceramiczne elementy posadzek do pomieszczeń kuchennych oraz łazienek sprowadzano ze znanych manufaktur, między innymi Seidla w Dreźnie oraz Villeroy et Boch z Mettlach.
Zobacz w baedekerze:
Z inicjatywy Anny Scheiblerowej, wielkiej miłośniczki roślin, przy rezydencji został założony w latach 60. XIX wieku ogród autorstwa berlińskiej firmy Ludwiga Spätha.
Przeczytaj w baedekerze:
Pałac Scheiblerów przy obecnym pl. Zwycięstwa, mimo położenia na uboczu, należy do najbardziej charakterystycznych budowli Łodzi, a jego wnętrza są znakomitym przykładem gustu epoki.
W trakcie II wojny światowej w pałacu przy Wodnym rynku rezydował zarząd firmy, między innymi czasowo mieszkał tu jeden z wnuków Karola Wilhelma.
Ponadto w latach 1939-1941 część pokoi na pierwszym piętrze zajmowali funkcjonariusze policji (Schutzpolizei), możliwe, że mieszkali tu też w latach 1941-1945 wyżsi urzędnicy oddziału łódzkiego Allegemeine Elektrische Gesellchaft (AEG), która ulokowała swoją produkcję w pobliskim budynku fabryki scheiblerowskiej, jednak głównym lokatorem w tym okresie był Wehrmacht.
Po drugiej wojnie światowej często zmieniało się przeznaczenie pałacu.
Po 1945 roku Pałac Scheiblerów stanowił siedzibę kolejno: rektoratu świeżo powstałej Politechniki Łódzkiej (1945-1950), w latach 1950-1957 Biura Dokumentacji Technicznej Remontów Budowlanych Przemysłu Lekkiego, Łódzkich Zakładów Remontowo-Montażowych Przemysłu Lekkiego, Ministerstwa Przemysłu Lekkiego (Departament Budżetowo-Gospodarczy, Zarząd Przedsiębiorstw Remontowo-Budowlanych oraz Delegatura), Liceum Bibliotekarskiego, w latach 1957-1978 mieściła się w nim Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, następnie w latach 1978-1983 Łódzki Oddział Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji zabytków, w latach 1983-1985 Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków oraz Wojewódzki Konserwator Zabytków.
Momentem zwrotnym było umieszczenie w budynku powołanego w dniu 1 stycznia 1986 roku Muzeum Kinematografii.
"Dziennik Łódzki", rok 1986.
Spowodowało to kompleksową renowację budowli i jej wnętrz, trwającą w pierwszej fazie do 1996 roku, a kontynuowaną sukcesywnie do dzisiaj.
W 1971 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków, a w 2015 roku został częścią Ponika Historii "Łódź - Wielokulturowy Krajobraz Miasta Przemysłowego".
Działające w pałacu Scheiblerów Muzeum Kinematografii stało się ważnym punktem na mapie Łodzi.
Już przy samy wejściu witają zwiedzających bajkowe postaci kotów Filemona i Bonifacego, bohaterów serii animowanych filmów, które powstały w łódzkim Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for.
Przeczytaj w baedekerze:
Wystawa stała Łódź bajkowa
Przeczytaj w baedekerze:
Wystawa stała Łódź filmowa
Przeczytaj w baedekerze:
W pałacowej wozowni od 2006 roku działa studyjne kino Kinematograf.
W ogrodzie, od strony południowej, niewątpliwą atrakcją dla zwiedzających Muzeum są rekwizyty z filmu Juliusza Machulskiego "Kingsajz".
Pamięci Jerzego Stuhra (1947-2024)
Fot. archiwalna z zasobów Filmoteki Narodowej
"Dziennik Łódzki", rok 1988.
Wnętrza pałacu niejednokrotnie służyły jako plany filmowe. Po raz pierwszy obszernie zaprezentował je w czarno-białym filmie z 1967 roku pt. "Pałace ziemi obiecanej" Leszek Skrzydło, reżyser Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Atutem filmu jest komentarz oparty na fragmentach "Ziemi obiecanej" Reymonta w wykonaniu Kazimierza Rudzkiego. Długie ujęcie wnętrza pałacu zaprezentował Andrzej Wajda w filmie "Ziemia obiecana".
Przeczytaj w baedekerze:
.jpeg)
Dzisiaj dawny pałac to nowoczesna i dobrze zorganizowana placówka z bogatą ofertą dla turystów i amatorów dobrego kina.
Muzeum jest dostępne dla zwiedzających przez cały rok.
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
źródła:
Krzysztof Stefański. Wielkie rody fabrykanckie Łodzi i ich rola w ukształtowaniu oblicza miasta.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Filmoteki Narodowej, Muzeum Miasta Łodzi i Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.
Fot. współczesne Monika Czechowicz