Stanowisko burmistrza jest urzędem, który pojawił się w XIII wieku w Lubece. Kiedy rozwiązania lubeckie przyjął Magdeburg, upowszechniły się one także wśród polskich miast lokowanych na prawie magdeburskim. Istotną cechą charakteryzującą prawo lubeckie było powoływanie rad miejskich przez rosnący w siłę miejski patrycjat, który dążył do uniezależnienia się od wójta. W zależności od wielkości miasta do rady wybierano od kilku do kilkunastu rajców, którzy ze swego grona wyłaniali burmistrza. Funkcje rajców i burmistrza nie były dziedziczne. W zależności od miasta kadencja burmistrza trwała o jednego miesiąca (Kraków) do jednego roku. Siedzibą burmistrza i rady miejskiej był ratusz.
Do obowiązków burmistrza należały przede wszystkim wykonywanie postanowień rady, nadzór nad przestrzeganiem prawa i miejską moralnością oraz rozstrzyganie sporów między mieszczanami, opieka nad wdowami i sierotami oraz przeciwdziałanie pijaństwu i hazardowi. Z urzędem burmistrza wiązał się przywilej pierwszego miejsca: w ratuszu podczas miejskich zebrań oraz podczas uroczystości w kościele.
Od drugiej połowy XVII wieku burmistrzowie dużych miast zaczęli przyjmować tytuł prezydenta.
Hipotetyczny pierwszy ratusz w mieście Łodzia
(opracowanie Jan Kanty Chrzanowski "Historia Łodzi do 1865 roku")
Pierwszym burmistrzem miasta Łodzia był Jan Dąbrowski, urzędujący w latach 1471-1480. Miał do pomocy czterech rajców.
Pierwsza informacja o łódzkim ratuszu pochodzi z 1585 roku, kiedy to burmistrz Jan Kasprzyk za aprobatą biskupa Henryka Rozdrażewskiego zezwolił na budowę ratusza majstrowi ciesielskiemu Doczekałowiczowi. Powstał drewniany budynek, który na podstawie tej umowy stał się jego własnością. W budynku tym na piętrze znajdował się pokój rady miejskiej i burmistrza, a na parterze karczma.
W latach kryzysu miasta, który nastąpił od połowy XVII wieku (liczne pożary, przemarsze wojsk i epidemie), właściciela budynku i władz miasta nie było stać na utrzymanie i remont ratusza. Ostatnia informacja o tym budynku pochodzi z 1727 roku. Potem ratusz rozebrano i przez sto lat posiedzenia rady miejskiej odbywały się w domu burmistrza.
O braku ratusza w mieście Łodzia świadczy spis, który w 1828 roku sporządził burmistrz Antoni Czarkowski. W spisie podano: "W mieście nie znajdują się żadne gmachy ani instytuta".
ADMINISTRATORZY ŁODZI
JAN DĄBROWSKI burmistrz 1471-1480
JAN DĄBROWSKI burmistrz 1489-1503
MIKOŁAJ KASPRZYK burmistrz ?1585-?
ALEKSY DREWNOWICZ burmistrz 1775-1777, 1779-1781, 1785-1786
PIOTR ZAKRZEWICZ burmistrz ?-1793
SZYMON SZCZAWIŃSKI burmistrz 1815-1819
ANTONI CZARKOWSKI burmistrz 28 sierpnia 1820- 6 sierpnia 1826
TEODOR DUCZYŃSKI burmistrz 29 listopada 1830- 9 września 1831
KAROL TANGERMANN zastępca burmistrza 11 sierpnia 1826- 26 stycznia 1829
burmistrz 26 stycznia 1829 - 23 czerwca 1841
prezydent Łodzi 23 czerwca 1841 - 12 sierpnia 1844
FRANCISZEK TRAEGER prezydent Łodzi 23 sierpnia 1844 - 166 grudnia 1862
ANDRZEJ ROSICKI prezydent Łodzi 16 grudnia 1862 - 15 lutego 1865
EDMUND POHLENS prezydent Łodzi 1865-1869
WŁADYSŁAW PIEŃKOWSKI prezydent Łodzi 22 listopada 1882 - 1914
W chwili, kiedy łódź wyniesiona została do rzędu miast fabrycznych, na czele władz miejskich stał Antoni Czarkowski. W czasach Księstwa Warszawskiego był on oficerem 4 pułku strzelców konnych, następnie wystąpił z wojska i przeszedł do służby w administracji państwowej. Przez jakiś czas pełnił funkcję zastępcy burmistrza w Ozorkowie, gdzie dał się poznać jako sumienny urzędnik i dobry administrator. Walory te zadecydowały, że prezes Komisji Województwa Mazowieckiego, Rajmund Rembieliński, przeniósł Czarkowskiego w 1819 roku na samodzielne stanowisko do Łodzi. 28 sierpnia 1820 roku wojewoda Rembieliński mianował Czarkowskiego burmistrzem Łodzi.
Rajmund Rembieliński (1775-1841)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Pomnik Rajmunda Rembielińskiego w Łodzi.
Autorką pomnika jest Zofia Władyka-Łuczak.
W skład łódzkiego urzędu municypalnego wchodzili oprócz burmistrza ławnicy: Stanisław Gozdowski, Jakub Niebelski, Wawrzyniec Jeżewicz i Józef Suwalski. Poza Gozdowskim pozostali ławnicy byli niepiśmienni.
Okres urzędowania Czarkowskiego zaznaczył się pokaźnym rozszerzeniem obszaru Łodzi. W tym bowiem czasie obok Starego Miasta powstały dwie osady fabryczne: Nowe Miasto i Łódka.
"Rocznik Łódzki", wydanie z 1933 roku.
Władze miejskie mieściły się podówczas w niedawno wzniesionym budynku ratuszowym przy ulicy Kościelnej na Starym Mieście. Po założeniu osady rękodzielniczej Łódki, urząd municypalny znalazł się w nazbyt dużym oddaleniu od nowej osady, toteż dla wygody mieszkańców tej dzielnicy utworzono specjalne stanowisko ławnika czynnego. Ławnik mieszkał w Łódce i tam w imieniu burmistrza sprawował swe czynności. Noszono się nawet z myślą zbudowania odrębnego ratusza dla osady Łódki. Pierwszym ławnikiem czynnym od początku 1826 roku był Karol Tangermann, późniejszy burmistrz Łodzi. Po nim do końca 1836 roku pełniło ten urząd kolejno osiem osób: Wojciech Andrzejewicz, Paweł Tarczyński, Teodor Duczyński, Stanisław Czapliński, Jan Witkowski, Wawrzyniec Karpiński, Marceli Rzeszotarski i Józef Siewierski. Ławnicy zmieniali się więc dosyć często, a przyczyną tego były przeważnie nadużycia lub śmierć.
List komisji egzaminacyjnej do Antoniego Czarkowskiego wyznaczający termin i określający warunki przystąpienia do egzaminu na burmistrza miasta Łodzi (APŁ)
6 sierpnia 1826 roku Czarkowski został zwolniony ze stanowiska burmistrza za źle prowadzoną dokumentację i nadużycia finansowe. Powierzono mu czasowo funkcję pierwszego "poczthaltera" Łodzi (więcej w baedekerze TUTAJ). Po kilku miesiącach został zwolniony i z tej funkcji. Po zwolnieniu zobowiązano go do zwrotu zmalwersowanych pieniędzy. We wrześniu 1828 roku Czarkowski uciekł z miasta. Rajmund Rembielinski wysłał za nim list gończy, ale Czarkowski nie został odnaleziony. Podobno ukrywał się w Galicji. Data i miejsce jego śmierci nie są znane.
Jednak podczas urzędowania Czarkowskiego Łódź została uporządkowana (plan Brochockiego), powstały pierwsze murowane domy, pojawiły się tablice z nazwami ulic.
Rekonstrukcja planu Brochockiego
(Jan Kanty Chrzanowski, "Historia Łodzi do 1865 roku")
W 1823 roku, komitet w składzie: Zawadzki (adiunkt dozorcy miast obwodu łęczyckiego), Dürring (budowniczy), Viebig (geometra), Czarkowski (burmistrz) przystąpił do opracowania zmian w planie urbanistycznym Starego Miasta. Autorem nowego planu był inżynier powiatu łęczyckiego Antoni Brochocki. W planie uregulowano przebieg starych ulic: Wolborskiej, Brzezińskiej, Kościelnej, Podrzecznej, Drewnowskiej, Stodolnianej i Lutomierskiej. Poszerzono i uregulowano dawną ulicę Cyganka, tworząc z niej ulicę Zgierską. Nowa trasa do Zgierza biegła po zachodniej stronie kościoła (poprzednio po wschodniej) i nie przecinała w poprzek rynku, omijając tym samym trasę przez Łagiewniki.
Stare Miasto w kierunku Bałut.
Widoczny kościół pw. Najświętszej Marii Panny.
W 1826 roku obowiązki burmistrza objął dotychczasowy ławnik czynny Karol Tangermann.
Rocznik łódzki poświęcony Łodzi i okolicom, rok 1933.
Tangermann urodził się w Budzisławiu, w rodzinie osadników niemieckich. Po ukończeniu szkoły publicznej w Kaliszu, od 1816 roku pracował w zarządzie miasta Podrzecza, początkowo jako sekretarz, a później kasjer. Władał dobrze językiem polskim i niemieckim. Zaważyło to w dużej mierze przy zatwierdzaniu go na stanowisko burmistrza. Władze Królestwa Kongresowego chętnie bowiem widziały w osadach, zasiedlonych przez imigrantów, na stanowiskach burmistrzów ludzi pochodzenia niemieckiego.
Za rządów Tangermana Łódź otrzymała nowy ratusz murowany, istniejący dotąd przy placu Wolności (dzisiaj siedziba Archiwum Państwowego, więcej w baedekerze TUTAJ).
"Rocznik Łódzki", rok 1928.
W latach 1826-1827 u zbiegu Nowego Rynku (dziś Plac Wolności) i ulicy Piotrkowskiej, powstał ratusz. Jest jednym z pierwszych murowanych budynków w Łodzi.
Najprawdopodobniej najstarsze zdjęcie Łodzi,
widoczny ratusz przy Nowym Rynku (plac Wolności) ok. 1860 roku.
Fot. Dominik Zoner.
Urzędowanie nowego burmistrza przypadło na okres kryzysu przemysłowego i niepokojów wywołanych powstaniem listopadowym. Za nieprzychylne stanowisko względem powstania Tangermann utracił na krótko swój urząd.
W czasie powstania władzę w mieście sprawował dotychczasowy ławnik czynny Teodor Duczyński. Uszedł z Łodzi tuż przed wkroczeniem wojsk carskich.
Po upadku powstania listopadowego władze rosyjskie stwierdziły, że zachowanie się Niemców łódzkich było "przykładne i chwalebne". Tangermann przywrócony został na utracone stanowisko burmistrza.
W 1835 roku zmienili się ławnicy. Z raportu burmistrza wynikało, że Jeżewicz zmarł jeszcze w 1831 roku, zaś Niebelski i Suwalski nie pełnią swych obowiązków, a ponadto "nieprzystojne i niemoralne z powodu nałogu pijaństwa prowadzą życie". W skład nowego urzędu municypalnego weszli: Stanisław Gozdowski, Antoni Bittdorf, Fryderyk Otto i Ernest Kessler.
W sześć lat później, Łódź otrzymała prawa miasta gubernialnego, a Karol Tangermann objął urząd prezydenta miasta. Był historycznie pierwszym prezydentem Łodzi, a ostatnim jej burmistrzem.
"Rocznik Łódzki", wydanie z 1933 roku.
W 1827 roku Karol Tangermann postarał się o pożyczkę z funduszy wojewódzkich, by ułatwić osadnikom początki życia w Łodzi. Pieniądze z pożyczki poszły między innymi na zakup lnu. Dzięki jego wsparciu liczba ludności Łodzi stale rosła. Z jego inicjatywy rozpoczęto brukowanie ulic, ustawiono 21 ulepszonych latarni olejowych (rewerberowych), rozpoczęto budowę szpitala, pojawiły się dorożki, utworzono szkoły elementarne, pojawili się policjanci konni, ukończono budowę ratusza i kościoła Św. Trójcy, powstały pierwsze jatki i pierwsza publiczna studnia na Nowym Rynku, granice Łodzi powiększono o Nową Dzielnicę.
Dawny ewangelicki kościół Świętej Trójcy, dzisiaj Kościół Zesłania Ducha Świętego)
Plac Wolności, dawny Nowy Rynek Nowego Miasta.
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Tarcza zegarowa łódzkiego ratusza.
"Tydzień", rok 1889.
Od października 1842 roku urząd municypalny - zgodnie z zarządzeniem namiestnika Królestwa Kongresowego - przybrał nazwę magistratu m. Łodzi.
Rocznik łódzki poświęcony Łodzi i okolicom, rok 1933.
Karol Tangermann zmarł w 1844 roku. Lekarz miejski stwierdził, że powodem śmierci było: częściowo przepracowanie, a częściowo przeziębienie podczas pomiarów gruntów.
Kiedy zaczynał swoje urzędowanie, Łódź liczyła około 4 tysięcy mieszkańców. W chwili śmierci Tangermanna w mieście było 16 tysięcy mieszkańców - Łódź stała się drugim po Warszawie miastem w Królestwie Polskim.
1837 1842
Pieczęć burmistrza Łodzi Pieczęć prezydenta Łodzi
Karola Tangermanna Karola Tangermanna
Urząd prezydenta miasta objął po Tangermannie dotychczasowy ławnik czynny w osadzie Łódka, a uprzednio sekretarz policji miasta Gostynina - Franciszek Traeger.
Franciszek Traeger (1802-1880)
Pierwsze władze z wyboru otrzymała Łódź w 1861 roku. Rząd carski, idąc na pewne ustępstwa w burzliwych latach przed powstaniem styczniowym, wprowadził ograniczony samorząd miejski w największych miastach Królestwa: Warszawie i Łodzi. W wyborach do łódzkiej rady miejskiej uprawnionych do głosowania było niewiele ponad 1 procent mieszkańców. Prawo wyborcze posiadali wyłącznie ludzie zamożni: przemysłowcy, kupcy i właściciele nieruchomości.
W skład rady miejskiej weszło dwunastu radnych. Przewodniczącym został z urzędu prezydent miasta Franciszek Traeger.
Nowy Rynek z ratuszem (dzisiaj plac Wolności).
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.
Traeger walczył o połączenie z Koleją Warszawsko-Wiedeńską, wybudował cmentarz przy ulicy Ogrodowej (więcej w baedekerze TUTAJ , TUTAJ i TUTAJ), ukończył budowę szpitala miejskiego, nadzorował budowę bitej drogi do stacji w Rokicinach, był naczelnikiem Kasy Oszczędności.
Dawny Szpital Miejski im. św. Aleksandra, dzisiaj Wyższe Seminarium Duchowne.
(Fot. archiwalna ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
Już w 1838 roku burmistrz łódzki, Karol Tangermann, zwrócił się w imieniu urzędu miejskiego do władz rządowych z projektem zbudowania szpitala w Łodzi. Potrzebę założenia szpitala uzasadniał okolicznością, że
„zbiór rozmaitej klasy majstrów i liczniejszej czeladzi częstokroć ulega słabości, którzy dla braku szpitala pozbawieni pomocy i przytułku należnego cierpią i mocno nad tym ubolewają”
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Prezydent Traeger dbał o porządek w mieście: codziennie razem z miejskim policjantem przemierzał powozem ulicę Piotrkowską - sprawdzając porządek na poszczególnych posesjach. Zabronił stawiania budek i straganów na ulicy Piotrkowskiej (zezwolił na ich stawianie tylko na rynkach), walczył z pijaństwem. Pomagał potrzebującym: w okresie kryzysu w 1844 roku zorganizował zbiórkę pieniędzy dla najuboższych, z funduszy państwowych kupił przędzę i rozdał ją rzemieślnikom, wspierał debiutującego w Łodzi Karola Scheiblera.
Karol Scheibler (1820-1881)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
W styczniu 1863 roku, w pierwszych dniach powstania, Franciszek Traeger po 18 latach urzędowania na stanowisku gospodarza miasta, opuścił Łódź i osiadł na stale w Ziemi Piotrkowskiej. Zmarł w 1880 roku na stacji kolejowej Bogumin w czasie podróży powrotnej z Wiednia i tam został pochowany.
Po nim prezydentem Łodzi został burmistrz Sochaczewa, Andrzej Rosicki.
Andrzej Rosicki (1814-1904)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Faktycznym przełożonym władz miejskich był jednak naczelnik wojenny Łodzi, pułkownik carski, Aleksander Broemsen. Były to czasy niezmiernie trudne dla łódzkiego samorządu. Kilku członków rady miejskiej podało się do dymisji, a pięciu radnych wraz z prezydentem miasta Rosickim złożył Broemsen z urzędu za ich nieprawomyślność. Ze składu rady miejskiej zostali usunięci: ks. Wojciech Jakubowicz, Adolf Likiernik, Jakub Lipiński, Józef Paszkiewicz i Tomasz Sudra. Ksiądz Jakubowicz poszedł na zesłanie, zaś pozostali wysiedleni zostali z Łodzi.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1924.
Andrzej Rosicki zdjęty został ze swego stanowiska w 1865 roku. Sprzyjał powstańcom, i był podejrzany o to, że wielu osobom biorącym udział w powstaniu wydał niewypełnione formularze świadectw urodzenia, czym umożliwił im ucieczkę za granicę (30 stycznia 1863 roku powstańcy styczniowi za jego cichą zgodą zabrali kasę miejską, a jego samego dla niepoznaki przywiązali do fotela...).
Budynek Towarzystwa Kredytowego Miasta Łodzi, ulica Pomorska.
(więcej w baedekerze TUTAJ)
"Dziennik Łódzki", rok 1884.
Jako gorący patriota i człowiek prawego charakteru Andrzej Rosicki cieszył się ogólnym szacunkiem łodzian.
Andrzej Rosicki został pochowany na cmentarzu katolickim przy ulicy Ogrodowej, gdzie Towarzystwo Kredytowe wystawiło mu granitowy pomnik.
Na jego cześć nazwano część ulicy Przejazd ulicą św. Andrzeja (nadanie ulicy jego nazwiska było wówczas niemożliwe), natomiast ku czci jego żony, Anny Rosickiej, część ulicy Głównej została nazwana św. Anny (z powodów podobnych co powyżej)...
"Rozwój", rok 1905.
Okres popowstaniowy przyniósł likwidację rady miejskiej w Łodzi. Odtąd władzę w mieście sprawowali ludzie wyznaczeni przez rząd carski i cieszący się jego całkowitym zaufaniem. Byli nimi kolejni prezydenci miasta:
Edmund Pohlens (1830-zm.?)
"Lodzer Zeitung", 1867.
"Lodzer Zeitung", 1867.
Za kadencji Pohlensa (w latach 1865-1869) wprowadzono w Łodzi język rosyjski jako wyłączny język urzędowy, a na ulicach miasta pojawiły się dwujęzyczne tablice - polskie i rosyjskie. Wprowadzono też nową dwujęzyczną pieczęć łódzkiego magistratu. Miasto zyskało połączenie z koleją warszawsko-wiedeńską poprzez wybudowanie linii kolejowej łączącej Łódź z Koluszkami. Powstał dworzec kolejowy Łódź Fabryczna (więcej w baedekerze TUTAJ i TUTAJ).
W 1868 roku wybudowano nowy budynek dworca (według projektu warszawskiego architekta Adolfa Schimmelpfenniga), który w 1930 roku został przebudowany i istniał do czerwca 2012 roku. Przed zamknięciem dysponował czterema peronami i sześcioma krawędziami peronowymi. Budowa dworca Łódź Fabryczna była początkiem tworzenia łódzkiej kolei obwodowej.
W 1867 roku Pohlens rozpoczął budowę gazowni, dzięki czemu dwa lata później założono uliczne lampy gazowe. Nadano ulicom przecinającym ulicę Piotrkowską odrębne nazwy.
Zabytkowe budynki Gazowni Łódzkiej, ulica Targowa 18/20.
(więcej w baedekerze TUTAJ).
Edmund Pohlens był prezydentem Łodzi do 27 grudnia 1969 roku, a następnie pracował w Ministerstwie Skarbu w Warszawie. Zmarł w Łęczycy w 1875 roku.
Rocznik Łódzki, wydanie z 1933 roku.
...Maurycy Taubwurcel (urząd swój sprawował w latach 1869-1878) -
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny do "Kuriera Łódzkiego", rok 1924.
Rocznik Łódzki, wydanie z 1933 roku.
"Lodzer Zeitung", 1872.
... Walerian Michał Makowiecki, władzę sprawował w latach 1878-1882. Urodził się na Wołyniu w 1834 roku, zmarł 18 listopada 1882 roku w Łodzi. Był prezydentem Częstochowy, a od 1878 roku - Łodzi. Porucznik wojsk rosyjskich.
Podczas jego urzędowania Łódź przeżywała bujny rozwój architektury. W tym czasie zakończono lub rozpoczęto budowę wielu gmachów w Łodzi:
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego przy ulicy Widzewskiej (dzisiaj ulica Kilińskiego 56)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Gmach Towarzystwa Kredytowego Miejskiego przy ulicy Średniej (dzisiaj Pomorska 21).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Kościół św. Jana przy ulicy Dzikiej (dzisiejszy kościół jezuitów przy ulicy Sienkiewicza 60).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Pałac Juliusza Heinzla przy ulicy Piotrkowskiej 529 (dzisiaj nr 104)
Kamienica rodziny Scheiblerów na rogu ulic Piotrkowskiej i Zawadzkiej (dzisiaj ulica Próchnika)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Władysław Pieńkowski (1846-1919)
...i wreszcie osławiony rusyfikator, renegat Władysław Pieńkowski, zajmujący fotel prezydencki ponad trzydzieści lat, aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. 9 listopada 1882 roku zastąpił chorego prezydenta Łodzi Waleriana Makowieckiego, a obowiązki prezydenta przejął cztery dni po jego śmierci - 22 listopada 1882 roku. Pieńkowski zastał miasto w bardzo dobrej kondycji finansowej.
W czasie trwania jego prezydentury nastąpił wprawdzie żywiołowy rozwój Łodzi, lecz był on przede wszystkim skutkiem ogólnoświatowego skoku cywilizacyjnego oraz znacznego zaangażowania prywatnych kapitałów i aktywności łódzkich przedsiębiorców, nie zaś inicjatywy i poświęcenia prezydenta.
W grudniu 1883 roku uruchomiono w mieście pierwsze połączenie telefoniczne (więcej w baedekerze TUTAJ). Od września 1885 roku przeprowadzona została reforma adresowa wprowadzająca nową numerację posesji każdej ulicy i dzieląca zabudowę ulic na strony z numerami parzystymi i numerami nieparzystymi (więcej w baedekerze TUTAJ).
W październiku 1886 roku otwarto pierwsze rosyjskojęzyczne gimnazja państwowe męskie i żeńskie, z nich wywodzą się obecne:
III Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki (dawne gimnazjum męskie)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
IV Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Sczanieckiej (dawne gimnazjum żeńskie).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
W 1906 roku powstało męskie Gimnazjum Polskie Towarzystwa "Uczelnia", obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika.
(więcej w baedekerze TUTAJ)
"Dziennik Łódzki" pierwszy numer, rok 1884.
6 stycznia 1884 roku ukazał się pierwszy numer "Dziennika Łódzkiego" - pierwszej polskiej gazety w Łodzi wydawanej całkowicie w języku polskim (więcej w baedekerze TUTAJ).
W ostatnim trzydziestoleciu XIX wieku i pierwszych latach wieku XX szybko rozwijał się przemysł - powstały między innymi fabryki:
Fabryka wyrobów z wełny czesankowej Paula Desurmonta przy ulicy Wólczańskiej 219/221
(więcej w baedekerze TUTAJ)
"Czas, kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Przędzalnia bawełny Henryka Grohmana przy ulicy Emilii - dzisiaj ulica ks. bpa Tymienieckiego 22/24 (rok 1889)
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Przędzalnia bawełny i tkalnia Józefa Gampego i Juliusza Albrechta przy późniejszej ulicy Pańskiej 127/129, obecnie al. Politechniki 3/5 (rok 1894).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Tkalnia Henryka Grohmana przy ulicy Targowej 46 (lata 1894-1896).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Łódka Fabryka Nici przy późniejszej ul. Niciarnianej 2/6 (lata 1892-1897).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Łódzkie Zakłady Przemysłu Spirytusowego przy ulicy Zagajnikowej (dzisiejsze budynki Monopolis, ulica Kopcińskiego 58/60) , rok 1902 (więcej w baedekerze TUTAJ).
Od 1884 roku zaczęto wprowadzać oświetlenie elektryczne - początkowo w fabrykach, później także na ulicach miasta: prywatnym pasażu Meyera, dzisiaj ulica Moniuszki (rok 1887), Nowym Rynku, dzisiaj plac Wolności (rok 1908) (więcej w baedekerze TUTAJ). W grudniu 1898 roku uruchomiono pierwszą w Królestwie Polskim elektryczną komunikację tramwajową (więcej w baedekerze TUTAJ).
Pod koniec 1902 roku został oddany do użytku dworzec kolejowy Łódź Kaliska
.. a w lipcu 1903 roku - nowy gmach poczty przy ulicy Przejazd 38 (dzisiaj ulica Tuwima).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
Otwarto szpitale:
W 1884 roku przy zakładach Karola Scheiblera (obecnie III Szpital Miejski im. dr. Karola Jonschera przy ulicy Milionowej 14) (więcej w baedekerze TUTAJ).
W 1897 roku szpital fabryczny Rosyjskiego Czerwonego Krzyża przy ulicy Pańskiej (dzisiaj Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 2 im. WAM w Łodzi - Centralny Szpital Weteranów przy ulicy Żeromskiego 113.
W 1902 roku Szpital dla Psychicznie i Nerwowo Chorych "Kochanówka" (obecnie Specjalistyczny Psychiatryczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. Józefa Babińskiego przy ulicy Aleksandrowskiej 159).
(więcej w baedekerze TUTAJ)
W 1905 roku szpital dziecięcy im. Anny Marii przy ulicy Rokicińskiej (obecnie Ośrodek Pediatryczny im. dr. Janusza Korczaka przy al. Piłsudskiego 71).
W 1899 roku zostało utworzone miejskie pogotowie ratunkowe (więcej w baedekerze TUTAJ).
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1924.
Wybudowano gmachy banków:
Rosyjski Bank Państwa przy ulicy Spacerowej (dzisiaj al. Kościuszki 14) (więcej w baedekerze TUTAJ).
..i Bank Handlowy (dzisiaj al. Kościuszki 14) (więcej w baedekerze TUTAJ).
Powstały także hotele:
W 1887 roku "Grand" przy ulicy Piotrkowskiej 72 (w wyniku przebudowy gmachu fabryki Ludwika Meyera).
Hotel "Savoy" przy ulicy Krótkiej (dzisiaj ulica Traugutta 6) (więcej w baedekerze TUTAJ).
W latach 1910-1912 Hotel "Palast" przy ulicy Dzielnej (Polonia Palast, ulica Narutowicza 38, więcej w baedekerze TUTAJ).
"Dziennik Łódzki", rok 1892.
W 1887 roku otwarta została Wielka Synagoga u zbiegu ulic Spacerowej i Dzielnej (dzisiaj al. Kościuszki 2/ ulica Zielona. Synagogę podpaloną przez Niemców z 10 na 11 listopada 1939 roku, rozebrano w roku 1940. Po wojnie nie została odbudowana (więcej w baedekerze TUTAJ).
Powstały też kościoły, między innymi:
...i obecna bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki (1901-1912, więcej w baedekerze TUTAJ), ponadto rozpoczęto budowę kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Mateusza.
W 1896 roku założony został nowy zespół cmentarzy na Dołach (więcej w baedekerze TUTAJ).
Urządzone zostały także publiczne parki:
W 1899 roku Mikołajewski Ogród Miejski (dzisiaj park im. Henryka Sienkiewicza, więcej w baedekerze TUTAJ).
W 1910 roku ogród przy ulicy Pańskiej (dzisiaj park im. księcia Józefa Poniatowskiego, więcej w baedekerze TUTAJ).
Prezydent Pieńkowski zlecił również uregulowanie rzeki Łódki i sporządzenie projektu miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (zrealizowany w innym kształcie w dwudziestoleciu międzywojennym, więcej w baedekerze TUTAJ i TUTAJ).
Pamiętajmy jednak, że tak burzliwy rozwój miasta i powstające gmachy użyteczności publicznej, parki, kościoły - nie były zasługą działalności prezydenta Pieńkowskiego - powstawały w wyniku znacznego zaangażowania prywatnych kapitałów i aktywności łódzkich przedsiębiorców, nie zaś inicjatywy i poświęcenia prezydenta.
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
BURMISTRZOWIE, NADBURMISTRZOWIE, PREZYDENCI, PRZEWODNICZĄCY I KOMISARZE MIASTA ŁODZI
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.
W lipcu 1886 roku Władysław Pieńkowski otrzymał Order Świętego Stanisława II klasy. Z początkiem 1889 roku został wybrany prezesem łódzkiego komitetu Rosyjskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na miejsce ustępującego prezesa A. Tumskiego. 24 lipca/5 sierpnia 1889 roku został oficjalnie uznany za czynownika. W listopadzie tegoż roku otrzymał rangę radcy dworu (odpowiednik stopnia podpułkownika w służbie wojskowej). 25 czerwca/7 lipca 1890 roku został odznaczony Orderem Świętej Anny II klasy.
Na przełomie wieków XIX i XX wśród robotników łódzkich narastały nastroje niezadowolenia z warunków pracy i niskich wynagrodzeń. Młodzież szkolna domagała się zaprzestania rusyfikacji. W maju 1892 roku wybuchł w Łodzi sześciodniowy strajk powszechny, nazwany później buntem łódzkim, zakończony krwawą interwencją carskiego wojska i policji.
"Rozwój", rok 1905.
(więcej w baedekerze TUTAJ )
W 1905 roku, po licznych strajkach, doszło w czerwcu do wybuchu powstania, które w ciągu trzech dni zostało równie krwawo stłumione przez carskie władze (więcej w baedekerze TUTAJ).
"Rozwój", rok 1905.
Wydarzenia te nie zachwiały jednak prezydenturą Władysława Pieńkowskiego. Jej kres położył dopiero wybuch I wojny światowej.
Funkcjonariusze żandarmerii carskiej w Łodzi, rok 1904 lub 1905,
(Fot. Muzeum Tradycji Niepodległościowych)
Według powszechnej opinii jemu współczesnych Pieńkowski wysługiwał się władzom wojskowym, żandarmerii i duchowieństwu prawosławnemu, a także był nieprzychylnie nastawiony do Polaków.
Tak oto postać Władysława Pieńkowskiego została zapamiętana przez współczesnego mu łódzkiego literata, dziennikarza i publicystę Stanisława Rachalewskiego, którego dzieciństwo i wczesny okres młodzieńczy przypadły na ostatnie 14 lat prezydentury:
[...] Sam dobrze pamiętam tę dumną, pyszną figurę, opiętą w mundur ze złoconymi guzikami, w jasnej w okresie skwarnego lata bluzie, granatowych spodniach z wypustką. Przechadzał się niemal codziennie po Nowym Rynku (dzisiejszym pl. Wolności). Chadzał z głową wysoko podniesioną, trzymając w ręku szpicrutę. Z chwilą pojawienia się Pieńkowskiego, a działo się to przeważnie w godzinach między 12 a 1, ulica, którą się pan ten zwykł przechadzać momentalnie pustoszała. Wszyscy usuwali się z chodnika na jezdnię [...]
Stanisław Rachalewski. Pod ratuszową wieżyczką. Burmistrzowie i prezydenci miasta Łodzi w latach 1808-1914.
Prezydenta Pieńkowskiego wspominał także, w 1933 roku, Mieczysław Hertz - łódzki fabrykant, historyk i działacz społeczny, nawiązując do jego panicznej ucieczki po wybuchu i wojny światowej:
[...] Człowiek bez wszelkiego wykształcenia, Polak z urodzenia, sługa i podnóżek władz rosyjskich, człowiek który dla rozwoju miasta bardzo mało zdziałał, nie rozumiejąc potrzeb, które przy tym szalonym rozroście Łodzi niezaspakajane zwiększały się rokrocznie, człowiek ten uciekł w popłochu właśnie w chwili, gdy powstawał spontanicznie samorząd [...]
Mieczysław Hertz. Łódź w czasie Wielkiej Wojny.
W ocenie współczesnych historyków prezydenturę Władysława Pieńkowskiego cechowały postępująca rusyfikacja magistratu oraz poczynienie wszelkich oszczędności na rzecz państwa (wówczas Imperium Rosyjskiego) kosztem niezaspokajania pilnych potrzeb miasta i jego kilkuset tysięcy mieszkańców. Jego nastawienie do władz carskich ocenia się jako wybitnie lojalistyczne.
Willa Trianon przy dawnym pasażu Meyera (dzisiaj ulica Moniuszki 5, fot. baedeker łódzki 2013) - w niej znajdowało się mieszkanie Władysława Pieńkowskiego.
źródła:
Wacław Pawlak. Patrząc na starą fotografię.
Jan Kanty Chrzanowski. Historia Łodzi do 1865 roku.
Wikipedia https://pl.wikipedia.org/
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Archiwum państwowego w Łodzi, Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, Muzeum Tradycji Niepodległościowych
oraz strony Wikipedia https://pl.wikipedia.org/
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Przeczytaj jeszcze w baedekerze:
BURMISTRZOWIE, NADBURMISTRZOWIE, PREZYDENCI, PRZEWODNICZĄCY I KOMISARZE MIASTA ŁODZI