13 GRUDNIA - GDAŃSKA 13.

Ulica Gdańska 13. Było to chyba najbardziej znienawidzone miejsce w Łodzi. Pod numerem 13 mieściło się bowiem więzienie, niechlubnie wpisane w historię miasta. W 1881 roku z powodu przepełnienia aresztów policyjnych i magistrackich Piotrkowski Zarząd Gubernialny podjął decyzję o zakupie parceli przy ulicy Długiej (obecnie Gdańska) i wybudowaniu obszerniejszego gmachu.

Nowy, dwupiętrowy budynek z 24 celami, z oknami wychodzącymi na podwórze oddano do użytku w 1885 roku. Początkowo było to więzienie śledcze przeznaczone dla przestępców kryminalnych, jednak bardzo szybko zmieniło swoją funkcję, stając się miejscem pobytu więźniów politycznych skazanych na śmierć. Byli to głównie działacze "II Proletariatu", PPS (Polskiej Partii Socjalistycznej), SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy) i Bundu. Wyroki przez rozstrzelanie wykonywano głównie w Lasku Konstantynowskim. 

"Rozwój", rok 1908.

W 1908 roku za murem, na wniosek gubernatora gen. Kazankowa, pojawiła się szubienica. Tylko w ciągu kilkudziesięciu dni lutego i marca wykonano tu ponad 100 wyroków śmierci. Od 1904 roku funkcję naczelnika więzienia sprawował Modzelewski, z powodu olbrzymiej tuszy nazywany "Grubym". Człowiek ten znany był z rozpusty i okrucieństwa. Miał do pomocy dwóch katów, braci: Augusta i Ryszarda Fremelów. Z pierwszego zrobił szpicla i prowokatora. Po wielu aresztowaniach, w których miał on swój udział, podziemie postanowiło go zabić. Jeden z bojowników Organizacji Bojowej PPS zastrzelił go na ulicy w 1906 roku. Drugi z braci - Ryszard - powiesił około 120 ludzi. Podczas I wojny światowej pełnił funkcję szpiega przy dowództwie niemieckim. Rozpoznany w jednej z berlińskich knajp przez łódzkiego emigranta, dostał kuflem w szczękę, co zdeformowało mu na zawsze twarz. Potem ślad po nim zaginął. 

"Rozwój", rok 1911.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, 1913.

W 1900 roku w więzieniu przez kilka miesięcy - o czym informuje tablica pamiątkowa na zewnątrz budynku - przetrzymywany był Józef Piłsudski, wywieziony później do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.

Po wycofujących się w czasie I wojny światowej Rosjanach budynek przejęła, utworzona przez Komitet Obywatelski, milicja. Uwolniono wówczas pozostałych więźniów politycznych, a szubienicę rozebrano. W okresie międzywojennym znajdowało się tu więzienie prewencyjno-śledcze. W czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy urządzili w gmachu więzienie dla kobiet. Nawet po II wojnie światowej, w latach 1945-1953 budynek nadal pełnił swoją funkcję, gdyż mieściło się w nim więzienie dla kobiet nadzorowane przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.

Do 1990 roku miało tu siedzibę Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, a następnie Muzeum Tradycji Niepodległościowych.

Muzeum Ruchu Rewolucyjnego.

Fot. M. Pietruszka.

MUZEUM TRADYCJI NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH ul. Gdańska 13, 90-706 Łódź   GODZINY OTWARCIA: pn, wt, śr:09:00 - 17:00 czw:11:00 - 18:00 pt: nieczynne sb, nd: 9:30 - 16:00 Tel: 042 632 71 12 Fax: 042 636 44 04 sekretariat@muzeumtradycji.pl   WYSTAWA STAŁA: Więzienie przy Długiej (Gdańskiej) w Łodzi 1885-1953.   WYSTAWY CZASOWE: Tradycja obchodów Święta Niepodległości. Łódzkie Skrzydła.   OFICJALNA STRONA MUZEUM: http://www.muzeumtradycji.pl/o-nas/

Pozostając w kręgu tematyki walki o zachowanie polskości, warto przypomnieć, ze po przeciwnej stronie ulicy Długiej, pod numerem 11 znajdowała się prywatna szkoła średnia z językiem polskim.

Zgodę na prowadzenie placówki oświatowej w 1901 roku otrzymała Julia Zbijewska, rozpoczynająca swoją karierę pedagogiczną w "Wyższej pensji" prowadzonej przez Teofilię Schmidt. Szkoła Julii Zbijewskiej wyróżniała się podwójnie. To tu nieoficjalnie uczono historii Polski, a ponadto uczniowie mogli naocznie poznać proces tworzenia się historii współczesnej, gdyż z dachu budynku szkoły był doskonały widok na podwórze więzienia i ustawioną tam szubienicę...

źródło: 
Ulice Łodzi. Dariusz Kędzierski.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE