Dawna Szkoła Powszechna im. Józefa Piłsudskiego - romantyzm narodowy w architekturze.

Dawna Szkoła Powszechna im. Józefa Piłsudskiego przy ulicy Zagajnikowej 28/32 (dzisiaj ulica Doktora Stefana Kopcińskiego 54).

W październiku 1919 roku ówczesny architekt miejski Wacław Kowalewski sporządził projekt Szkoły Ludowej w Łodzi przy ulicy Zagajnikowej 28 na posesji miejskiej. 

Członkowie Komisji Międzyministerialnej Ministerstwa Robót Publicznych, rozpatrujący na posiedzeniu 15 listopada 1920 roku projekt szkicowy, zatwierdzony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, chwalili architekta za układ funkcjonalno-przestrzenny i prawidłowy rozkład, krytykowali natomiast nieharmonijną kompozycję brył architektonicznych, a przede wszystkim niespokojny wyraz formalny fasad.

W rezultacie zrealizowany obiekt był pierwszym w Łodzi gmachem szkolnym, wzniesionym w odpowiedzi na Dekret o obowiązku szkolnym z dnia 7 lutego 1919 roku.

"Rozwój", rok 1921.

 Księga pamiątkowa dziesięciolecia działalności samorządu m. Łodzi 1919-1929.

Sprawny przebieg prac budowlanych zawdzięczano patronatowi magistratu, dobrej organizacji robót, hojności ofiarodawców i dogodnym warunkom finansowania. Bocznicę kolejową do transportu materiałów budowlanych udostępniła nieodpłatnie Wspólnota Administracyjna Zakładów Przemysłowych Towarzystwa Akcyjnego Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana. Roboty ziemne wykonała społecznie Okręgowa Ekspozytura Sekcji Opieki Ministerstwa Spraw Wojskowych.

W kilka dni po uroczystym otwarciu gmachu, które nastąpiło 8 października 1922 roku, w uznaniu zasług architekta Wacława Kowalewskiego magistrat przychylił się do jego prośby i zezwolił na wmurowanie w ścianę budynku tablicy z nazwiskiem projektodawcy i kierownika budowy szkoły.

Wacław Kowalewski urodził się w 1891 roku w Sieradzu. Był absolwentem Szkoły Realnej w Kaliszu i Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej, dyplom uzyskał w 1924 roku. W czasie studiów praktykował w znanej lwowskiej firmie „A. Zachariewicz i J. Sosnowski” (1910-1911). Po ukończeniu studiów pracował w Wydziale Krajowym we Lwowie, a następnie jako zastępca inżyniera powiatowego w Sieradzu (1912-1914). W okresie I wojny światowej zatrudniony był czasowo w firmie „Lutosławski” w Wilnie (1915-1916). Po wojnie osiadł w Łodzi, pracując w latach 1918-1925 jako kierownik Inspekcji Budowlanej w Wydziale Budownictwa Zarządu m. Łodzi, następnie Oddziału zabudowy. Należał do najwybitniejszych twórców łódzkich lat międzywojennych. W jego dorobku znajdują się zarówno domy i osiedla mieszkalne, jak i szkoły oraz kościoły, reprezentujące głównie formy o charakterze zachowawczym. Był członkiem łódzkiego Koła Architektów i Budowniczych, z ramienia którego zasiadał w jury konkursu na gmach szkoły przy ulicy Rokicińskiej (rok 1929), a następnie członkiem Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Architektów Polskich. Publikował w prasie łódzkiej artykuły na tematy artystyczne.

W 1933 roku był jednym z założycieli Rotary Club Łódź.

W czasie okupacji pozostał w Łodzi i pracował w firmie J. Schumanna.Był ożeniony z Ewą Rudnicką, z którą miał dwoje dzieci: Teresę i Andrzeja.

Po wybuchu wojny państwo Kowalewscy razem z dziećmi zostali wyrzuceni przez Niemców ze swego pięknego mieszkania przy ulicy Narutowicza 107. Na ich miejsce wprowadzili się tzw. Balten Deutches – Niemcy z terenów Łotwy i Estonii. Architekta z rodziną nie zesłano jednak do Generalnej Guberni, lecz pozostawiono w Łodzi, gdyż Kowalewski potrzebny był Niemcom przy pracach budowlanych. Do końca wojny mieszkali w prymitywnych warunkach w piwnicy swego domu…

Po 1945 roku Wacław Kowalewski pracował jako inżynier nadzoru w Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Budowlanych oraz starszy inspektor nadzoru Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych. Zmarł w 1962 roku w Łodzi.

Zaprojektowany przez Kowalewskiego kompleks szkolny, zlokalizowany w północno-wschodniej części miasta, składa się z usytuowanego we wschodniej pierzei ulicy Zagajnikowej (obecnie ulica Kopcińskiego) budynku głównego oraz skrzydeł (bocznych i środkowego) otaczających dwa dziedzińce wewnętrzne.

Dziedzińce od wschodu otwarte są na teren zieleni, boisk i miejsc rekreacji.

"Rozwój", rok 1922.

Fotografia z ok. 1959-1960 roku. 

Zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Pierwotnie (przed poszerzeniem ulicy Kopcińskiego) obiekt był nieznacznie cofnięty w stosunku do ówczesnego przebiegu ulicy Zagajnikowej, na głębokość dostateczną dla zmniejszenia wpływu hałasu ulicznego.

Całość obszaru (poza budynkiem głównym, usytuowanym w pierzei) okala murowany, miejscami ażurowy, wysoki parkan.

Rzut założono na planie zbliżonym do litery E. Budynek główny 2,5-traktowy posiada trzy wejścia frontowe, z których główne umieszczono w osi środkowej, natomiast dwa pomocnicze, sąsiadujące z klatkami schodowymi, prowadzą do 1,5-traktowych skrzydeł bocznych.

Wyjścia dziedzińcowe dla uczniów zaplanowano na zamknięciu, skierowanych na północ (raz na dziedziniec wewnętrzny, raz na strefę obrzeżną terenu), pól traktów korytarzowych skrzydeł bocznych oraz na strefie przejściowej między budynkiem głównym a salą gimnastyczną zajmującą skrzydło środkowe.

Na dziedzińce wyprowadzono również wyjścia gospodarcze z pomieszczeń zlokalizowanych w suterenach. Zgodnie z pierwotnymi założeniami programowymi w gmachu urządzono dwie szkoły ludowe o siedmiu równoległych klasach oraz dwie klasy specjalne i wspólną dla obu szkół salę gimnastyczną z zapleczem scenicznym.

W suterenach umieszczono szatnie, bufet z jadalnią, kąpielisko (wanny, natryski), pralnię, warsztaty ze składem materiałów, kilka pomieszczeń dla służby, a w centralnej części budynku kotłownię. Na parterze zlokalizowano wspólną kancelarię, bibliotekę, pokój dla lekarza, wspomnianą salę gimnastyczną oraz 10 sal lekcyjnych, obliczonych na 50 uczniów każda. Na dwóch piętrach rozmieszczono w sumie 20 sal lekcyjnych, dwie sale dla nauczycieli, dwa pokoje dla kierowników, salę doświadczeń i zbiorów.

Na poddaszu, obok dwóch sal do robót ręcznych i doświadczeń, w związku z zaniechaniem w 1923 roku budowy domu mieszkalnego dla personelu nauczycielskiego, urządzono kilkanaście pokoi kawalerskich.

Monumentalna bryła kompleksu zakomponowana jest symetrycznie, w sposób charakterystyczny dla bloku wielkomiejskiego. Trzykondygnacyjny, zwarty gmach frontowy i skrzydła boczne, oraz jednokondygnacyjne, zakończone absydą skrzydło środkowe wyniesione na wysokim, sięgającym okien parteru, szkarpowo ukształtowanym cokole.

W elewacjach zastosowano zdobienia nawiązujące do form architektury o rodowodzie narodowo-romantycznym (obramienia drzwi i okien, wydatne gzymsy rynnowe, powieki dachowe).

Wysokie trójkątne szczyty stromych dachów ryzalitu centralnego budynku głównego ukryto za attykami, ukształtowanymi zgodnie z manierystycznymi zasadami kompozycji renesansowej, przyozdobionymi elementami nawiązującymi do motywów baroku polskiego i klasycyzmu stanisławowskiego (spływy wolutowe o mięsistej stylizacji, elipsoidalne okna z plecionką i kluczem, wazonowe sterczyny).

Interesująca stylizacja motywów dekoracyjnych występuje w obszarze wejścia frontowego.

Dwuskrzydłowe drzwi (z półcyrklastym nadświetlem w obramieniu z trapezoidalnym kluczem) otoczono lizenami, przechodzącymi w poziomie gzymsu w (zdwojone, wolutowe, rzeźbione) kroksztyny, dźwigające płytę gzymsową ze ślepą balustradą (o zwieńczonych wazonowymi sterczynami słupkach narożnych i prostokątnej płycie).

W listopadzie 1999 roku na ścianie przy drzwiach frontowych umieszczono tablicę poświęconą dr Stefanowi Kopcińskiemu, organizatorowi powszechnego obowiązku szkolnego w Łodzi w latach 1919-1922.

Nazwę ulicy Zagajnikowej zmieniono na ulicę Stefana Kopcińskiego po II wojnie światowej.

"Głos Poranny", rok 1935.

1 września 1999 roku, w związku z reformą systemu edukacji, w budynku rozpoczęło pracę Publiczne Gimnazjum nr 28.

W jednym ze skrzydeł znajduje się Przedszkole Miejskie nr 224.

Od roku szkolnego 2018/2019 w budynku gimnazjum rozpocznie działalność
nowe liceum ogólnokształcące.

Strona Szkoły: http://gim28.szkoly.lodz.pl/
ul. Kopcińskiego 54
90-032 Łódź
tel. (42) 674-77-78
fax (42) 674-77-32
gim28@poczta.internetdsl.pl

Źródła:

Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1/ Obiekty użyteczności publicznej.

Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl

"Republika", rok 1923.

Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej oraz Archiwum Rotary Club Łódź http://www.rotary.intv.pl

Przeczytaj jeszcze: 
Dawna Szkoła Powszechna przy ulicy Limanowskiego 124 (dawnej Aleksandrowskiej).
Dawna Szkoła Powszechna im. Stanisława Kostki przy ulicy Wspólnej.
Gimnazjum i Zespół Szkół Zawodowych przy alei Pierwszej Dywizji 16/18.
DAWNA SALEZJAŃSKA SZKOŁA RZEMIOSŁ PRZY ULICY WODNEJ 34.
DAWNA SZKOŁA POWSZECHNA IM. KRÓLOWEJ JADWIGI
Dawny Dom Wychowawczy przy ulicy Przędzalnianej 66.
Budynek szkoły przy ulicy Drewnowskiej 88.
SZKOŁA PRZY ULICY GDAŃSKIEJ 90
ŁÓDŹ - ... przy Ogrodowej 28a
Niemieckie Gimnazjum Reformowane przy ulicy Spacerowej w Łodzi.
Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza oraz Gimnazjum nr 1, ulica S. Sterlinga (dawniej Nowotargowa) 24
Szkoły w sielskim dworku - u zbiegu ulic Staszica i mjr Sucharskiego
Szkoła Rękodzielniczo-Przemysłowa, ulica Stefana Żeromskiego 115
Inicjatywa filantropijna rodziny Ginsbergów i... VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka
MIEJSKA ELEMENTARNA SZKOŁA ŻYDOWSKA FUNDACJI HERMANA I MINY MAŁŻONKÓW KONSTADT. Herman Konstadt organizator powszechnego szkolnictwa żydowskiego na terenie Łodzi.
DAWNE GIMNAZJUM ŻEŃSKIE PRZY ULICY PIRAMOWICZA 6
ŻYDOWSKIE GIMNAZJUM MĘSKIE - ŁÓDŹ, ULICA PRÓCHNIKA 43.
DAWNA SZKOŁA ZGROMADZENIA KUPCÓW - ulica Gabriela Narutowicza 68 (dawniej Dzielna )
I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi
MIEJSKIE GIMNAZJUM MĘSKIE W ŁODZI
GIMNAZJUM DLA DZIEWCZĄT - dzisiaj IV Liceum Ogólnokształcace im. Emilii Sczanieckiej.
Dawna Żydowska Szkoła Rzemiosł Talmud-Thora - historia miejsca.
SZKOŁA ŻYDOWSKA IM. ICCHAKA PERECA.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

MAPA GOOGLE