baedeker łódzki: 06/19/13

środa, 19 czerwca 2013

Orkiestra Edwarda Ciukszy

Edward Ciuksza (1905-1970)

- polski muzyk, mandolinista

Edward Ciuksza urodził się i wychował w miasteczku Podstępna na Ukrainie. Jego ojciec pracował tam jako zawiadowca stacji kolejowej. W 1921 roku przeprowadził się z rodziną do Wilna. Wtedy to, w wieku 17 lat, Edward Ciuksza założył Towarzystwo Mandolinowe „Kaskada”. Był w nim mandolinistą, później również koncertmistrzem i zastępcą kierownika zespołu. W 1945 roku, podczas przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich, cała orkiestra trafiła do Łodzi. Muzycy założyli tam Łódzką Orkiestrę Mandolinistów. Cieszyła się ona dużą popularnością – Ciuksza występował z nią aż do swojej śmierci.

Orkiestra Mandolinistów Edwarda Ciukszy

Powstałe w 1921 roku Towarzystwo Mandolinowe „Kaskada” było początkowo orkiestrą złożoną z amatorów-pasjonatów. Siedem lat później, w 1928 roku, zespół rozpoczął współpracę z Radiem Wilno. Ciuksza prowadził tam audycję pt. Wieczorynka, w której przeplatał własne opowieści utworami granymi przez swoją orkiestrę. „Kaskada” znikła z anteny na czas niemieckiej okupacji miasta, powracając w 1944 roku, po wkroczeniu Armii Czerwonej. 14 lutego 1945 roku zespół wykonał swój tysięczny koncert radiowy.W kwietniu1945 roku, z powodu wysiedleń ludności polskiej, orkiestra musiała opuścić Wilno. 16 kwietnia zagrała swój pożegnalny (1029-ty) koncert. Cała orkiestra wyruszyła pociągiem do Krakowa. 23 lub 24 kwietnia 1945 skład zatrzymał się na stacji Łódź Kaliska. Muzycy spotkali tam znajomego małżeństwa Ciukszów – pianistę Stanisława Szpinalskiego, współpracującego wówczas z Rozgłośnią Polskiego Radia w Łodzi. Za jego sugestią postanowili osiedlić się w Łodzi.

Stanisław Szpinalski (1901-1957) - polski pianista i pedagog, laureat II nagrody na I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina.

Cały zespół zamieszkał w opuszczonym przez wojsko baraku w Tuszynie-Lesie. 1 maja 1945 roku, Łódzka Orkiestra Mandolinistów zainaugurowała swoją działalność koncertem podczas uroczystości otwarcia nowego studia Radio Łódź przy al. Tadeusza Kościuszki 40. Jej występ poprzedził felieton odczytany przez Aleksandra Zelwerowicza.

"Głos Robotniczy", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Głos Robotniczy", rok 1947.

Od koncertu w dniu 20 października 1949 roku zaczęli występować jako Orkiestra Mandolinistów pod dyrekcją Edwarda Ciukszy. 1 stycznia1950 roku muzycy podpisali z Polskim Radiem umowę o pracę. Stali się w ten sposób pierwszą łódzką etatową orkiestrą radiową.

"Odgłosy", rok 1966.

Skoczna polka w wykonaniu Orkiestry Edwarda Ciukszy do wysłuchania TUTAJ

W 1954 roku Edward Ciuksza uzyskał dyplom Państwowej Wyższej szkoły Muzycznej w Katowicach.

Orkiestra wykorzystywała instrumenty takie jak akordeon, czelesta, ksylofon, wibrafon, cytra, gitara hawajska, gitara elektryczna, oraz elektronium. Wykonywała głównie aranżacje melodii polskich, ukraińskich, litewskich, włoskich, hiszpańskich i hawajskich. Brała również na warsztat arie operetkowe oraz transkrypcje muzyki poważnej. Z członków orkiestry utworzono Zespół Domrowy Muzyki Dawnej, który wykonywał utwory polskich kompozytorów.

"Dziennik Łódzki", rok 1969.

Z Orkiestrą Mandolinistów Edwarda Ciukszy nagrywali tacy śpiewacy i piosenkarze jak Teresa Żylis-Gara, Krystyna Nyc-Wronko, Rena Rolska, Tadeusz Woźniakowski, Zofia i Zbigniew Framerowie oraz Halina Riabinowska-Sonnenburg.

"Łódzka niedziela", śpiewa Halina Riabinowska-Sonnenburg

Muzyka: Zdzisław Pucek

Słowa: Kazimierz Drobik

Piosenka została wyróżniona nagrodą w konkursie na piosenkę łódzką w 1976 roku. Halina Riabinowska-Sonnenburg rozpoczęła karierę wokalną w Łodzi z Orkiestrą Mandolinistów pod dyrekcją Edwarda Ciukszy.

Pierwszą kobietą w zespole Ciukszy była Zofia Pychyńska grająca na ksylofonie i wibrafonie. Później do orkiestry dołączyła Wanda Torzówna grająca na cytrze.

"Dziennik Łódzki", rok 1968.

Orkiestra Mandolinistów Edwarda Ciukszy cieszyła dużą popularnością. Działała nieprzerwanie w Radiu Łódź do roku 1971, przy czym w kwietniu 1954 roku muzycy stracili etaty i odzyskali je dopiero w styczniu 1957. W 1971 orkiestra została rozwiązana.

W archiwum Radia Łódź zachowało się 7 tysięcy nagrań tego zespołu. Polskie Radio wydało w 2007 roku w serii Archiwum Polskiego Radia dwupłytowy album z nagraniami instrumentalnymi Orkiestry, zatytułowany "Z Archiwum Polskiego Radia vol. 03 - Edward Ciuksza".

Nagrania Orkiestry pojawiły się również w filmie Rewers (2009) w reżyserii Borysa Lankosza oraz w dokumencie Z miasta Łodzi (1968) w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego: