Akiba Rubinstein – mistrz Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej.

Sięgając pamięcią do przedwojennej Łodzi warto zwrócić uwagę na postać niecodzienną, genialną, której sława znana była w całym ówczesnym świecie. To, co prawda, człowiek nie urodzony w Łodzi, ale tu się wychował i uczęszczał do szkoły i tutaj zaczął... grać w szachy.

Oczywiście mowa tu o Akibie Rubinsteinie (1882 – 1961) jednym z najlepszych szachistów świata drugiej i trzeciej dekady XX wieku.

Akiba Rubinstein urodził się 12 grudnia 1882 w Stawiskach koło Łomży, w rodzinie skromnego nauczyciela żydowskiego. Ojciec umarł przed jego urodzeniem, dlatego wychowaniem chłopca zajęli się dziadkowie ze strony ojca, którzy zamierzali wykształcić go religijnie, oddając do szkoły rabinackiej. Początkowo pobierał wykształcenie judaistyczne, ale już w 1898 Akiba Rubinstein porzucił naukę w jeszybocie i wybrał karierę nie związaną z naukami judaistycznymi, został zawodowym szachistą. Początkowo grał w Białymstoku. W 1901 przeniósł się do Łodzi. Tu zwrócił na niego uwagę Chaim Janowski, umożliwiając mu dalszą karierę w barwach Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej (ŁTZGSz  – klub szachowy, powstały w Łodzi w 1903 roku).

Tylko brak wystarczających funduszy (pretendent musiał sam wyłożyć wkład w ewentualną wygraną) zdecydowały o tym, że nie wziął udziału w pojedynku o tytuł mistrza świata. A, że wygrałby go, o tym fachowcy nie mieli wątpliwości. Warto przy tym przypomnieć, że szachy wówczas w swej popularności (jako masowa rozrywka) były odpowiednikiem mniej więcej dzisiejszej Formuły 1.

Henryk Salwe

Przeczytaj w baedekerze:

HENRYK (HIRSZ) SALWE – współtwórca Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1905.

W 1906 roku Rubinstein zdobył wicemistrzostwo Rosji, a w międzynarodowym turnieju w Ostendzie zajął trzecie miejsce. W następnych latach osiągał kolejne sukcesy i tytuły mistrzowskie: w Karlsbadzie (1907), Wiedniu i Pradze (1908), Petersburgu (1909) i Warszawie (1910).

Akiba Rubinstein i Jacques Mieses (szachista niemiecki, dziennikarz, sędzia i działacz szachowy, autor podręczników i szachowych opracowań teoretycznych). 

Berlin 1909 rok.

Rubinsteina uznawano go za jednego z prekursorów nowoczesnej gry pozycyjnej.

W 1910 roku przeniósł się do Warszawy, zachęcony stałą pensją wyznaczoną przez Warszawskie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej. Tutaj nadal osiągał sukcesy, pokonując wielu wybitnych szachistów polskich i zagranicznych. Mimo iż mieszkał w Warszawie, nadal reprezentował barwy Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej.

"Rozwój", rok 1908.

Lata od 1907 do 1912 roku to okres największych tryumfów Akiby Rubinsteina. W 1907 roku zwyciężył w bardzo silnie obstawionym turnieju w Karlowych Warach, w 1909 roku podzielił pierwsze miejsce na turnieju w Petersburgu. W 1910 roku, gdy Carl Schlechter rozgrywał swój mecz o mistrzostwo świata przeciwko Emanuelowi Laskerowi, Rubinstein był uważany przez wielu za najsilniejszego szachistę świata. 

 Akiba Rubinstein i Emanuel Lasker (szachista niemiecki, drugi mistrz świata. Tytuł zdobył w 1894 roku pokonując Wilhelma Steinitza w meczu, w którym wygrał 10 partii, 4 zremisował i 5 przegrał. Tytuł mistrza świata zachował przez następne 27 lat, najdłużej w historii. Był również matematykiem, filozofem i brydżystą, przyjaźnił się z Albertem Einsteinem). Rok 1909.

W tamtych czasach pretendent do szachowej korony musiał dysponować sporą kwotą na organizację meczu i nagrody. Mistrz świata sam wybierał sobie przeciwnika, głównym kryterium pozostawała wysokość kwoty, jaką kandydat był w stanie zorganizować. Z tych względów Rubinsteinowi nie dane było nigdy rozegranie meczu o mistrzostwo świata, chociaż zarówno wówczas, jak i później uważano, że był jednym z najwybitniejszych szachistów w historii, który takiej szansy był pozbawiony.

Rubinstein przez całe swoje życie borykał się z chorobą umysłową, cierpiał na antropofobię, czyli lęk przed ludźmi. Zdawał sobie sprawę ze swoich zaburzeń psychicznych i walczył z nimi z różnym skutkiem w różnych okresach życia.

W 1912 roku osiągnął zupełnie niecodzienny sukces: wygrał kolejnych pięć ważnych międzynarodowych turniejów w ciągu jednego roku: w San Sebastián, Pieszczanach, Wrocławiu, Warszawie i Wilnie. Nie zdarzyło to się nigdy przedtem. Pięćdziesiąt lat później Bent Larsen wygrał pięć turniejów z rzędu, jednak zajęło mu to trzy lata. Tak więc seria Rubinsteina pozostaje rekordem do dzisiaj.

Do 1914 roku Rubinstein zachowywał jeszcze nadzieję na rozegranie meczu o mistrzostwo świata, jednak wybuch I wojny światowej ostatecznie pokrzyżował wszystkie plany. Po wojnie Akiba Rubinstein kontynuował starty w prestiżowych turniejach szachowej elity, chociaż z mniejszym niż przed wojną powodzeniem. W latach dwudziestych jednakże wrócił do dawnej formy i w 1922 roku zwyciężył w bardzo silnym turnieju w Wiedniu aż o 1½ punktu przed Ksawerym Tartakowerem  i Richardem Réti. 

Akiba Rubinstein i Jefrim Bogolubow (szachista niemiecki pochodzenia ukraińskiego, arcymistrz od 1951 roku). Rok 1925

Przez następne dziesięć lat uczestniczył w wielu turniejach, zajmując zawsze czołowe miejsca. W 1930 roku poprowadził polską drużynę do zwycięstwa na III szachowej olimpiadzie w Hamburgu, przyczyniając się do zdobycia przez Polskę drużynowego mistrzostwa świata. Sam odebrał nagrodę za najlepszy wynik indywidualny (13 zwycięstw, 0 porażek, 4 remisy). Rok później w Pradze był już w nieco gorszej formie, polska reprezentacja zajęła drugie miejsce. Po 1932 roku Rubinstein już nie wystąpił w żadnym turnieju. Choroba, z którą walczył przez całe życie, w końcu wzięła górę.

W 1926 roku wyjechał na stałe z Polski, początkowo mieszkał przez kilka miesięcy w Berlinie. Potem osiadł na stałe w Belgii, zachowując jednak polskie obywatelstwo. 

Turniej szachowy w Łodzi, rok 1927.

Szachiści Akiba Rubinstein (z lewej) i Ksawery Tartakower.

(zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego/ NAC)

W roku 1927 jedyny raz wystąpił w finale indywidualnych mistrzostw Polski, zdobywając złoty medal.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

Akiba Rubinstein podczas symultany. Początek lat 30. XX wieku. Symultana (symultanka, seans gry jednoczesnej) – mecz szachowy, w którym szachista gra jednocześnie z wieloma przeciwnikami, z których każdy rozgrywa partię na swojej szachownicy. Jest to bardzo popularna forma propagowania szachów, która umożliwia rozegranie partii przez amatorów lub słabszych zawodników z mistrzem szachowym. Symultana jest najczęściej rozgrywana tak, że symultanista gra wszystkie partie białym kolorem.

Według retrospektywnego systemu Chessmetrics, Rubinstein najwyższy ranking osiągnął w czerwcu 1913 roku, z wynikiem 2789 punktów i zajmował wówczas 1. miejsce na świecie. W 1950 roku Międzynarodowa Federacja Szachowa przyznała mu – za osiągnięcia z przeszłości – tytuł arcymistrza.

Po wojnie już nie grał. Zapomniany, od 1954 roku przebywał w domu starców w Brukseli. Podczas remontu placówki jej pensjonariuszy przeniesiono do Antwerpii, gdzie zmarł 14 marca 1961 roku.  Pochowany w Brukseli na cmentarzu w dzielnicy Etterbeek.

Akiba Rubinstein był szachowym geniuszem, zwycięzcą wielu międzynarodowych turniejów, po latach nagrodzony tytułem arcymistrza. Być może pamięć o nim byłaby większa lecz niestety, po pierwsze, ten utalentowany szachista cierpiał na chorobę psychiczną, która od lat trzydziestych uniemożliwiła mu granie w szachy, po drugie, nie zostawił po sobie teoretycznej spuścizny w postaci książek i poradników, a sam starał się unikać komentowania swoich partii, będących wzorem logiki gry w szachy. Na szczęście zachowało się sporo zapisów granych przez niego partii, dzięki czemu, mógł wejść na stałe do historii teorii szachowej. Wiele wariantów szachowych otwarć nawiązuje w swoich nazwach do tej nietuzinkowej postaci (np. obrona Nimzowitscha – wariant Rubinsteina). W samym tylko gambicie hetmańskim  można znaleźć kilka głównych wariantów nazwanych nazwiskiem Rubinsteina. 

Akiba Rubinstein i Georg Rotlevi. Łódź, rok 1907
źródło: YouTube

W 2010 Europejska Unia Szachowa  ogłosiła rok 2012 "Rokiem Akiby Rubinsteina".

Z perspektywy Łodzi warto zaznaczyć, iż pomimo zmian miejsc zamieszkania reprezentował przez długi czas Łódzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej. Dziś pozostaje nieco zapomniany wśród mieszkańców miasta, oczywiście oprócz szachistów, dla których pozostaje mistrzem końcówek oraz wielu nieszablonowych debiutów.

Akiba Rubinstein i Rose Raul Capablanca (szachista kubański, trzeci mistrz świata w szachach w latach 1921–1927), rok 1914.

Akiba Rubinstein i Rose Raul Capablanca, San Sebastian 1911.
źródło: YouTube

"Rozwój", niedzielny dodatek ilustrowany, rok 1931.

Od 1963 roku w Polanicy-Zdroju  – rozgrywany jest międzynarodowy turniej szachowy poświęcony pamięci Akiby Rubinsteina - Memoriał Akiby Rubinsteina, przez wiele lat był najsilniejszym turniejem kołowym rozgrywanym w Polsce.

źródła:

Tadeusz Wolsza. Arcymistrzowie, mistrzowie, amatorzy... Słownik biograficzny szachistów polskich.

Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki. Szachy od A do Z.

Polski Związek Szachowy. www.pzszach.org.pl
YouTube.pl
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi, zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
i inn.

Przeczytaj w baedekerze:

HENRYK (HIRSZ) SALWE – współtwórca Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej. (baedekerlodz.blogspot.com)

PIOTRKOWSKA 56 – dawna kamienica Roberta Schweikerta i… Łódzkie Towarzystwo Zwolenników Gry Szachowej. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1898.