baedeker łódzki: ŁÓDZKA ARCHIKATEDRA

wtorek, 18 listopada 2014

ŁÓDZKA ARCHIKATEDRA

Bazylika archikatedralna pw. św. Stanisława Kostki, Plac Jana Pawła II.

Wzniesienie tego kościoła poprzedziło powstanie w 1895 roku Komitetu Budowy, w skład którego weszli między innymi Juliusz Teodor Heinzel, baron von Hohenfels, Karol Scheibler, Edward Herbst, Juliusz Kunitzer, Józef Rychter oraz ksiądz Ludwik Dąbrowski, a po jego odejściu do Warszawy, nowy proboszcz parafii świętokrzyskiej ks. Zygmunt Łubieński. Zadaniem tego gremium było znalezienie odpowiedniego miejsca pod przyszłą świątynię, a następnie rozpisanie otwartego konkursu na projekt planowanego obiektu.

Wybrano plac przed szpitalem miejskim św. Aleksandra, później zwany Rynkiem Fabrycznym. Sytuacyjny plan pod budowę kościoła przedstawili dwaj łódzcy geometrzy: Zdzisław Kułakowski i Mikołaj Trąbczyński.

Konkurs ogłoszono w czerwcu 1898 roku, a trzy miesiące później nadesłano już 38 prac, z których większość pochodziła z Niemiec, Francji, Holandii, Czech, Szwecji i Austrii.

Wszystkie zostały pokazane łodzianom w listopadzie 1898 roku, a jury konkursowe (pod przewodnictwem abp Wincentego Chościak-Popiela, metropolity warszawskiego) pierwszą nagrodę przyznano pracy mającej godło „Bogu na chwałę”. Projekt neogotyckiej budowli był autorstwa łódzkiej spółki architektoniczno-budowlanej „Wende i Zarske” (domniemanym współtwórcą projektu miał być berliński architekt Emil Zillman).

"Czas", rok 1901.

Nagrodzony projekt, nawiązujący do dojrzałej fazy neogotyku europejskiego, nie zyskał jednak aprobaty pewnych kręgów społeczeństwa łódzkiego. Nadto sami członkowie Komitetu Budowy nie mieli do końca wyrobionego zdania, co do walorów artystycznych i funkcjonalnych zwycięskiego projektu. Stąd też poprosili dwóch architektów – Józefa Dziekońskiego z Warszawy i Sławomira Odrzywolskiego z Krakowa – o wydanie opinii na ten temat. Ci, zapoznawszy się z projektem, zaproponowali wprowadzenie szeregu zmian, mających podnieść funkcjonalność budowli oraz zmniejszyć koszty budowy.

Opinia Dziekońskiego i Odrzywolskiego ostatecznie rozwiała wątpliwości Komitetu, który zlecił realizację projektu (po uprzednim dokonaniu zmian) firmie „Wende i Zarske”. Projekt świątyni i kosztorys przedstawiono do akceptacji petersburskiemu Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, u rzeźbiarza Władysława Konopki zamówiono gipsowy model kościoła i rozpoczęto zbieranie funduszy na budowę. W międzyczasie zmieniono głównego wykonawcę. Prowadzenie budowy powierzono warszawskiemu przedsiębiorstwu Władysława Stelmachowskiego, zaś nadzór nad nią przejął Kazimierz Sokołowski. Tego ostatniego zastąpił Ignacy Stebelski, a od 1910 roku kierownictwo budowy przejął Kazimierz Stebelski. Sporządzenia szczegółowych rysunków w lipcu 1902 roku podjął się wiedeński architekt Zygfryd Stern.

Nawiązujący do dojrzałej fazy neogotyku europejskiego kościół św. Stanisława Kostki jest orientowaną, trzynawową bazyliką, z mocno wyodrębnionym transeptem, o wielobocznie zakończonym prezbiterium, z obejściem i kaplicą na osi. W fasadzie usytuowano wieżę o podstawie kwadratowej. Prezbiterium flankowane jest dwoma wydłużonymi, zakończonymi wielobocznie aneksami, które mieszczą zakrystię i baptysterium (w aneksie północnym) oraz kaplicę przedpogrzebową (aneks południowy). Wejście główne usytuowano w podstawie wieży, a wejścia boczne (pozbawione kruchty) w elewacjach frontowych naw bocznych oraz w narożach między transeptem a nawami bocznymi. Ponadto wejścia prowadzą do zakrystii i baptysterium oraz do kaplicy przedpogrzebowej.

W maju 1901 roku przystąpiono do kopania, następnie murowania fundamentów. Aktu poświęcenia kamienia węgielnego dokonał 16 czerwca 1901 roku abp Wincenty Chościak-Popiel.

"Rozwój", rok 1902.

"Goniec Łódzki", rok 1903.

Do końca 1903 roku wzniesiono mury do wysokości parapetów okiennych naw bocznych. Rok później ściany osiągnęły wysokość gzymsu naw bocznych. Filary kamienne, których elementy wykonano w łódzkiej firmie kamieniarskiej Antoniego Urbanowskiego, zaczęto montować w 1907 roku, zaś w ciągu dwu następnych lat ukończono główne mury budowli (cegłę do budowy zakupiono w cegielni Korwinów pod Częstochową).

"Rozwój", rok 1908.

"Rozwój", rok 1910.

W 1910 roku zakończono budowę naw bocznych, założono główny gzyms z piaskowca, opory elewacji bocznych, filary pod rynnami, skarpy chórowe, gzyms wieży, a zewnętrzne mury oblicowano jasnożółtą cegłą (z Mallmitz na Dolnym Śląsku). Warszawska firma Kazimierza Sommera wykonała żelbetonowe sklepienie, które wyłożono tzw. licówką sklepieniową.

"Rozwój", rok 1910.

Następnie rozpoczęto budowę modrzewiowej konstrukcji dachu.

"Rozwój", rok 1910.

W następnym roku firma wyrobów blacharskich Leona Komperta z Warszawy pokryła dach blachą cynkową i wykonała wszelkie roboty ornamentacyjno-blacharskie. Dzwon został ufundowany przez łódzkich rzemieślników, odlany w fabryce J. Johna przy Piotrkowskiej 217.

"Rozwój", rok 1911.

"Rozwój", rok 1912.

Ustawiono krzyże na obu szczytach świątyni. W dalszym ciągu trwały prace kamieniarskie, montaż boazerii i kapiteli pod dużym chórem, szklenie okien, montaż żelaznych schodów prowadzących na wieżę, roboty tynkarskie i sztukatorskie.

Przez cały 1911 rok instalowano oświetlenie elektryczne oraz montowano witraże w prezbiterium i nawach bocznych.

Witraże fundowane były w przeważającej większości przez osoby prywatne i to różnych wyznań. Fundatorami kilku z nich byli pracownicy fabryki Steigerta oraz cechy rzemieślnicze (choćby kotlarzy i dozorców). Bardzo często imiona patronów witraży pokrywały się z imionami fundatorów, na przykład witraż przedstawiający św. Karola i św. Wincentego ufundowali ks. Karol Szmidel i ks. Wincenty Tymieniecki, a ukazujący św. Franciszka i św. Klarę – Franciszek i Karolina Zindermanowie. Żydzi lubowali się w postaciach ze Starego Testamentu, zaś protestanci z Nowego Testamentu. Wszystkie witraże wykonano w Zittau w Saksonii.

"Rozwój", rok 1912.

W grudniu 1911 roku budowa kościoła była ukończona, rozebrano rusztowania i ułożono posadzkę terakotową. W tymże roku rzemieślnicy łódzcy ufundowali dzwon „Zygmunt”. Odlany został w fabryce odlewów żelaznych Towarzystwa Akcyjnego J. Johna w Łodzi, a w 25 czerwca bp Kazimierz Ruszkiewicz, sufragan warszawski dokonał ceremonii jego chrztu.

W 1924 roku zawisł on na wieży kościelnej, po zainstalowaniu w niej odpowiedniej konstrukcji żelaznej.

"Gazeta Łódzka", rok 1918.

Mimo licznych trudności finansowych i organizacyjnych, po 10 latach budowy, na Rynku Fabrycznym oddano wiernym do użytku okazałą świątynię. Fundatorem ołtarza głównego był Juliusz Teodor Heinzel. Przedstawiono w nim postać Jezusa, Mojżesza i Eliasza podczas cudownego Przemienienia na Górze Tabor oraz postacie patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława. Został wykonany przez firmę Ars Sacra Ferdynanda Stuflessera z St. Urlich. Poświęcenie ołtarza odbyło się 22 grudnia 1912 roku i zapoczątkowało duszpasterskie funkcjonowanie kościoła św. Stanisława Kostki.

"Rozwój", rok 1912.

"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.

"Rozwój", rok 1913.

Nie stanowiło to jeszcze końca całego budowlanego przedsięwzięcia. Sukcesywnie wykańczano wieżę. Niestety, nie udało się tego dokonać przed wybuchem I wojny światowej, choć prace budowlane kontynuowano aż do 1916 roku.

Przebudowa wieży. Rok 1927.

(źródło: Fotopolska.eu)

Pierwotny projekt wieży i jej hełmu został w poważnym stopniu zmieniony w 1927 roku przez łódzkiego architekta Józefa Kabana. Lekkie, ażurowe zwieńczenie, o konstrukcji żelbetowej zostało zakończone smukłym ośmiobocznym, stalowym hełmem. Konstrukcje zamówiono w Zakładach Towarzystwa Akcyjnego Przemysłu Metalurgicznego w Radomsku.

9 października 1927 roku poświęcono krzyż zamontowany następnie na 103-metrowej wieży kościelnej.

Tak urządzoną świątynię 22 grudnia 1912 roku poświęcił proboszcz świętokrzyskiej parafii, ks. Karol Szmidel.

"Rozwój", rok 1920.

28 czerwca 1921 roku w tymże kościele kard. Aleksander Kakowski, metropolita warszawski, ogłosił bullę pap. Benedykta XV erygującą diecezję łódzką. Świątynia, 10 grudnia 1920 roku podniesiona do rangi katedry, została konsekrowana 15 października 1922 roku. Aktu tego dokonał bp. Wincenty Tymieniecki, ordynariusz łódzki, współ z kard. Aleksandrem Kakowskim i bp. Stanisławem Kazimierzem Zdzitowieckim, ordynariuszem włocławskim. W 1989 roku decyzją Ojca św. Jana Pawła II budowli nadano godność Bazyliki Mniejszej, zaś bullą Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 roku podniesiono ją do rangi archikatedry.

"Echo", rok 1929.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1935.

Na placu katedralnym Jana Pawła II usytuowano trzy pomniki związane z najnowszą historią Polski i Łodzi. Z prawej strony archikatedry znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza odsłonięty w 1925 roku.

"Republika", rok 1924.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.

... a z lewej – pomnik ks. Ignacego Skorupki, od 1930 roku upamiętnia Victorię Warszawską.

Na pomniku czytamy:

KSIĘDZU IGNACEMU SKORUPCE

POLEGŁEMU NA POLU CHWAŁY POD RADZYMINEM 14 SIERPNIA 1920 ROKU

ŁODZIANIE

ŁÓDŹ 15 SIERPNIA 1930 ROKU

"Echo", rok 1929.

Odsłonięcie pomnika księdza Ignacego Skorupki

(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego)

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1932.

"Panorama", dodatek tygodniowy do "Ilustrowanej Republiki", rok 1939.

Więcej o Ignacym Skorupce i wojnie polsko-bolszewickiej przeczytasz w baedekerze TUTAJ

Tuż przy wejściu do świątyni w 2000 roku odsłonięto pomnik Jana Pawła II, dłuta Krystyny i Bogusława Solskich. Wzniesiono go na pamiątkę wizyty Ojca św. w Łodzi, 13 czerwca 1987 roku.