baedeker łódzki: 08/18/19

niedziela, 18 sierpnia 2019

CURRICULUM VITAE (II wojna światowa - lata 1939-1945)

Curriculum vitae (z łacińskiego bieg życia, przebieg życia) - daty z życia Łodzi - sukcesywnie i... subiektywnie uzupełniane, czyli wszystko po kolei…

1939

1 września	wybuch II wojny światowej
2 września	- powstanie Okręgowego Łódzkiego Komitetu Społecznego Niesienia Pomocy Żołnierzom i ich Rodzinom (patronat objął biskup Włodzimierz Jasiński) - zarządzenie dowództwa ośrodka OPL-Łódź o zachowaniu się w czasie alarmu lotniczego (nakaz min. ograniczenia ruchu i zaciemniania miasta) - pierwsze bomby spadły na Łódź (zbombardowano Dworzec Kaliski i Lublinek)
3 września	- zbombardowanie Dworca Łódź-Widzew, elektrowni, fabryki nici „Ariadna”, domów przy ul. Bandurskiego 6 i 8 oraz szeregu domów mieszkalnych przy ul. M. Kopernika i ul. Karolewskiej - utworzenie Miejskiego Komitetu Aprowizacji - wielkie manifestacje przed Magistratem na pl. Wolności oraz przed Konsulatami Wielkiej Brytanii i Francji w związku z wypowiedzeniem przez te państwa wojny Niemcom - wieczorny nalot bombowców niemieckich na dzielnice mieszkaniowe
4 września	- w nocy z 4 na 5 września nastąpiła ewakuacja części urzędów i instytucji wojskowych w kierunku Warszawy-Siedlec-Lublina
5 września	- przemówienie do narodu wygłoszone przez biskupa Włodzimierza Jasińskiego przez mikrofony rozgłośni łódzkiej Polskiego Radia - po południu początek ewakuacji miasta (palenie akt urzędów, opuściły Łódź władze cywilne i Dowództwo Okręgu Korpusu, straż pożarna, składnice sanitarne oraz tabor) - w nocy z 5 na 6 września miasto opuściła komenda garnizonu, władze państwowe (wojewoda Henryk Józewski, starosta grodzki dr Henryk Mostowski) i władze samorządowe (prezydent Jan Kwapiński) - ponowne bombardowanie portu lotniczego Lublinek, lotnisko uległo kompletnemu zniszczeniu CZYTAJ
6 września	- powołanie Komitetu Obywatelskiego (na czele KO stanął biskup Kazimierz Tomczak; cel – utrzymanie porządku w mieście i reprezentowanie społeczeństwa łódzkiego wobec władz niemieckich; wieczorem ukazała się pierwsza odezwa KO zawiadamiająca o powstaniu nowej władzy miejskiej i wzywająca ludność do spokoju i podporządkowania się zarządzeniom) - nadanie ostatniej audycji lokalnej - zbombardowanie pałacu Juliusza Heinzla w parku Julianowskim (w pałacu stacjonował sztab Armii „Łódź); w wyniku nalotu zginęło kilku żołnierzy, a pałac został poważnie uszkodzony i wkrótce potem rozebrany przez okupanta CZYTAJ - zacięte walki Armii "Łódź" e rejonoe Łodzi (1-6 września), armię utworzono w marcu 1939 roku

6-8 września	- bitwa pod Łodzią
7 września	- krótkotrwałe ostrzeliwanie miasta przez artylerię niemiecką
8 września	- ukazanie się, po raz pierwszy od czasu ewakuacji, polskiej gazety (była to „Jednodniówka”, wydawca dziennikarz Henryk Rapczyński) - wysłanie, w godzinach popołudniowych, przez Komitet Obywatelski przedstawicieli do dowódcy niemieckiej 17. Dywizji Piechoty z deklaracją poddania miasta - wieczorem – pojawienie się na ulicach miasta pierwszego patrolu niemieckiego - w nocy z 8 na 9 września oddziały niemieckie obsadziły rejon poczty u zbiegu ulic Przejazd i Kilińskiego
9 września	- wkroczenie wojsk niemieckich do Łodzi (ul. 11 Listopada do pl. Wolności maszerowały oddziały niemieckiego pułku piechoty z artylerią 17. Dywizji, wchodzącej w skład XIII Korpusu 8. Armii, druga część niemieckich wojsk maszerowała ul. Piotrkowską od strony ul. Rzgowskiej - po południu, manifestacja uczniów gimnazjum niemieckiego przed „Grand-Hotelem”, gdzie znajdowała się kwatera dowództwa niemieckiego - bitwa nad Bzurą – na terenach województwa łódzkiego obejmującego powiat łęczycki, łowicki, kutnowski (trwała do 16 września)
10 września	- przybycie do Łodzi pierwszych oddziałów policji hitlerowskiej - pierwsza narada przedstawicieli dowództwa niemieckiego i prezydium Komitetu Obywatelskiego - wznowienie przez władze okupacyjne wydawania dziennika „Freie Presse” (od 24 września - „Deutsche Lodzer Zeitung”, od 12 października - „Lodzer Zeitung”, od 12 kwietnia 1940 r. do stycznia 1945 r. - „Litzmannstadter Zeitung”)
11 września	- pierwsze zarządzenie władz okupacyjnych o obowiązku oddawania posiadanej broni i wprowadzeniu godziny policyjnej
12 września	- utworzenie Urzędu Pracy – Arbeitsamtu (początkowo działał jako Oddział Łódzki Krajowego Urzędu Pracy na Śląsku – Landesarbeitsamt-Schlesien, Nebenstelle Lodsch; pierwsza siedziba – w gmachu PKO przy al. Kościuszki 15) - ginie z rąk Gestapo Robert Geyer, wnuk Ludwika Geyera, założyciela Białej Fabryki
16 września	- niemieckim komisarzem miasta został Albert Leister, funkcję pełnił do 31 grudnia 1939 roku
18 września	- przejęcie zarządu miasta przez niemieckiego komisarza rządowego (wezwanie wszystkich urzędników i pracowników miejskich do natychmiastowego powrotu do swoich miejsc pracy oraz powiadomienie mieszkańców Łodzi, że czynne są wszystkie wydziały Zarządu Miejskiego i przedsiębiorstwa miejskie) - zarządzenie Szefa Zarządu Cywilnego – zamknięcie żydowskich kont bankowych i zakaz posiadania przez Żydów gotówki powyżej 2.000 zł (pierwsze antyżydowskie zarządzenie ukazało się w drugiej dekadzie września, był to zakaz świętowania przez Żydów Nowego Roku i Sądnego Dnia)
19 września	- przejazd przez Łódź Adolfa Hitlera, udającego się do dowództwa wojski niemieckich oblegających Warszawę
22 września	- utworzenie Sądu Specjalnego – Sondergericht przy ul. Uniwersyteckiej 18 (organizator dr Weltz) - ukazanie się pierwszego numeru „Gazety Łódzkiej” (okupacyjny dziennik w języku polskim, mający charakter niemal wyłącznie informacyjny)
24 września	- utworzenie prezydium policji – Polizeiprasidium (pierwsza siedziba – ul. Kilińskiego, od grudnia 1939 – w budynkach przy al. Kościuszki 46 i 52)
8 i 12 października	- włączenie na mocy dekretów Adolfa Hitlera znacznej części województwa łodzkiego oraz powiatu gostynińskiego w województwie warszawskim w skład Okręgu Rzeszy Poznań – Reichsgau Posen (od 29 stycznia 1940 – Okręg Rzeszy Kraj Warty – Reischgau Warthenland, który administracyjnie dzielił się na trzy obwody rejencyjne: inowrocławski, poznański i kaliski)
10 października	- pierwsze konspiracyjne zebranie oficerów Okręgu Łódzkiego Służby Zwycięstwu Polski pod kierownictwem komendanta okręgu ppłk. Leopolda Okulickiego
12 października	- powołanie właściwej komendantury Schupo (1940 – utworzenie czterech komend rejonowych – odcinkowych Schupo)
13 października	- zarządzenie skierowane do Rabinatu Żydowskiego w Łodzi dotyczące dostarczania każdego dnia 600 Żydów do pracy CZYTAJ
26 października	- włączenie Łodzi do generalnego Gubernatorstwa, utworzonego z części okupowanego przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej; Łódź była początkowo typowana na stolicę tego okupacyjnego tworu (ostatecznie został nią Kraków)
2 listopada	- rozstrzelanie w łagiewnickim lesie piętnastu żydowskich intelektualistów aresztowanych poprzedniego dnia w kawiarni „Astoria” w Łodzi CZYTAJ
3 listopada	- uruchomienie tramwajów (z wyłączeniem ul. Piotrkowskiej)
4 listopada	- na audiencji w Berlinie Adolf Hitler oznajmił Hansowi Frankowi decyzję o wcieleniu Łodzi do Rzeszy
7 listopada	- powołanie, zarządzeniem Heinricha Himmlera, placówki tajnej policji państwowej w Łodzi (Geheime Staatspolizei); pierwszym jej szefem został Gerhard Flesch (po nim urzędem zarządzali Robert Schefe i w latach 1942–1944 Otto Bradfisch); siedziba Gestapo znajdowała się przy al. Anstadta 7 (obecnie w budynku mieści się XII Liceum Ogólnokształcące); szefowie Urzędu jednoznacznie prowadzili politykę wyniszczenia narodów: polskiego i żydowskiego (pod zarządem Gestapo znajdował się obóz prewencyjny dla młodocianych przy ul. Przemysłowej i obóz pracy przymusowej na Sikawie - na podstawie w.w. zarządzenia utworzenie urzędu policji kryminalnej – Kryminalpolizeistelle (siedziba w dawnym budynku więziennym polskiej policji państwowej przy ul. Kilińskiego 150)
9 listopada	- uroczyste ogłoszenie wcielenia Łodzi do Rzeszy
10 listopada	- aresztowanie przez policję hitlerowską sufragana łódzkiego, biskupa Kazimierza Tomczaka oraz 50 duchownych diecezjalnych i zakonnych z terenu diecezji łódzkiej (osadzono ich w więzieniu na Radogoszczu) - w nocy z 10 na 11 listopada Niemcy zburzyli pomnik Tadeusza Kościuszki
11 listopada	- pierwsza egzekucja publiczna w Łodzi – powieszenie na Bałuckim Rynku trzech mężczyzn CZYTAJ
13 listopada	- powstanie „Legionu Wyzwolenia” (pierwsza konspiracyjna organizacja wojskowa)
15 listopada	- spalenie wszystkich większych łódzkich synagog, z wyjątkiem synagogi Wilker Shul, którą spalono w połowie 1940 roku CZYTAJ i CZYTAJ i CZYTAJ
	- początek działalności policyjnego sądu doraźnego – Standgericht w siedzibie łódzkiej placówki Gestapo
1 grudnia	- pierwsze zorganizowane wysiedlenia ludności polskiej w Łodzi w ramach tzw. pierwszego planu krótkofalowego (realizowanego do 17 grudnia)
5 grudnia	- objęcie przez władze niemieckie zarządem komisarycznym Oddziału Łódzkiego Polskiego Czerwonego Krzyża
10 grudnia	- początek akcji koncentrowania Żydów łódzkich w getcie (prezes rejencji łódzkiej zapowiedział utworzenie dzielnicy niearyjskiej), stworzenie i zatwierdzenie przez Fredericha Übelhöra projektu budowy ściśle izolowanej, zamkniętej dzielnicy żydowskiej; CZYTAJ i CZYTAJ
14 grudnia	- przywrócenie pełnego ruchu tramwajowego
22 grudnia	- zamknięcie, na polecenie prezesa rejencji, wszystkich szkół polskich i żydowskich w Łodzi (konfiskata ich księgozbiorów i pomocy naukowych) CZYTAJ
31 grudnia	- w noc sylwestrową nastąpiło pierwsze masowe wysiedlenie ludności polskiej z Łodzi (z osiedla im. J. Montwiłła-Mireckiego usunięto prawie 4 tysiące osób, w nocy z 14 na 15 stycznia 1940 usunięto pozostałych mieszkańców osiedla), w mieście utworzono sieć obozów przesiedleńczych, w których dokonywano selekcji rasowej i rozdzielano wysiedlonych na kilka podstawowych grup: dzieci przeznaczonych do germanizacji, osób przeznaczonych na roboty przymusowe do Niemiec, osób kierowanych do obozów koncentracyjnych i więzień oraz osób kierowanych do przesiedlenia w Generalnym Gubernatorstwie;
1940
1 stycznia	- nadanie Łodzi praw samorządu niemieckiego oraz uprawnień miasta wydzielonego, równocześnie rozszerzono znacznie granice Łodzi, włączając do jej obszaru część gmin wiejskich i osady podmiejskie: Brus, Chojny, Dobrą, Gospodarz, Łagiewniki, Nowosolną, Radogoszcz, Wiskitno oraz miasto Ruda Pabianicka (oszar miasta powiększył się z 5.875 ha do 22.660 ha) - burmistrzem miasta został Franz Schiffer; funkcję pełnił do 21 maja 1940 roku
8 lutego	- zarządzenie wykonawcze w sprawie utworzenia dzielnicy niearyjskiej – łódzkiego getta -(mocą zarządzenia prezydenta policji w Łodzi – Johanna Schäfera – z dn. 8 lutego 1940) getta dla Żydów – pierwszego na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy; w Litzmannstadt Ghetto obejmującym obszar 4,13km² Bałut i Starego Miasta przebywało w zamknięciu łącznie ok. 200 tysięcy osób CZYTAJ
styczeń	- utworzenie ekspozytury poznańskiego Urzędu ds. Wysiedleń Polaków i Żydów; po reorganizacji (w maju) przedstawicielstwo przekształcono w Centralę – Oddział Przesiedleńczy w Łodzi (Umwandererzentralstelle [UWZ], Dienstestelle – Litzmanstadt), pod kierownictwem SS-Obersturmbannführera – Hermana Krumeya; podlegający Centrali Przesiedleńczej w Poznaniu (Umwandererzentralstelle in Posen). Oddział w Łodzi był kluczowym elementem w systemie wysiedlania ludności z terenów Polski włączonych do III Rzeszy; siedziba Oddziału znajdowała się przy Adolf Hitler Straße (obecnej ul. Piotrkowskiej 133)
10 lutego	- tzw. plan przejściowy dotyczący dalszych wysiedleń (realizacja trwała do 15 marca 1940)
	- powstanie Głównego Zarządu Muzeów Miejskich (Hauptverwaltung der Stadtschen Museen
28 lutego	- zlikwidowanie przez gestapo Seminarium Duchownego Diecezji Łódzkiej w Szczawinie koło Zgierza (było to ostatnie działające na terenach wcielonych do III Rzeszy seminarium katolickie) CZYTAJ
marzec	- wymordowanie przez Niemców w ramach tzw. T4 Aktion („eutanazji osób niepełnowartościowych”) ok. 540 chorych i upośledzonych psychicznie osób w szpitalu psychiatrycznym w Kochanówce, w ruchomych komorach gazowych w samochodzie CZYTAJ
11 kwietnia	- zmiana polskiej nazwy miasta na niemiecką Litzmannstadt (na cześć pruskiego generała Karla Litzmanna, walczącego w czasie I wojny światowej w okolicy pobliskich Brzezin, późniejszego zwolennika Hitlera). W uroczystości nadania nowej nazwy uczestniczył Gauleiter Kraju Warty Arthur Greiser. Zmienione zostały nazwy ulic – m.in. ulicę Piotrkowską nazwano Adolf Hitler Straße, a al. Kosciuszki – Hermann Goring Straße; -przemianowanie obwodu rejencyjnego kaliskiego na łódzki – Regierungsbezirk Litzmannstadt (obszar rejencji łódzkiej podzielono na 9 powiatów i 2 powiaty miejskie na prawach miast wydzielonych: Kalisz i Łódź)
12 kwietnia	- utworzenie w Łodzi samodzielnego Arbeitsamtu
30 kwietnia	- zamknięcie łódzkiego getta (przeszło przez nie ponad 220 tysięcy Żydów, wolności doczekało około 800 osób) CZYTAJ
7 maja	- rozpoczęcie akcji wysiedleń w ramach tzw. drugiego planu krótkofalowego (realizacja do 20 stycznia 1941)
21 maja	burmistrzem miasta został Karol Marder; funkcję pełnił do 18 maja 1941;
	- powołanie placówki Kripo w łódzkim getcie, zwanej początkowo Sonderkommando Getto, potem – Kryminalkommissariat Getto (siedziba w budynku parafialnym przy ul. Kościelnej 8) CZYTAJ - pojawienie się wagonu tramwajowego z reklamą malowaną na burtach (był to wagon silnikowy typu „Lilpop II”)
październik	- pierwsza większa wystawa „Aus Lodsch wurde Litzmannstadt”, zorganizowana została w dawnym gimnazjum niemieckim przy al. Kosciuszki 65
	- powstanie szpitala ogólnego przy ul. Drewnowskiej 74 - powstanie szpitala ogólnego przy ul. A. Mickiewicza 8 - powstanie szpitala ogólnego przy ul. Wesołej 12 - powstanie szpitala pediatrycznego przy ul. Łagiewnickej 37 - powstanie szpitala zakaźnego przy ul. Bazarowej 5 - powstanie szpitala zakaźnego i psychiatrycznego przy ul Wesołej 17 (do sierpnia 1944 roku w.w. urządzone na terenie getta szpitale zostały zlikwidowane) CZYTAJ
1941
9 marca	- otwarcie w budynku niemieckiej szkoły przemysłowej przy ul. Żeromskiego 115 Wielkiej Wystawy „Wschód Kraju Warty” (cel – przedstawienie „niemieckiego dorobku” w regionie łódzkim oraz „sukcesów” rządów okupacyjnych w tej części Kraju Warty)
24 marca	- uruchomienie przez władze niemieckie pierwszej w dziejach Łodzi wewnętrznej linii autobusowej(zastąpiła zawieszoną linię tramwajową nr „1” na Doły, której część trasy znalazła się w granicach Litzmannstadt Ghetto). Linię oznaczono literą „A”, a kursowała na trasie: Pomorska/Wierzbowa – Sporna – Brzezińska (ob. Wojska Polskiego)/cmentarz Doły (wówczas: Fridericusstraße/Hochmeisterstraße – Landsknechtstraße – Sulzfelder Straße/Hauptfriedhof)
1 maja	- rozporządzenie o statucie głównym miasta Łodzi
6 maja	- internowanie przez okupacyjne władze niemieckie łódzkiego ordynariusza biskupa Włodzimierza Jasińskiego, sufragana Kazimierza Tomczaka oraz członków Kapituły Katedralnej i urzędników Kurii Biskupiej w Szczawinie koło Zgierza (akt ten zlikwidował ostatni ordynariat katolicki w Kraju Warty)
18 maja	- nadburmistrzem miasta został Werner Ventzki; funkcję pełnił do 15 lipca 1943;
2 lipca	- zarządzenie nadburmistrza Łodzi Wernera Vetzkiego nadające miastu nowy herb (swastyka z podwójnymi ramionami, na granatowym tle, wzorowana na znaku z urny odkrytej w 1936 roku przez polskich archeologów we wsi Biała koło Zgierza)
27 sierpnia	- ukazanie się rozporządzenia dotyczącego procedury przyłączania nieruchomości w mieście do urządzeń odwadniających
31 sierpnia	- ukazanie się ostatniego numeru konspiracyjnego tygodnika „Kronika Polska” (wydawca – Związek Walki Zbrojnej)
10 września	- zarządzenie Arthura Greisera o podwyższenie granicy wieku małżeńskiego dla ludności polskiej: dla mężczyzn do 28 lat, dla kobiet do 25 lat (pierwsze tego typu ograniczenie zastosowane na okupowanych ziemiach polskich, w tym w Łodzi)
5 października	- rozpoczęcie przez oddziały hitlerowskiej policji masowych aresztowań duchownych katolickich z terenów tzw. Kraju Warty (w diecezji łódzkiej aresztowano 158 księży, uwięziono ich w obozie koncentracyjnym w Dachau)
9 października	- zamknięcie przez policję niemiecką łódzkiej katedry CZYTAJ
21 października	- dekret Adolfa Hitlera w sprawie przebudowy Łodzi zgodnie z ustawą z 4 października 1937 roku o przekształcaniu miast niemieckich
28 października	- otwarcie w gmachu banku przy al. Kościuszki 14 Zweigstelle Litzmannstadt der Verwaltungsakademie Posen (kierownik K. Marder) CZYTAJ
5 listopada	- utworzenie obozu dla Cyganów – Zigeneurlager (zajmował powierzchnię ok. 1,9 ha, wydzieloną z getta łódzkiego między obecnymi ulicami: Wojska Polskiego, Głowackiego, Sikawską i Obrońców Westerplatte, 12 stycznia 1942 roku nastąpiła likwidacja obozu) CZYTAJ i CZYTAJ
27 listopada	- ustalenie wytycznych w sprawie przebudowy miasta
	- uruchomienie przez Niemców, w oparciu o studnię głębinową straży pożarnej przy ul Wólczańskiej 111/113, prowizorycznego wodociągu miejskiego - utworzenie przy al. Kościuszki 81/83 pierwszego okupacyjnego urzędu skarbowego – Erstes Steuermat - zbudowanie krańcówki tramwajowej przy torze Kolei Obwodowej (ul. Pabianicka,wówczas Breslauer Straße) oraz na Chojnach – obie przy linii kolei obwodowej; pętlę przy ul. Pabianickiej zlikwidowano 22 września 1980 roku z powodu przebudowy wiaduktu kolejowego i samej ulicy
1942
18 stycznia	- odjazd ze stacji Radegast pierwszego transportu Żydów z getta do obozu zagłady w Kulmhof. W ciągu czterech miesięcy, do 15 maja, z getta zostali wysłani na śmierć wszyscy pobierający zasiłki, więźniowie i handlarze, a zaraz po nich Żydzi zachodnioeuropejscy CZYTAJ i CZYTAJ
5 marca	- pierwsza bitwa w województwie łódzkim stoczona przez żołnierzy Batalionów Chłopskich z Niemcami (oddział leśny BCh „Mściciel” otoczyły siły niemieckie w miejscowości Kazanów w powiecie rawskim, mimo liczebnej przewagi wroga oddział wydostał się z okrążenia)
12 marca	- w więzieniu na Sikawie policja niemiecka zorganizowała obóz pracy przymusowej dla Polaków
20 marca	- publiczna egzekucja w Zgierzu – rozstrzelano stu Polaków (głównie łodzian) w odwet za zabicie funkcjonariuszy gestapo
21 marca	- ukazanie się pierwszego numeru konspiracyjnego pisma literackiego „Tyrtej” (dodatek do „Biuletynu Kujawskiego”)
2 kwietnia	- wykrycie przez policję tajnej drukarni „Biuletynu Kujawskiego”
23 maja	- uroczyste ponowne otwarcie ZOO (dyrektor Hase) CZYTAJ
maj	- przeprowadzenie przez władze okupacyjne akcji aresztowań wśród łódzkich Badaczy Pisma Świętego
1 czerwca	- zorganizowanie w budynku dawnego Oddziału Chorób Wenerycznych Szpitala Wojskowego Dowództwa Okręgu Korpusu IV przy ul. Łomżyńskiej 17/19 jedynego dla Polaków szpitala chirurgiczno-położniczego w Łodzi podczas okupacji (szpital liczył około 120 łóżek)
20 czerwca	- druga egzekucja publiczna odbyła się na terenie Zakładu Naprawy Samochodów „Promotor” przy pl. Niepodległości (powieszono pięciu pracowników zakładów oskarżonych o sabotaż)
lipiec	- utworzenie przez niemiecki uniwersytet w Poznaniu swojego „zespołu pracy” o nazwie Arbeitsgemeinschaft Litzmannstadt der Reichsuniversitat Posen w Łodzi
5 sierpnia	- wprowadzenie przez okupacyjne władze miejskie zakazu przejazdów Polakom w dni świąteczne podmiejskimi tramwajami bez specjalnego zezwolenia
wrzesień	- odjazd ze stacji Radegast licznych transportów z żydowskimi starcami i dziećmi do obozu zagłady w Kulmhof. Tzw. Wielka Szpera przekształciła dzielnicę żydowską w wielki obóz niewolniczej pracy dla hitlerowskiego państwa CZYTAJ i CZYTAJ
11 listopada	- przywiezienie pierwszej grupy więźniów do obozu karnego dla młodzieży polskiej w Łodzi
1 grudnia	- utworzenie przy ulicy Przemysłowej 72 (wówczas Gewerbestraße) obozu policji bezpieczeństwa dla dzieci i młodzieży polskiej – Polen Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei Litzmannstadt oraz jego filii w Dzierżąznej koło Zgierza; (organizator i kierownik inspektor Gestapo Otto Grunow; przez obóz przeszło 12 tysięcy dzieci, istniał do 19 stycznia 1945 roku) CZYTAJ
	- zbudowanie krańcówki tramwajowej na Julianowie (została zlikwidowana 7 lipca 2007 roku)
1943
12 marca	- powstanie przy ul. Beskidzkiej 40 na Sikawie obozu pracy „wychowawczej” (Arbeitserziehungslager, działał do 19 stycznia 1945)
20 kwietnia	- udany zamach na niemiecki skład broni Oswalda Mullera przy ul. Piotrkowskiej 83 dokonany przez młodzieżowy oddział Gwardii Ludowej „Promieniści” (zabrano broń i amunicję)
19 czerwca	- oddanie do użytku krańcówki w formie pętli dla kolejki i toru przejazdowego dla tramwajów urządzonej na południowej pierzei pl. Niepodległości (była to największa podczas okupacji inwestycja torowa w Łodzi)
15 lipca	- nadburmistrzem miasta został (15 lipca) Otto Bradfisch; funkcję pełnił do 8 grudnia 1944;
1944
27 lipca	- powstanie w Ojrzeniu koło Radomska konspiracyjnej Łódzkiej Wojewódzkiej Rady Narodowej (pierwsze posiedzenie odbyło się w gajówce pod osłoną batalionu Armii Ludowej im. gen. Józefa Bema; udział – 27 delegatów, przewodniczący Jan Dąb-Kocioł)
28 sierpnia	- likwidacja getta w Łodzi – ostatni transport, wraz z przełożonym Starszeństwa Żydów Chaimem Rumkowskim i jego rodziną, odjechał 29 sierpnia 1944 do obozu zagłady w Auschwitz; getto przeżyło 877 osób CZYTAJ
11 września	- uchwałą Rady Narodowej anulowano wszystkie zmiany administracyjne wprowadzone przez okupanta (wyodrębniono miasto Łódź z województwa łódzkiego, Łódź stała się samodzielną jednostką administracyjną o charakterze wojewódzkim)
12 września	- bitwa pod Ewiną (w bitwie oddział leśny Batalionów Chłopskich wsperał trzecią brygadę Armii Ludowej im. gen. Józefa Bema)
listopad	- powołanie Biura Kontroli (zalążek dzisiejszej Najwyższej Izby Kontroli)
8 grudnia	- nadburmistrzem miasta został Hans Trautwein; funkcję pełnił do 18 stycznia 1945;
grudzień	- ukazanie się ostatniego numeru „Litzmannstadter Zeitung” (zawierało artykuł wstępny „Die letze Tage”, numer skonfliskowano) - powołanie Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa
1945
16 stycznia	- tuż przed godziną 19.00 zaryczały syreny Luftschutzu, po chwili zapaliły się nad miastem pierwsze „choinki” świetlne zrzucone przez lotników radzieckich, - na szosy, na których widać było oddziały niemieckie spadły pierwsze bomby
17 stycznia	- spalenie w nocy z 17 na 18 stycznia więzienia na Radogoszczu (zginęło około 2 tysięcy więźniów) CZYTAJ
18 stycznia	- wyzwolenie Zgierza, Aleksandrowa i Konstantynowa - w nocy z 18 na 19 stycznia nastąpiło zniszczenie Rozgłośni i Radiostacji przy ul. Narutowicza 130
19 stycznia	- zakończenie okupacji niemieckiej i zajęcie miasta przez armię radziecką (pojawienie się na ulicy Rokicińskiej od strony Widzewa pierwszego sześcioosobowego patrolu żołnierzy radzieckich, za nim pojawiły się pierwsze szpice pancerne wojsk wyzwolonych) CZYTAJ i CZYTAJ - uruchomienie przez Polski Czerwony Krzyż punktów informacyjnych oraz zorganizowanie pomocy na dworcach kolejowych i domów noclegowych dla osób powracających (PCK była pierwszą instytucją w Łodzi, która natychmiast po wyzwoleniu miasta podjęła działalność) - objęcie Archiwum Miejskiego przez zarząd polski - narodziny 26 nowych obywateli Łodzi.

Źródła:

Grażyna Kobojek. Łódź – Kalendarium XX wieku.

Ryszard Bonisławski, Joanna Podolska. Spacerownik łódzki.

Wojciech Dębski. Kalendarium – zarys historyczny.W: Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach.

Anna Gronczewska. Niemieckie ślady wojny w Łodzi. Co zostało z planów wzorcowego miasta Rzeszy?

Tomasz Walkiewicz. Wybuch wojny i początki okupacji hitlerowskiej w Łodzi.