GUSTAW LANDAU-GUTENTEGER

Gustaw Landau-Gutenteger (1862-1924)  

- należał do najwybitniejszych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku.

Był architektem i inżynierem cywilnym. W 1879 roku kończył łódzką Wyższą Szkołę Rzemieślniczą, a następnie petersburski Instytut Inżynierów Cywilnych (1879-1884), który ukończył dyplomem inżyniera cywilnego X klasy, wyróżniony przez uczelnię złotym medalem.

W czasie studiów miejscem jego stałego zamieszkania była Warszawa, tam mieszkał jego ojciec Adolf i reszta rodziny. Już w okresie studiów używał przydomka Gutentiger – później w formie Gutenteger.

Po studiach odbywał przez rok praktykę zawodową w biurach architektonicznych Berlina i Wiednia. Następnie osiadł w Łodzi, gdzie w pierwszych latach zajmował się głównie projektowaniem budynków fabrycznych oraz kamienic.

W 1891 roku odbył podróż do Włoch i Szwajcarii. Uzyskał również w tym czasie prawo dokonywania wyceny budynków do ubezpieczenia. W 1891 roku zdobył pierwszą nagrodę we wszechrosyjskim konkursie na gmach giełdy w Odessie.

W tym samym roku spotkało go zawodowe niepowodzenie. W trakcie budowy domu Bławata i Muchnickiego przy ulicy Piotrkowskiej 82, nad którą sprawował nadzór, zawaliła się ściana, co spowodowało śmierć dwóch robotników. Architekt w wyniku procesu został skazany na siedem dni aresztu domowego.

Liczba realizacji architekta od początku lat 90. XIX stulecia stale rosła. Coraz częściej były to wystawne kamienice. Początkowo prezentują typowy dla architektury łódzkiej schemat funkcjonalny i kompozycyjny, a ich elewacje kształtowane są przy pomocy konwencjonalnie traktowanych form neorenesansowych. W drugiej połowie lat 90. XIX wieku stosowane przez architekta formy różnicują się i stają się coraz bogatsze.

Wielkomiejska kamienica Szai Goldbluma przy ulicy Piotrkowskiej 99, o fantazyjnej fasadzie neogotyckiej, zaprojektowana przez Gutentegera w 1898 roku

"Czas", informator adresowy na rok 1901.

Na przełomie stuleci architekt brał udział w szeregu konkursów architektonicznych organizowanych w Warszawie, odnosząc liczne sukcesy: uzyskał zaszczytne wyróżnienie w konkursie na projekt gmachu Towarzystwa Sztuk Pięknych „Zachęta” w 1894 roku, II nagrodę w konkursie na warszawską siedzibę Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja”, II nagrodę w konkursie na hotel „Bristol” w 1898 roku oraz na dom Jankowskiego w Warszawie w 1901 roku.

Na początku XX wieku Landau-Gutenteger stał się czołowym łódzkim reprezentantem architektury secesyjnej. Ważną rolę w jego działalności odgrywało również budownictwo synagogalne. W styczniu 1902 roku współorganizował w Łodzi zjazd towarzyski absolwentów petersburskiego Instytutu Inżynierów Cywilnych.

Architekt zajmował się także z upodobaniem projektowaniem elementów wystroju, w tym dzieł kowalstwa artystycznego, a także scenografią teatralną (wykonał dekoracje do „Nory” Ibsena w 1910 roku).

Piotrkowska 29. Portal głównego wejścia ozdobiono kratą, najprawdopodobniej pomysłu samego Landau-Gutentegera, który będąc miłośnikiem sztuki kowalskiej, sam projektował wykończeniowe detale (czytaj TUTAJ).

Gustaw Landau-Gutenteger działał także w komisji budowlanej Towarzystwa Kredytowego Miejskiego, zajmującej się wyceną budynków, pod które brano pożyczki. Liczne realizacje, w tym synagogi, wiążą architekta silnie ze społecznością żydowską w Łodzi.

Ostatnie znane realizacje architekta pochodzą z lat 1911-1912, aczkolwiek wymieniany jest jako czynny działacz przez kalendarz „Czas” jeszcze w 1914 roku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.

Mieszkał wówczas przy wzniesionej przez siebie kamienicy przy ulicy Piotrkowskiej 128.

Piotrkowska 128, kamienica, w której mieszkał i miał pracownię Gustaw Landau-Gutenteger.

Jednym z ostatnich i jednocześnie najwybitniejszych jego dzieł był gmach szkoły Zgromadzenia Kupców z lat 1910-1911 (czytaj TUTAJ).

Ostatni znany projekt sygnowany przez architekta to rozbudowa oficyny na posesji Jakóba (Jakuba) Szmulowicza przy ulicy Piotrkowskiej 80, podpisany w lipcu 1912 roku.

Brak bliższych informacji o jego ostatnich latach życia, po roku 1912. W październiku 1913 roku w łódzkiej prasie pojawiła się informacja o przyjęciu przez jego synów, Adama Jerzego (18 lat) i Wacława (16 lat) chrztu katolickiego w kościele Podwyższenia Krzyża Św. 

"Rozwój", 8 października 1913 roku.

Aktywną pracę w ostatnim okresie przed I wojną światową prawdopodobnie uniemożliwiła mu choroba. Przez wiele lat funkcjonowała informacja, podana przez W. Lipiec w „Polskim Słowniku Biograficznym”, o roku urodzenia – 1870 (urodził się w 1862, prawdopodobnie w Warszawie), a także o śmierci architekta w 1917 roku w Monachium. Nekrolog w prasie łódzkiej wskazuje, że zmarł on znacznie później, w roku 1924 w Berlinie „po długich i ciężkich cierpieniach”.

Przypuszczać należy, że ostatnie lata życia spędził na leczeniu w niemieckich kurortach.

Dorobek architekta jest olbrzymi – liczba realizacji sięga 250. Należy on do najwybitniejszych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku, a jako twórca dzieł o charakterze secesyjnym zalicza się go do czołowych przedstawicieli tego kierunku w Polsce. Równie ważne są jego budowle o charakterze wczesnomodernistycznym z późniejszego okresu, powstające około roku 1910.

Najważniejsze prace Gustawa Landau-Gutentegera w Łodzi:

Budowle o formach historycznych

 – kamienice:

Kamienica Dawida Templa przy ulicy Piotrkowskiej 39 (1891).

Kamienica Hersza Nuchena Epszteina przy ulicy Piotrkowskiej 69 (1891).

Kamienica Jakóba (Jakuba) Friszmana przy ulicy Piotrkowskiej 81 (1891).

Kamienica Icka Joskowicza przy ulicy Piotrkowskiej 33 (1892) (czytaj TUTAJ).

Kamienica Mordki Helmana przy ulicy Piotrkowskiej 109 (1893), o formach neorenesansowych.

Kamienica Dawida Tempela przy ulicy Sienkiewicza 4 (1896) (czytaj TUTAJ).

Kamienica Abrama Bergera przy ulicy Piotrkowskiej 31 (1899-1900), o formach neobarokowych (czytaj TUTAJ).

Kamienica braci Auerbach przy ulicy Narutowicza 32 (1898), z fasadą o swobodnie traktowanych formach neoromańskich (czytaj TUTAJ).

Kamienica Szymona Goldbluma przy ulicy Piotrkowskiej 99 (1898), o fantazyjnej fasadzie neogotyckiej.

(prawdopodobnie) Kamienica Wolfa Reichera przy ulicy Południowej 28 (dzisiaj Rewolucji 1905 roku) (1893, później rozbudowana), z monumentalną fasadą łączącą cechy klasyczne i barokowe.

- rezydencje:

Dom Henryka Birnbauma przy ulicy Piotrkowskiej 258/260 (1893-1895), neorenesansowy, przebudowany całkowicie przez Dawida Landego w latach 1922-1924 jako siedziba Sp. Akc. „Dąbrówka”.

Pałacyk Gustawa Schreera przy ulicy Dzielnej 48 (Narutowicza) (1894-1895), typ śródmiejskiej rezydencji o formach neorenesansowych (czytaj TUTAJ).

- budynki użyteczności publicznej:

Grand Hotel, ulica Piotrkowska 72 – częściowa przebudowa, między innymi ukształtowanie wnętrz kawiarni „Bristol” (1903) (czytaj TUTAJ).

Żydowska Szkoła Rzemieślnicza „Talmud-Tora” przy ulicy Średniej 46/48 (Pomorska), obecnie Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego - z dachem o płynnej barokowej formie - później zniszczoną przez powojenną nadbudowę kondygnacji. (1900) (czytaj TUTAJ).

Budynek Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności fundacji Maksymiliana Goldfedera z tanimi mieszkaniami przy ulicy Średniej, dzisiaj ulica Pomorska (1900-1901).

Jednodniówka "Dzień Ubogich w Łodzi" z 17 września 1911 roku.

„Dom schronienia dla wdów” Fundacji rodziny Ginsbergów przy ulicy Średniej 105 (Pomorska), obecnie LO nr VIII (1900-1901) (czytaj TUTAJ).

Budowle o cechach secesyjnych:

Kamienica Oskara Kona przy ulicy Piotrkowskiej 43 (1901-1902). Pierwsza budowla secesyjna w mieście, fasada o oryginalnej dekoracji roślinnej.

Kamienica Jakuba Oszera przy Rynku Targowym 4 - dzisiaj pl. Dąbrowskiego (1902). (czytaj TUTAJ).

Kamienica Dawida Szmulewicza przy ulicy Piotrkowskiej 37 (1904).

Kamienica Gustawa Schichta (w której również mieszkał i miał pracownię Gustaw Landau-Gutenteger) przy ulicy Piotrkowskiej 128 (1904).

Kamienica małżonków Dejczmanów (Deutschmanów) przy al. Kościuszki 93 (1902-1903, druga faza rok 1912). (czytaj TUTAJ).

Siedziba łódzkiego oddziału banku „Wihelm Landau” przy ulicy Piotrkowskiej 29, róg Cegielnianej (Więckowskiego) (1902-1903), narożny budynek zwieńczony kopułą łączący cechy neobarokowe i secesyjne (czytaj TUTAJ).

Willa Leopolda Kindermanna przy ulicy Wólczańskiej 31 (1902-1903, wnętrza do ok. 1908) (czytaj TUTAJ).

(prawdopodobnie) Dom Leona Rappaporta  przy ulicy Południowej 44 (Rewolucji 1905 roku) (1904-1905), budynek o ceglanych elewacjach skontrastowanych z tynkowym detalem (czytaj TUTAJ).

Budowle z ok. 1910 roku o cechach wczesno modernistycznych:

Kamienica Wilhelma Tugemanna przy ulicy Piotrkowskiej 122 (1910).

Kamienica Icka Grossleita przy ulicy Piotrkowskiej 211 (1910).

Kamienica Jakuba Segałły przy ulicy Dzielnej 47 - dzisiaj Narutowicza (1910) (czytaj TUTAJ).

Szkoła Zgromadzenia Kupców przy ulicy Dzielnej (1910-1911), projekt wykonany wspólnie z Piotrem Brukalskim – gmach z żelbetowymi stropami łączący modernistyczną formę z post secesyjną dekoracją (czytaj TUTAJ).

Synagogi

Synagoga „Litwaków” (Ezras Izrael) przy ulicy Wólczańskiej 6 (1899-1904), obiekt nieistniejący, zniszczony w latach 1939-1940 – o formach neoromańskich (czytaj TUTAJ).

Rozbudowa synagogi Dobranickiego i Prussaka („Wilker Szule”) przy ulicy Zachodniej 56 z 1875 roku (1903), obiekt nieistniejący, zniszczony w latach 1939-1940 – rozbudowa części wschodniej i częściowa przebudowa fasady.

(prawdopodobnie) Synagoga Wolfa Reichera przy ulicy Południowej 28 (Rewolucji 1905 roku) – jedyna zachowana z wojennej pożogi (czytaj TUTAJ).

Źródło:

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Fot. archiwalne:

AbeBooks.com https://www.abebooks.com
Wirtualny Sztetl http://www.sztetl.org.pl

Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi. 

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:
Adolf Zeligson - architekt rodziny Poznańskich.
Franciszek Chełmiński, architekt Łodzi i… zięć Hilarego Majewskiego.
Ulica Włókiennicza w Łodzi i ... dom pod numerem 11.

BAEDEKER POLECA:

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 roku).

Publikacja prezentująca środowisko architektów i budowniczych miasta, a po części także geometrów i urbanistów oraz inne osoby, których działalność miała decydujący wpływ na ukształtowanie architektonicznego krajobrazu miasta.
Czytelnik ma okazję nie tylko poznać sylwetki twórców wielu znanych łódzkich budynków, ale również przyjrzeć się bliżej temu środowisku i problemom z jakimi się ono borykało.
Zaprezentowane sylwetki 246 postaci (a także firm), tworzących do II wojny światowej, zawierają podstawowe dane biograficzne oraz wybrany dorobek twórczy. Źródłem wiedzy o łódzkich architektach i budowniczych były bogate zasoby archiwalne i biblioteczne, a niekiedy informacje zaczerpnięte od potomków danej postaci.
Publikację wzbogaca blisko 300 ilustracji: widoki licznych gmachów, projekty oraz wizerunki twórców.