baedeker łódzki: ŁÓDZKI BANK HANDLOWY

środa, 24 kwietnia 2013

ŁÓDZKI BANK HANDLOWY

- obecnie Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy I Oddział (aleja Tadeusza Kościuszki 15, dawniej Spacerowa lub Promenada).

Kalendarz Informator m. Łodzi i województwa łódzkiego, rok 1923.

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku Łódź weszła w okres najbardziej intensywnego rozwoju gospodarczego. Najpotężniejsi łódzcy przedsiębiorcy, których fortuny rosły w tym czasie bardzo szybko, pomyśleli o stworzeniu miejscowego dużego banku, który umożliwiałby zaciąganie wysokich długoterminowych pożyczek i tym samym pozwalał na finansowanie większych przedsięwzięć przemysłowych i handlowych. Inicjatywie tej przewodzili Karol Scheibler i Ludwik Grohman a wsparli ją bankierzy warszawscy. W 1872 roku, w tym samym czasie, kiedy powołano do istnienia Towarzystwo Kredytowe, utworzony został Bank Handlowy w Łodzi o kapitale akcyjnym 1 milion rubli. Znalazł on początkowo siedzibę przy ulicy Średniej, w niewielkim, ale eleganckim piętrowym budynku. W ciągu następnych lat Bank Handlowy stał się największym łódzkim bankiem o kapitale akcyjnym sięgającym 10 milionów rubli. W okresie dobrej koniunktury, jaka nastąpiła po przezwyciężeniu kryzysu lat 1905-1907, postanowiono o budowie nowej reprezentacyjnej siedziby. W tym celu zakupiono w 1909 roku wystawiony na licytację dawny pałac Juliusza Kunitzera, położony w bardzo dobrym miejscu na rogu ulicy Spacerowej i św. Benedykta, vis-a-vis gmachu Banku Państwa.

"Rozwój", rok 1898.

Willa Juliusz Kunitzera przy ulicy Spacerowej 8, obecnie al. Tadeusza Kościuszki, róg św. Benedykta, obecnie 6 Sierpnia. Budynek rozebrany w 1910 roku.

"Rozwój", rok 1909.

Gazeta "Rozwój", rok 1910.

"Rozwój", rok 1910.

Juliusz Karol Kunitzer, właściciel rezydencji przy ulicy Spacerowej był niezwykle ciekawą postacią. Uchodził za jednego z najbardziej przedsiębiorczych łódzkich przemysłowców. Do Łodzi przybył w połowie lat 6O-tych XIX stulecia. Jako wykształcony fachowiec (miał tytuł czeladnika tkackiego) został zatrudniony w fabryce wyrobów wełnianych E. Hentschla.
W 1869 roku ożenił się z Agnieszką Meyer, a ta wniosła mu w posagu dość spory majątek, który Kunitzer skutecznie i z zyskiem zainwestował we własną fabrykę. Kunitzer był głównym inicjatorem powstania Kolei Elektrycznych Łódzkich S.A., (zajmował stanowisko prezesa Rady Nadzorczej) i Łódzkich Wąskotorowych Elektrycznych Kolei Dojazdowych S.A., pełnił funkcję przewodniczącego Łódzkiego Oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, zasiadał w Radzie Nadzorczej Banku Handlowego w Łodzi, zajmował stanowisko prezesa Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności, zorganizował Konsorcjum Węglowe "Kunitzer et Co.", która to spółka zaopatrywała Łódź w węgiel ze Śląska, był też współzałożycielem konsorcjum eksploatacji i przeróbki rud żelaza w guberni ołonieckiej w południowej Rosji… I był jednocześnie najbardziej znienawidzonym przez robotników fabrykantem, których sam określał mianem „bydła roboczego”. Nie prowadził z nimi żadnych negocjacji, a przejawy buntu tłumił w zarodku siłami policji. W czerwcu 1893 roku członkowie robotniczego kółka terrorystycznego wrzucili do jego willi bombę. Wybuch spowodował uszkodzenie ściany salonu i zranienie jednego z uczestników odbywającego się tam przyjęcia. Nieudany zamach powiódł się kilkanaście lat później, 30 czerwca 1905 roku, gdy Kunitzer wracał tramwajem ze swojej fabryki do domu. Wieczorem przy zbiegu ulic Piotrkowskiej i Nawrot stojącego na tramwajowym pomoście fabrykanta ostrzelało dwóch młodych robotników (członków organizacji PPS-Frakcja Rewolucyjna), zabijając go. Już po śmierci Kunitzera gmach jego rezydencji został zniszczony przez pożar i w efekcie rozebrany w 1910 roku.

"Rozwój", rok 1905.

Bank Handlowy w Łodzi ok. 1915 roku.

Projekt nowego gmachu banku zamówiono w znanej berlińskiej firmie architektoniczno-budowlanej „Bielenberg Und Moser” specjalizującej się w budowlach bankowych. Firma ta miała już na swoim koncie kilka tego typu gmachów w Berlinie i innych miastach niemieckich. Pierwotny projekt budynku, z 1910 roku, zachował się w łódzkim Archiwum Miejskim w postaci kopii podpisanej przez ówczesnego architekta miejskiego Łodzi Franciszka Chełmińskiego.

Nowy obiekt stanął w latach 1911-1913, w trakcie realizacji porzucono formy neobarokowe, na rzecz architektury z wyraźnymi już cechami modernistycznymi.

"Rozwój", rok 1913.

Bank, usytuowany na narożnej działce, założony został na planie zbliżonym do prostokąta, z dwoma wysokimi skrzydłami ujmującymi niższą, położoną w centrum obszerną salę operacyjną. Gmach otrzymał zwartą i masywną bryłę nakrytą wysokimi dachami. Na ciężkim rustykowanym cokole, oddzielonym antycznym motywem meandrowym, wspierają się oblicowane kamieniem elewacje z dużymi prostokątnymi oknami. Główny akcent plastyczny budowli stanowi monumentalny portyk ujmujący wejście główne od al. Kościuszki. Pary kolumn na postumentach wspierają masywny szczyt zamknięty łukiem wklęsło-wypukłym. Ciekawy element elewacji tworzy dekoracja rzeźbiarska, niestety zazwyczaj niedostrzegana przez przechodnia, który spiesząc się rzadko podnosi głowę do góry. Są to przedstawienia zwierząt w podokiennych i nadokiennych płycinach pierwszego piętra, mające charakter symboliczny: chomiki, oznaczają oczywiście przysłowiowe „chomikowanie”, sowy – mądrość, lew i orzeł symbolizują potęgę i bogactwo. Symbolika ta obraca się więc wokół pojęć związanych z funkcjonowaniem instytucji bankowych.

Architektura banku, wzniesionego przez budowniczych berlińskich, stanowi odbicie tendencji panujących w ówczesnej architekturze niemieckiej, gdzie dominowały ciężkie formy neobarokowe, określane mianem „stylu wilhelmińskiego”. W przypadku łódzkiego banku dostrzec możemy wyraźną tendencję do upraszczania form i eliminowania detalu historycznego. Zdradza to wpływy kształtującej się tuż przed I wojną światową architektury wczesnego modernizmu, zrywającej z dawnymi stylami i torującej drogę architekturze współczesnej.

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung", 1863-1913.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1917.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1920.

Nowa siedziba łódzkiego Banku Handlowego stała się, obok stojącego naprzeciw budynku Banku Państwa (czytaj TUTAJ), najbardziej okazałym gmachem bankowym Łodzi, dobrze świadcząc o jego pozycji w finansowym życiu przemysłowej metropolii.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Echo", rok 1925.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

Spadkobiercą Banku Handlowego stał się łódzki oddział Pocztowej Kasy Oszczędności, który po jego upadłości zakupił w 1936 roku gmach i przeniósł tam swoją siedzibę.

"Głos Poranny", rok 1933.

Bank Handlowy. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

Pocztowa Kasa Oszczędności funkcjonowała w gmachu przy al. Kościuszki 15 do 1950 roku...

– z wojenną przerwą, gdy niemieccy okupanci umieścili w budynku Urząd Pracy – po czym została przekształcona w Powszechną Kasę Oszczędności Bank Państwowy.