niedziela, 14 maja 2023

Ogrodnik Miasta Stefan Rogowicz i Zielona Ostoja - park jego imienia przy ulicy Wycieczkowej.


Najcenniejszymi terenami zieleni w Łodzi są parki miejskie. Większość z nich powstała w końcu XIX wieku i w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku na terenach leśnych, a także fragmentach dawnej puszczy łódzkiej oraz wokół siedzib fabrykanckich. Do ich budowy sprowadzano rośliny z najlepszych szkółek, co przyczyniło się do powstania cennych kolekcji dendrologicznych. Były one projektowane przez wybitnych polskich planistów zieleni, takich jak Teodor Chrząński, Edward Ciszkiewicz i Stefan Rogowicz, który pochodził z Warszawy, ale swoją karierę zawodową związał z naszym miastem.


Dawna szkółka ogrodnicza między ulicami Wycieczkową i Centralną zamieniona została w park. Miasto zapytało mieszkańców, jak go nazwać. Najwięcej głosów zebrała nazwa: park im. Stefana Rogowicza – Zielona Ostoja.


Teren pozostał parkiem naturalistycznym, to znaczy, że ingerencja miała jedynie charakter porządkujący, dotyczyła stworzenia ścieżek edukacyjnych, elementów małej architektury, czyli ławek i uporządkowania części zieleni.


Zielona Ostoja to teren historycznie wchodzący w skład majątku dziedzica okolicznych wsi Augusta Zawiszy. Pod koniec XIX wieku Zawisza zbankrutował, a jego majątek wykupił w 1887 roku "król wełny" Juliusz Heinzel. Po śmierci łódzkiego fabrykanta do czasów Wielkiej Wojny folwarkiem Marysin zajmował się jego syn Juliusz Teodor Heinzel. W 1929 roku, kolejny reprezentant rodziny Heinzlów - Roman, rozparcelował Marysin III, prowadząc na dużą skalę sprzedaż działek i wytyczając nowe ulice, których oś stanowi ulica Warszawska.

Ulica Wycieczkowa

Teren między ulicą Centralną a Wycieczkową był obszarem upraw rolnych aż do 1937 roku, kiedy to przeniesiono na 10-hektarowy obszar szkółki leśne, mieszczące się uprzednio na Polesiu Konstantynowskim, na terenie Parku na Zdrowiu. 
W 1939 roku szkółki wyprodukowały 18.704 drzewa i 45.098 krzewów. W czasie II wojny światowej Niemcy kontynuowali działalność szkółek na Marysinie, a w 1941 roku powiększono ich obszar do 25 ha, stwarzając warunki do maskowania schronów i obsadzania obiektów wojskowych.


W drugiej połowie 1940 roku, w związku z coraz częstszymi nalotami wykonywanymi przez brytyjski RAF, a także z obawy przed agresją sowiecką, III Rzesza zaczęła rozbudowywać system pomocniczej obrony przeciwlotniczej, na terenie środkowych i wschodnich Niemiec. W latach 1940-1941 utworzono 329 zaporowych baterii przeciwlotniczych.


Na terenie obecnego parku leśnego pomiędzy ulicą Centralną a Wycieczkową, znajduje się sześć betonowych podstaw umieszczonych na planie elipsy. Jest to jeden z nielicznych obiektów historycznych z lat 1939-1945, znajdujących się w granicach miasta. Stanowi element niemieckiej baterii przeciwlotniczej, wchodzącej w skład czynnej obrony przeciwlotniczej okupowanej Łodzi.


Poza znajdującą się nieopodal baterią, z całego pierścienia wokół miasta, ocalała jeszcze jedna - usytuowana przy lotnisku Lublinek.  Pierwsze raporty Związku Walki Zbrojnej wskazują, że bateria przy ulicy Wycieczkowej istniała już w lisopadzie 1940 roku i wskazywano jej lokalizację jako "Rogi". Początkowo miała na stanie: cztery działa przeciwlotnicze 7,5 cm FlaK 97, dwa przeciwlotnicze karabiny maszynowe MG08/15 oraz urządzenia nasłuchowe.


W pierwszej połowie 1941 roku baterię rozbudowano o dwie dodatkowe armaty. W marcu 1942 roku miasto Łódź (Litzmannstadt) zostało włączone w system krajowej ochrony przeciwlotniczej Rzeszy. Istniejące wówczas baterie przeformowano wówczas w tzw. Heimat - Flak Batterien, których obsługę stanowili cywile, mieszkańcy miasta, weterani i rezerwiści, a także ozdrowieńcy łódzkich szpitali wojskowych.

Armata przeciwlotnicza 7,5 Flak 97 na podstawie
(źródło fotografii: Bateria przeciwlotnicza ROGI - Schrony w Łodzi (schronywlodzi.pl)


Po wojnie uprawę tych terenów przejął Wydział Plantacji Miejskich. Zapotrzebowanie ma materiał szkółkarski było bardzo duże, a Miejskie Zakłady Szkółek Drzew i Krzewów Ozdobnych uchodziły za największe w kraju, zarówno pod względem ilości jak i asortymentu (ok. 300 gatunków i odmian roślin). Działalność kontynuowano do 1992 roku, kiedy zlikwidowano Łódzkie Przedsiębiorstwo Ogrodnicze.

"Dziennik Łódzki", rok 1949.

Ale wróćmy jeszcze do okresu przedwojennego. Czy można sobie wyobrazić Łódź bez Zdrowia, Lasu Łagiewnickiego czy prawie 40 parków w różnych częściach miasta - naszych zielonych płuc? W znacznej części zawdzięczamy je Stefanowi Rogowiczowi, naczelnikowi Wydziału Plantacji Miejskich w Łodzi w latach 1929-1946.

Stefan Rogowicz (w środku), lata 30. XX wieku.
(źródło fotografii: Plik:Stefan Rogowicz.jpg – Wikipedia, wolna encyklopedia/ arch. dr. Janiny Krzemińskiej-Fredy, wieloletniej dyrektorki Łódzkiego Ogrodu Botanicznego/

Rogowicz był naczelnikiem wydziału plantacji miejskich, dzisiaj nazwalibyśmy go Ogrodnikiem Miasta. Zmodernizował wiele łódzkich parków, posadził tysiące drzew i ocalił przed sprzedażą Łagiewniki. Dostrzegł, że zdeformowana koncepcja "miast-lasów", której mocno się sprzeciwiał, wyrosła jako doraźny pomysł, u którego źródeł stały spekulacje przy podziale i parcelacji posiadłości ziemskich. Bliskość Lasu Łagiewnickiego, a równolegle niewielka odległość od miasta, stwarzała ryzyko degradacji krajobrazu i przyrody w sposób nieodwracalny. Jako pierwszy Naczelnik Wydziału Plantacji Miejskich, przekonał Łódzki Magistrat do zachowania lasów komunalnych w niezmienionym kształcie i użytkowaniu.

Las Łagiewnicki

"Echo", rok 1929.

Park na Zdrowiu

Park na Zdrowiu, Las Łagiewnicki czy prawie 40 kompleksów zielonych w różnych częściach miasta - w znacznej części zawdzięczamy to Stefanowi Rogowiczowi, naczelnikowi Wydziału Plantacji Miejskich w Łodzi w latach 1929-1946. 

"Głos Polski", rok 1929.

Park im. ks. Józefa Poniatowskiego.

Stefan Rogowicz pochodził z Warszawy, ale swoją karierę zawodową związał z Łodzią. Większość miejskich parków postała z jego inicjatywy na przełomie XIX i XX wieku. Rogowicz odmienił oblicze terenów leśnych, fragmentów dawnej puszczy łódzkiej oraz zieleńców wokół siedzib fabrykanckich.

Stefan Rogowicz (1891-1946)
- architekt ogrodnictwa, ogrodnik, planista i publicysta naukowy, określany mianem twórcy łódzkich parków.

Stefan Rogowicz urodził się w Warszawie. Był synem Jakuba Ignacego Rogowicza i Marii z Zawadzkich. Ojciec Jakub Ignacy Rogowicz był warszawskim lekarzem ginekologiem, założycielem pierwszego w Warszawie prywatnego zakładu położniczego, organizatorem przytułków położniczych, redaktorem czasopisma “Medycyna”.

Dr Jakub (Jakób) Rogowicz, ojciec Stefana Rogowicza

Stefan Rogowicz był młodszym bratem Wacława (1876–1960), Jadwigi (1878–1971) i Jana (1881–1945). Brat Wacław Rogowicz był znanym publicystą, prozaikiem i tłumaczem, z kolei brat Jan Antoni Rogowicz - inżynierem chemikiem, przemysłowcem i senatorem.
Rogowiczowie mieszkali w kamienicy przy ul. Nowogrodzkiej 26 w Warszawie, tuż obok ulicy Marszałkowskiej, w miejscu dzisiejszego hotelu Novotel Warszawa Centrum.
Warto przeczytać artykuł “Trzy ogródki z klombami i jedno słoneczne podwórko” (napisany m.in. na podstawie wspomnień Wacława Rogowicza z 1956 roku zatytułowanych “Warszawa wydarta niepamięci”): “Doktor Rogowicz tak nie lubił podwórek-studni, że zbudował tylko pół kamienicy. (…) Jakub Rogowicz był bowiem wielkim miłośnikiem roślin. Chciał, by jego dom tonął w ogrodzie. To dlatego urzeczywistnił jedynie połowę projektu architekta, przeznaczając aż dwie trzecie placu na ogród i duże, jasne podwórko…“.


W książce “Drzewa Warszawy” odnajdujemy fragment dotyczący domu Rogowiczów:
“Prozaik i tłumacz Wacław Rogowicz wspominał, że jego ojciec, lekarz, budując dom na posesji przy Nowogrodzkiej 26, był postrzegany jako niepraktyczny dziwoląg, bo dwie trzecie placu przeznaczył na ogród – bzy, akacje. Po śmierci ojca w 1896 roku nowy właściciel niezwłocznie zabudował ten teren. W datowanym na 1954 rok wspomnieniu Mój jesion mnie nie przeżył z książki Warszawa wydarta niepamięci Rogowicz pisał: „(…) pozostał na podwórzu, tuż przed oknami starej oficyny, samotny w swym betonowym ocembrowaniu, piramidalny jesion z 1879 roku – mój rówieśnik, który znalazł się tu z okazji urodzin najstarszego syna gospodarza. Coraz w sobie szczuplejszy, wyciągał się wciąż wyżej i wyżej, jak gdyby chciał wydostać się gdzieś w przestwór z tego teraz zbanalizowanego warszawskiego podwórza, i trwał długo, sięgając stopniowo drugiego, trzeciego i czwartego piętra, nadbudowanego przy nowym właścicielu”. Gdy tuż przed II wojną jesion dosięgnął dachu, właściciel go ściął: „Zagłada mojego jesionu stała się jakby zapowiedzią zagłady samego domu”. Ruiny spalonej w powstaniu kamienicy rozebrano w 1953 roku.”
Trudno się dziwić, że i Stefan ukochał przyrodę, a swoje życie poświęcił zagospodarowywaniu zieleni miejskiej, tak ważnej dla mieszkańców uprzemysławiających się miast.

Park im. Stefana Rogowicza. Zielona Ostoja.

W 1916 roku, po uprzednim ukończeniu szkoły realnej, Rogowicz został absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Ogrodniczej w Warszawie. Pracował między innymi przy tworzeniu stacji doświadczalnej Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego – arboretum w Morach. Już wtedy, jako młody człowiek zdradzał wielkie zdolności plastyczne pracując przy zakładaniu arboretum.
Zaprojektował wiele parków i ogrodów.
Począwszy od 1918 roku tworzył parki dworskie w całej Polsce, ogrody przy willach prywatnych właścicieli, a także ogrody przy instytucjach państwowych i fabrykach. Ponad 40 jego projektów umieszczono w „Rejestrze ogrodów Polskich”.

Longin Majdecki. Rejestr ogrodów polskich.

W latach 1925–1929 Rogowicz pracował jako ogrodnik-planista w Dziale Ogrodniczym Wydziału Technicznego Zarządu Zieleni w Warszawie. W tym samym czasie opublikował:
🌳 Róże w parku (Ogrodnik nr 10 z 1926 roku) 
🌳 O piękno krajobrazu wsi polskiej (Ogrodnik nr 12 z 1925 roku)
🌳 Ogrodnictwo dekoracyjne w świetle Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu (Ogrodnik nr 14 i nr 15 z 1925)
🌳  Ogród i zagroda (Ogrodnik nr 16 i nr 17 z 1925)
🌳 Rol-ogrodnictwo. Folwark-ogród (Ogrodnik nr 18 z 1925 roku) 
🌳 Ogrodnictwo piękne (Przegląd Ogrodniczy nr 2 z 1926)
🌳 Idea ogrodnictwa miast i wsi (Pamiętnik Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej w Poznaniu 25.IX-3.X.1926, Poznań 1926)
🌳 Plantacje miejskie m. st. Warszawy (Ogrodnik nr 1 z 1927 r., podpisane St.R.)
🌳 Ogrody mieszkalne (Ogrodnik nr 3, nr 5, nr 7, nr 8, nr 9, nr 11, nr 19 z 1928)
🌳 Ogrody cmentarne (Ogrodnik nr 4 z 1928)
🌳 Ogrody leśne (Ogrodnik nr 6 z 1929)
🌳 Ogródki mieszkalne (Osiedle, mieszkanie, dom nr 5 z 1929), 
🌳 Ogrody osiedli leśnych (Osiedle, mieszkanie, dom nr 8 z 1929 roku).

Park na Zdrowiu. 

1928 roku podczas Krajowej Wystawy Ogrodniczej w Poznaniu, Rogowicz zdobył nagrodę za projekt zagospodarowania przestrzennego Polesia Konstantynowskiego zwanego Zdrowiem.

Plan Parku Ludowego im. marszałka J. Piłsudskiego wg. projektu S. Rogowicza, rok 1930/1931. Zbiory Archiwum Państwowego w Łodzi (APŁ).

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

1 października 1929 już jako znany planista Rogowicz objął stanowisko naczelnika Wydziału Plantacji Zarządu Miejskiego w Łodzi, gdzie z przerwą na okupację pozostał do końca życia.
“W tych dniach objął stanowisko naczelnika Wydziału Plantacyj Miejskich w Łodzi p. Stefan Rogowicz, ogrodnik – architekt. P. Rogowicz jest wybitną siłą fachową, posiada kilkanaście lat praktyki ogrodniczej w największych zakładach krajowych, ostatnio zaś pracował w Biurze Głównem Plantacyj Miejskich w Warszawie. Nowy naczelnik Wydziału Plantacyj Magistratu m. Łodzi i posiada szereg zaszczytnych odznaczeń i wyróżnień, m. in. otrzymał na Wystawie Ogrodniczej w Poznaniu w r. 1926 złoty medal za owocną działalność na plantacjach miejskich w stolicy.”

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1929.

W Dzienniku Zarządu m. Łodzi  z dnia 31 grudnia 1929 roku w dziale “Ruch służbowy za m-c październik 1929 r.: zaangażowania na stanowiska etatowe: urzędnicy” podano, że Stefan Rogowicz z dniem 1.X. 1929 r. został przyjęty do Wydz. Plantacyj Miejskich na stanowisko naczelnika z uposaż. według II st. sł. na 3-miesięczny okres pracy próbnej.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1929.

W Dzienniku Zarządu m. Łodzi z dnia 25 marca 1930 roku w dziale “Ruch służbowy za m-c grudzień 1929 r.: mianowania i awanse na stanowiskach etatowych: urzędnicy” podano, że Stefan Rogowicz po odbyciu pracy przygotowawczej został mianowany z dniem 1. I. 1930 r. etatowym urzędnikiem na stanowisko naczelnika Wydz. Plantacyj Miejskich z uposaż. wedł. II st. sł.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1930.

Park 3 Maja

"Echo", rok 1930.

"Echo", rok 1930.

Stefan Rogowicz przystosował istniejące parki (m.in. park Poniatowskiego, Źródliska, Sienkiewicza, 3 Maja) do współczesnych wymagań wielkomiejskich.

Park im. ks. Józefa Poniatowskiego 
Przeczytaj w baedekerze:
Park Źródliska I
Przeczytaj w baedekerze:

Park im. Henryka Sienkiewicza
Przeczytaj w baedekerze:
Łódź. Park im. Henryka Sienkiewicza (instytut, targowisko, ogród..?) (baedekerlodz.blogspot.com)

Park 3 Maja
Przeczytaj w baedekerze:
PARK 3 MAJA - sportowo i rekreacyjnie. (baedekerlodz.blogspot.com)

Rogowicz ukierunkował plan zadrzewienia miasta. Zaprojektował i tworzył Park Ludowy na Zdrowiu.

Park na Zdrowiu
Przeczytaj w baedekerze:

Był to wówczas największy park w Polsce i jeden z największych w Europie. Budowę parku Rogowicz prowadził osobiście do wybuchu II wojny światowej. Ponadto stworzył i zrealizował m.in. projekt kompleksu ogródków działkowych przy al. Unii Lubelskiej, które obecnie noszą jego imię (Rodzinne Ogródki Działkowe im. Stefana Rogowicza). Był propagatorem ogródków jordanowskich i ogrodów szkolnych. Zmodernizował większość parków łódzkich, w parku na Zdrowiu zaprojektował ZOO.

Łódzki Ogród Zoologiczny
Przeczytaj w baedekerze:

Kopalnię informacji na temat zazieleniania miasta w tym okresie stanowią Dzienniki Zarządu m. Łodzi. Zadziwiająca jest intensywność prac Wydziału Plantacji Miejskich pod kierunkiem Stefana Rogowicza.
Prace Wydziału Plantacji w 1930 roku: przeprowadzono całkowicie lub częściowo budowę ogródków jordanowskich w Parku 3-go Maja i na terenie parafii N. S. J. w Radogoszczu, ogrodu szkolnego przy szkole powszechnej na Rokiciu, dużego skweru na Placu Dąbrowskiego, skweru przed gmachem Okręgowego Związku Kas Chorych oraz szeregu trawników, zieleńców i skwerów. W Parku Ludowym na Polesiu Konstantynowskim podjęto roboty związane z niwelacją północno-zachodniej części terenu i budową wielkiego stadionu sportowego, ponadto w parku posadzono 1560 drzew. Zgodnie z opracowanym planem zadrzewiono 48 ulic, przeważnie na przedmieściach, o łącznej długości 17 km, wysadzono 2883 drzew. Poza tym wymieniono na ulicach 1508 drzew przemarzniętych lub uschniętych. Wykonano szereg prac w parkach miejskich, m. in. wymodelowano wyspę na stawie w Parku “Źródliska”, wysadzono 300 sztuk świerków i jodeł w parku im. ks. Poniatowskiego i urządzono prowizoryczny kwietnik w Parku Kolejowym.

Park im. Stanisława Moniuszki, dawny Park Kolejowy
Przeczytaj w baedekerze:
Park im. Stanisława Moniuszki, dawny Park Kolejowy. (baedekerlodz.blogspot.com)

Prace Wydziału Plantacji w 1931 roku: Odnotowano znaczący postęp robót przy budowie Parku Ludowego oraz w akcji sadzenia drzew. Kontynuowano prace przy budowie skweru na Placu Dąbrowskiego, przy rekonstrukcji Parku Kolejowego, przerobiono kwietniki w Parku Sienkiewicza według wymogów nowoczesnej wiedzy ogrodniczej, urządzono skwery w kolonii mieszkaniowej Montwiłła-Mireckiego i przy Katedrze. Prowadzono prace przy tworzeniu ogródków jordanowskich i szkolnych; w planach ogrodów szkolnych zaprojektowane zostały małe drzewozbiory, ogródki botaniczne i zagonki ogrodnicze dla uczniów. Zaproponowano liczne nowe tereny pod ogrody jordanowskie i place dla dzieci. Zorganizowano wycieczkę ogrodników złożoną z przedstawicieli Komitetu Plantacyjnego Miast Rzeczypospolitej Polskiej i Koła Planistów w Warszawie, w celu zwiedzenia łódzkich parków i szkółek miejskich. 

"Ilustrowana Republika", rok 1931.

W Dzienniku Zarządu m. Łodzi z dnia 8 września 1931 roku opublikowano sprawozdanie "Prace Wydziału Plantacyj Miejskich w okresie lat 1928-1931", w którym uwzględniono prace prowadzone pod kierunkiem Stefana Rogowicza.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1931.

W Dzienniku Zarządu m. Łodzi z dnia 15 marca 1932 roku w dziale “Ruch służbowy za m-c styczeń 1932 r.: mianowania i awanse na stanowiskach etatowych: urzędnicy” podano, że Stefan Rogowicz, naczelnik Wydziału Plantacyj Miejskich, został awansowany z dniem 1.I.32 do I st. sł. (I stopnia służbowego).

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1932.

Prace Wydziału Plantacji w 1932 roku: dalsze roboty w parku Ludowym na Polesiu Konstantynowskim, prace rekonstrukcyjne i nasadzenia w parku Poniatowskiego, Źródliska, 3 Maja, Kolejowym, Sienkiewicza, skwerze na placu Dąbrowskiego, budowę nowych skwerów, ogrodów szkolnych, zmiana zadrzewień ulic, wymiana i dosadzanie nowych drzew ulicznych.

"Nowy Dziennik Łódzki", rok 1932.

Park im. Stefana Rogowicza Zielona Ostoja

W Dzienniku Zarządu m. Łodzi z 15 marca 1933 roku przedstawiono organizację Zarządu Miejskiego w Łodzi. Czytamy m.in.: “Do kompetencji Wydziału XII – Plantacyj Miejskich – należy zakładanie i utrzymywanie w należytym stanie parków, zieleńców, skwerów miejskich, opieka nad drzewostanem ulicznym, hodowla drzew i krzewów ozdobnych, uprawa niezabudowanych gruntów miejskich. Posiada on dział administracyjny, dział techniczny, 3 okręgi plantacyjne, Zakład Hodowli Roślin oraz Zakład Hodowli Drzew i Krzewów“.

"Nowy Dziennik Łódzki", rok 1933.

Prace Wydziału Plantacji w latach 1933-1934: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim, roboty związane z zakładaniem skwerów na terenach przydworcowych Fabrycznym i Kaliskim, budowa parku przy ul. Sanockiej i Bednarskiej (obok kolonii mieszkaniowej Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych), modernizacja parku Poniatowskiego (założenie ogródka bylinowego, w którym posadzono ok. 200 gatunków i odmian roślin zaopatrzonych w nazwy dla celów dydaktycznych), prace rekonstrukcyjne w Parku Kolejowym (zniesienie ogrodzenia, oświetlenie parku) wraz z utworzeniem kompleksu nowych skwerów, rekonstrukcja skweru na placu Reymonta i Placu Katedralnym, utworzenie skweru na placu Dąbrowskiego i przy Dworcu Kaliskim, założenie ogródków jordanowskich w parku 3 Maja i na Radogoszczu, założenie kilkunastu ogrodów szkolnych, przemianowanie dotychczasowego Szkolnego Ogrodu Botanicznego, znajdującego się w parku miejskim Źródliska, na Miejski Ogród Przyrodniczy, zadrzewianie placów, ulic i terenów miejskich, poza granicami (ówczesnego) miasta zadrzewiono na długości 1,5 km nowo wybudowaną drogę do Łagiewnik (posadzono 600 lip rozmieszczonych w 3 rzędach) – poza przeprowadzeniem zwykłych robót związanych z konserwacją parków, ogrodów i skwerów.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1934.

"Łódzki Głos Obywatelski", rok 1934.

8 września 1934 roku nastąpiło otwarcie nowego parku miejskiego, urządzonego według projektu inż. Stefana Rogowicza przez Wydział Plantacji Miejskich Zarządu Miejskiego w Łodzi na terenie kolonii mieszkaniowej Z.U.P.U. przy ul. Sanockiej na obszarze 3 ha.

Południowa część Parku im. Legionów to dawny park ZUS. Został założony na terenie osiedla mieszkaniowego pracowników Zakladu Ubezpieczeń Społecznych w latach 1932-1934 według projektu znanego łódzkiego architekta zieleni Stefana Rogowicza. 

"Ilustracja Łódzka", dodatek tygodniowy "Republiki", rok 1935.

Prace Wydziału Plantacji w 1935 roku: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim, budowa skweru i ogródka jordanowskiego przy ul. Brzezińskiej, rekonstrukcja al. Kościuszki z wymianą drzewostanu, rekonstrukcja parku Poniatowskiego (z wyregulowaniem brzegów stawu, budową nowego mostu i pawilonu nad stawem) oświetlenie nowego parku przy Sanockiej i parku Źródliska.

Park im. ks. Józefa Poniatowskiego

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1936.

Prace Wydziału Plantacji w 1936 roku: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim – została prawie zakończona budowa pierwszej części parku o pow. 75 ha pomiędzy ul. Srebrzyńską, al. 11 Listopada (obecnie ul. Konstantynowska) i al. Unii (obecnie al. Unii Lubelskiej); nadano również będącemu w budowie parkowi na Polesiu Konstantynowskim nazwę Parku Ludowego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego; budowa skwerów i zieleńców, m.in. w kolonii miejskiej im. Montwiłła-Mireckiego; współorganizacja wojewódzkiej wystawy ogrodniczej w Łodzi w parku im. Staszica.

Park im. Stanisława Staszica
Przeczytaj w baedekerze:

"Echo", rok 1936.

"Echo", rok 1936.

Prace Wydziału Plantacji w 1937 roku: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim; oddanie do użytku wzorowego ogrodu jordanowskiego w parku Poniatowskiego; zadrzewianie ulic, placów, skwerów, m.in. przy Katedrze i przy ul. Brzezińskiej (Skwer Gdański, obecnie przy Wojska Polskiego), wymiana nasadzeń na pl. Wolności z lip na kuliste robinie akacjowe; rozbudowa ogrodów działkowych; ogłoszenie konkursu na zdobienie okien i balkonów kwiatami; przeniesienie Miejskiego Zakładu Szkółek Drzew i Krzewów z terenu Polesia Konstantynowskiego (gdzie rozpoczęto budowę parku) na miejskie tereny o powierzchni przeszło 10 ha położone na Marysinie III; z inicjatywy Stefana Rogowicza Zarząd Miejski w Łodzi zaniechał odbywającej się już parcelacji Lasu Łagiewnickiego, ocalając je dla łódzkiego społeczeństwa.

Park im. Stefana Rogowicza, dawny teren Miejskiego Zakładu Szkółek Drzew i Krzewów.

"Głos Poranny", rok 1937.

Prace Wydziału Plantacji w 1937 roku: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim; zwiększenie wysiłków na konserwację parków i skwerów spowodowane znacznym powiększeniem terenów plantacyjnych wskutek dalszej rozbudowy Parku Ludowego im. Marszałka Piłsudskiego, zakupienia przez miasto (w roku poprzednim) terenu parku w Julianowie, ogrodu przy ul. Sędziowskiej, ogrodu przy ul. Matejki i nowych terenów szkółek drzew i krzewów na Marysinie III; dalsze zadrzewianie ulic i placów.

"Głos Poranny", rok 1937.

Park Julianowski
Przeczytaj w baedekerze:

Prace Wydziału Plantacji w 1939 roku: dalsze roboty przy budowie parku Ludowego na Polesiu Konstantynowskim; zwiększenie wysiłków na konserwację parków i skwerów spowodowane powiększeniem terenów plantacyjnych wskutek zakupienia przez miasto (w roku poprzednim) ogrodu Leonhardtów i parku "Wenecja".

Park im. Juliusza Słowackiego, dawna "Wenecja"
Przczytaj w baedekerze:

"Ilustrowana Republika", rok 1939.

"Łodzianin", rok 1939.

Do wybuchu II wojny światowej Stefan Rogowicz opublikował jeszcze wiele prac i artykułów, wygłosił kilka odczytów na temat pracy Plantacji Miejskich w Łodzi:
🌳 Pokaz dalji i roślin szklarniowych w Łodzi (Ogrodnik nr 21 z 1930).
🌳 W 1931 roku Stefan Rogowicz publikuje opisy parku im. H. Sienkiewicza i parku im. St. Staszica w łódzkim “Czasopismie Przyrodniczym Ilustrowanym”.
🌳 O nowych kierunkach w sztuce ogrodnictwa pięknego (Ogrodnik nr 15/16 z 1933).
🌳 Miasta ogrody (Ogrodnik nr 4 z 1934)
🌳 Rozbudowa miast a plantacje miejskie (Ogrodnik nr 8 z 1934)
🌳 Prace przygotowawcze do zakładania plantacyj miejskich (Ogrodnik 13/14 i nr 15/16 z 1934)
🌳 Stosunek architekta do zagadnienia zadrzewienia miast i osiedli (streszczenie referatu wygłoszonego w dniu 10 kwietnia 1934 roku na zjeździe architektów powiatowych województwa łódzkiego) (Dziennik Zarządu m. Łodzi nr 5 z 15-05-1934)
🌳 Wszechpolski Zjazd Ogrodników Miejskich w Łodzi (Dziennik Zarządu m. Łodzi z 15-10-1934).
🌳 Plantacje Miejskie w Łodzi. Odczyt wygłoszony w Stowarzyszeniu Techników w Łodzi (Dziennik Zarządu m. Łodzi nr 8 z 15-08-1936).
🌳 W sprawie zmiany przeznaczenia terenów lasów miejskich w Łagiewnikach pod Łodzią (Dziennik Zarządu m. Łodzi nr 6 z 15-06-1937)
🌳  I Międzynarodowy Kongres Architektów ogrodników w Paryżu (Dziennik Zarządu m. Łodzi z 15-07-1937); 
🌳 Park wystawowy w Łodzi (Dziennik Zarządu m. Łodzi z 15-10-1937 r.).
🌳 Rozwój i realizacja ogrodów działkowych (Dziennik Zarządu m. Łodzi z 15-03-1938)
🌳 Łódź na V Zjeździe Ogrodników Miejskich w Warszawie (Dziennik Zarządu m. Łodzi z 15-10-1938)
🌳 Łódź zadrzewiona (Dziennik Zarządu m. Łodzi nr 12 z 15-12-1938 r.)

Park im. Józefa Poniatowskiego w okresie okupacji niemieckiej 1939-1945.
(zbiory WBP).
Przeczytaj w baedekerze:

W okresie okupacji niemieckiej Rogowicz pracował jako robotnik w Zieleni Miejskiej, pozbawiono go stanowiska służbowego i mieszkania. W 1945 roku, po zakończeniu II wojny światowej powrócił na stanowisko naczelnika Wydziału Plantacji, niestety z mocno już nadwątlonym zdrowiem. Uczestniczył jeszcze w naradach dotyczących utworzenia Łódzkiego Ogrodu Botanicznego.

"Głos Robotniczy", rok 1945.

Łódzki Ogród Botaniczny
Przeczytaj w baedekerze:

Prace Wydziału Plantacji w 1945 roku: plantacje miejskie, które wraz z lasem miejskim obejmowały przeszło 1000 ha oraz około 38 tys. drzew na ulicach i placach miejskich, wymagały po wojnie rekonstrukcji i pielęgnacji; na terenach plantacyjnych poza normalną konserwacją zadrzewień prowadzono uprawę warzyw i roślin rolnych na powierzchni 100 ha dla ułatwienia zaopatrzenia Ogrodu Zoologicznego i zaprzęgów konnych w paszę, a w szklarniach i inspektach uprawiano “nowalijki” dla pracowników miejskich; w Zakładach Szkółek Miejskich posadzono około 200 tys. drzew i krzewów, zadołowanych przez okupanta; zakładano skwery i zieleńce.

"Głos Robotniczy", rok 1946.

Stefan Rogowicz, Ogrodnik Miasta Łodzi, zmarł 23 grudnia 1946 w wieku 56 lat. Został pochowany w części katolickiej Starego Cmentarza w Łodzi.

Grób Stefana Rogowicza na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej.

"Express Wieczorny", rok 1946.

W 1996 roku, w pięćdziesiątą rocznicę śmierci w parku im. J. Piłsudskiego na Zdrowiu odsłonięto tablicę pamiątkową dla uczczenia Stefana Rogowicza jako “architekta zieleni miasta Łodzi i twórcy łódzkich parków i zieleńców”. O umieszczenie tej tablicy zabiegał ówczesny, wieloletni dyrektor Ogrodu Zoologicznego dr Andrzej Sosnowski.


W 2001 roku staraniem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Ogrodnictwa położono na grobie Stefana Rogowicza płytę z czerwonego piaskowca (dar firmy Tracz), z wyrytym napisem: “Stefan Rogowicz 1891-1946. Twórca parków Łodzi”.


Ma również Stefan Rogowicz swoją ulicę na Olechowie.

Maleńka uliczka im. Stefana Rogowicza na łódzkim Olechowie.

Rogowicz był postacią niezwykle oryginalna i barwną. Jako naczelnik Wydziału Plantacji Miejskich obronił przed sprzedażą las w Łagiewnikach, dokonał renowacji wielu zabytkowych parków, m.in. Źródliska, parku Sienkiewicza, Staszica i 3 Maja oraz założył kilka nowych, w tym np. park ZUS w rejonie ul. Sanockiej i Bednarskiej. Największym jego dziełem jest jednak park na Zdrowiu, czyli park im. J. Piłsudskiego (nazywany dawniej również Parkiem Ludowym). Za jego projekt łódzki planista otrzymał prestiżową nagrodę na Krajowej Wystawie Ogrodniczej w Poznaniu w 1928 roku.
Został również nagrodzony za owocną działalność na plantacjach miejskich w stolicy oraz otrzymał Złoty Krzyż Zasługi w 1937 roku. 

Dziennik Zarządu m. Łodzi nr 12 z 1937 roku.

Podczas jego kadencji liczba drzew na ulicach Łodzi wzrosła ponad trzykrotnie – z 12 do 38 tysięcy. Roślinami oraz krzewami obsadzono także wiele miejskich skwerów i zieleńców.


Z okazji 130. rocznicy urodzin i 75. rocznicy śmierci wybitnego architekta ogrodnictwa, rok 2021 ogłoszony został Społecznym Rokiem Stefana Rogowicza, w tym samym roku powstał park jego imienia przy ulicy Wycieczkowej.


Jeszcze chwilę pospaceruję po parku Zielona Ostoja.


Źródła:
Łodzianie wybrali nazwę nowego parku między ul. Centralną i Wycieczkową - Schronisko (lodz.pl)
Park Rogowicza zostanie uporządkowany - Radio Łódź (radiolodz.pl)
Stefan Rogowicz – Wikipedia, wolna encyklopedia
Rok Stefana Rogowicza 2021. Projekt "Łódź jest Parkiem" (tvp.pl)
Stefan Rogowicz. Wizjoner zielonej Łodzi i pomysłodawca parku na Zdrowiu - Urząd Miasta Łodzi (lodz.pl)
Społeczny Rok Stefana Rogowicza – Zielnik Łódzki (zielniklodzki.pl)
Longin Majdecki,1964-1966. Rejestr ogrodów polskich., t. 1-5, PWN, Warszawa.
Romuald Olaczek (red.), 2019. Park imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego (Park Ludowy, Park na Zdrowiu), Stowarzyszenie Film-Przyroda-Kultura, Łódź.
Słownik biograficzny techników polskich, t. 9, str. 115, nota biograficzna Stefana Rogowicza opracowana przez Zofię Kotnowską – E. Wojtczak.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Archiwum Państwowego w Łodzi, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz:
Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa - Ś. p. D-r Jakób Rogowicz (cyfrowemazowsze.pl)

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze w baedekerze:

Brak komentarzy: