baedeker łódzki: 07/16/18

poniedziałek, 16 lipca 2018

PIOTRKOWSKA 45 – kamienica Szai Wiślickiego.

Narożna kamienica przy Piotrkowskiej 45.

Wschodnią elewacją zwrócona jest ku ulicy Piotrkowskiej, a frontem południowym na ulicę Zieloną.

Posiada klasycyzujący wystrój ze ściętym na półokrągło narożnikiem i czterema dwuosiowymi facjatami dachowymi.

Zdobnictwo elewacji ogranicza się właściwie tylko do bocznych ryzalitów, które na wysokości pierwszego piętra są ozdobione pięknymi płaskorzeźbami w formie wazonów z kwiatami.

Okna na piętrach obramowane są pilastrami z kapitelami jońskimi i zakończone półokrągłymi i trójkątnymi tympanonami.

Nie jest znany projektant kamienicy, możliwe że był nim Hilary Majewski – architekt miasta Łodzi w latach 1872-1892.

Przed 1875 rokiem, stał tutaj parterowy dom murowany, usytuowany w centralnej części obszaru frontowego. Teren po obu jego stronach, w tym narożnik Piotrkowskiej i Zielonej, był niezabudowany. W 1827 roku, w ówczesnym murowanym domu parterowym, otworzył pierwszy szynk w osadzie tkackiej Bartosz Wencel (Wenzel). Obecne ulice Narutowicza i Zielona tworzyły wówczas jeden ciąg komunikacyjny zwany ulicą Dzielną. Nazwa Dzielna wywodzi się stąd że była ona ulicą graniczną – dzielącą dwie osady leżące przy trakcie piotrkowskim (ulicy Piotrkowskiej): Łódkę – osadę tkaczy bawełnianych i prządków lnu i Nowe Miasto – osadę sukienniczą. W roku 1827 właśnie na skrzyżowaniu Dzielnej (Zielonej) z Piotrkowską, Wencel wybudował parterowy dom i otworzył w nim pierwszą gospodę.

Szynk funkcjonował aż do roku 1844, kiedy zarządzenie władz carskich mające na celu walkę z pijaństwem na terenie Królestwa Polskiego, spowodowało zamknięcie połowy łódzkich restauracji i wyszynków, również i tej. Dopiero w osiem lat później, w 1862 roku lokal ponownie otworzył swoje podwoje, ale już pod zmienionym szyldem jako pijalnia piwa, zwana z niemiecka „bawarią”.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W roku 1875 Szaja Wiślicki wybudował w tym miejscu na dwóch parcelach dwufrontową kamienicę.

"Dziennik Łódzki", rok 1884

(dawna numeracja ul. Piotrkowskiej: nr 264 to dzisiaj Piotrkowska 45)

"Dziennik Łódzki", rok 1884

Na przełomie XIX i XX stulecia mieścił się tutaj skład perfumeryjny L. Fijałkowskiego.

"Tydzień", rok 1890.

W 1896 roku otworzył tu salon fryzjerski Jan Brajerski.

"Rozwój", rok 1897.

W pierwszych latach XX wieku rozpoczęła tu swoją działalność szkoła tańca Stanisława Zaborskiego.

"Rozwój", rok 1903.

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1908.

Lokatorami kamienicy byli m. in. znani lekarze: A. Goldblum, J. Koliński, J.Kohn. Mieszkał tu także architekt Piotr Brukalski. Około 1878 roku zamieszkał w Łodzi i miał pracownię przy ulicy Piotrkowskiej 45 Dawid Modenstein, malarz.

Dawid Modenstein. Autoportret.

Modenstein urodził się w Szreńsku k. Mławy. Zdobywał wykształcenie w miejscowym Beit-hamidraszu, ale czując w sobie zamiłowanie do malarstwa, porzucił rodzinne miasteczko i w 1874 roku udał się do Warszawy, by tam studiować tę sztukę. Pozbawiony środków utrzymania, został pomocnikiem dekarza. Dzięki pomocy finansowej społeczności żydowskiej, zainicjowanej przez redakcję „Izraelity”, pojął w tymże roku naukę w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego. Po uzyskaniu odpowiednich funduszy na dalsze kształcenie studiował (w latach 1881-1883) w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, a po 1883 roku w Monachium. Około 1897 roku zamieszkał w Łodzi. Przy Piotrkowskiej 45 Modenstein miał swoją pracownię, około 1904 roku uzyskał zezwolenie na prowadzenie lekcji rysunków i malarstwa. Malował gównie realistyczne sceny rodzajowe i portrety. Wystawiał w Warszawie, Krakowie i Łodzi. Zmarł w 1912 roku w Żydowskim Szpitalu im. małżonków Izraela i Leony Poznańskich w Łodzi.

"Rozwój", rok 1910.

Parter budynku, jak w większości łódzkich kamienic– pełnił funkcje handlowo-rozrywkowe, znajdowały się w nim sklepy od strony Piotrkowskiej i od ulicy Zielonej.

"Łodzianin", rok 1893.

Była tu także cukiernia (tak wówczas nazywano kawiarnie) prowadzona przez braci Wesołowskich, a następnie przez Janowskiego i Michała Ulrichsa.

Lokal owiany był złą sławą, skoro dziennikarz "Gońca Łódzkiego" w 1899 roku pisał o nim: (…) "cukiernia, przybytek gdzie od wczesnego ranka do późnej nocy gromadzą się setki i tysiące aferzystów, prowadzących gorące, często zażarte rozprawy o przenajrozmaitszych geszeftach i szwindlach. To czarna giełda" (…)

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

"Rozwój", rok 1918.

W 1931 roku otwarty został tu bar "Gastronomja", kontynuując restauratorską tradycję tego miejsca.

"Głos Poranny", rok 1931.

Znajdowały się tu w różnym okresie, ale przede wszystkim w pierwszych latach XX wieku firmy oferujące wyroby bawełniane, i innego rodzaju towary manufakturowe.

"Łodzianka", rok 1903.

"Rozwój", rok 1920.

Kalendarz Informator na rok 1924.

"Głos Kupiectwa", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

Tuż przed I wojną światową, przy Piotrkowskiej 45 otwarta została pierwsza przychodnia lekarzy specjalistów, oferująca łodzianom pomoc lekarzy różnych dziedzin. Przychodnia funkcjonowała również w latach wojennych i zamieszczała reklamy w łódzkiej prasie.

"Gazeta Łódzka", rok 1913.

"Życie Łódzkie", rok 1914.

"Nowa Gazeta Łódzka", rok 1915.

W okresie międzywojennym przychodnia nazywała się "Vita" i zakres usług rozszerzył się także na zabiegi o charakterze kosmetycznym, oferowano tu między innymi wykonywanie zabiegów "odtłuszczających", masaże i... solarium. Przy lecznicy funkcjonowała również Poradnia dla matek.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Republika", rok 1926.

Od 1917 roku w łódzkiej prasie pojawiły się reklamy otwartego pod numerem 45 sklepu z wyrobami platerowymi i kryształami M. Siegelberga.

"Lodzer Informations und Hause Kalender", rok 1917.

"Lodzer Informations und Hause Kalender", rok 1918.

"Lodzer Informations und Hause Kalender", rok 1920.

Kalendarz-Informator na rok 1923.

"Republika", rok 1925.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1926.

"Głos Polski", rok 1928.

M. Siegelberg miał w swojej ofercie również, wykonywane na zamówienie, puchary dla sportowców:

"Głos Poranny", rok 1931.

Łódzka prasa z okresu międzywojennego umieszcza wiele anonsów reklamujących firmy znajdujące się pod tym adresem:

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1936.

Ubrania dla łodzian "cywilnych i skoszarowanych" szył tu krawiec Boczko…

Informator m. Łodzi i województwa łódzkiego, rok 1920.

Kalendarz-Informator na rok 1923.

W połowie lat 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 45 miała swą filię fabryka wędlin koszernych Dawida Diamenta.

Dawid Diament, przemysłowiec, był działaczem społecznym i filantropem. Urodził się w Sieradzu w 1884 roku. W wieku 17 lat, po skończeniu szkoły średniej, przybył do Łodzi. Objął pracę w fabryce A. Diszkina. Później przez wiele lat uczył się zawodu w branży mięsnej, aż do uzyskania stanowiska majstra. W 1914 roku otworzył fabrykę wędlin koszernych, którą stopniowo rozbudowywał. W 1920 roku mieściła się ona przy ulicy Długiej 14 (dziejsza ulica Gdańska). W połowie lat 30. XX wieku jego firma posiadała cztery filie w różnych dzielnicach miasta, między innymi przy ulicy Zawadzkiej (dzisiejsza ulica Próchnika) 9 i Piotrkowskiej 45. Fabryka wyposażona była w najnowocześniejsze urządzenia i zatrudniała kilkudziesięciu żydowskich pracowników.

Dawid Diament był współzałożycielem i członkiem zarządu towarzystwa „Ezras jeladim” (Pomoc dzieciom), które mieściło się przy ulicy Zgierskiej 40. Później działał w „Domu Sierot” przy ulicy Brzezińskiej 11. Ufundował również jeden z pokoi pierwszego budynku w „Helenówku” (internat i farma dla dzieci żydowskich), a w połowie lat 30. należał do zarządu tej instytucji. Pokrywał wówczas koszt obiadów dla około dwudziestu dzieci, które uczyły się w tamtejszej szkole. Mieszkał przy ulicy Gdańskiej 14. Data i miejsce jego śmierci nie są znane. Żonaty był z Ruchlą z Nowaków, miał syna Chaima (urodzonego w Łodzi w 1915 roku). Ich losy nie są znane…

W okresie międzywojennym znajdował się tu sklep M. Siegelberga.

"Republika", rok 1925.

...i skład towarów manufakturowych Drukera.

"Rozwój", rok 1921.

Obecnie w parterze kamienicy inne jest rozstawienie drzwi wejściowych do sklepów, a z małych okien, przystosowanych do stylu fasady, zrobiono duże okna wystawowe. Dzisiaj mieszą się tutaj między innymi odzieżowy butik z włoską odzieżą "gattaia&VANILLA" i sklep obuwniczy "Retro". Łodzianki mogły w tym miejscu kupić eleganckie buty... prawie "od zawsze".

"Łodzianin", rok 1893.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

"Lodzer Zeitung", rok 1940.

"Lodzer Zeitung", 1940.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Głos Robotniczy", rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

W 1967 roku przy Piotrkowskiej 45 otworzono Centralne Ambulatorium dla pracowników gastronomii (gabinety: internistyczny, fizykoterapii, stomatologiczny, ginekologiczny oraz analiz lekarskich, było to drugie tego typu ambulatorium w Polsce).

źródła:
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
M. Frankental. Życiorysy łódzkich działaczy społecznych, politycznych, kulturalnych oraz przemysłowych.
Grażyna Kobojek. Łódź - Kalendarium XX wieku.
http://boguslav.blog.onet.pl
piotrkowska-nr https://piotrkowska-nr.pl