Na murze kamienicy przy ulicy Próchnika
39 widzimy tablicę poświęconą pamięci generała „Nila”, czyli Augusta Emila
Fieldorfa. Mieszkał w tym domu, w latach 1947-1950, aż do momentu aresztowania…
August Emil Fieldorf, pseudonim „Nil”
- bojownik o niepodległość Polski, generał brygady Wojska Polskiego,
organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK,
pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
W 1910 roku wstąpił do „Strzelca” ,
którego pełnoprawnym członkiem został w 1912 roku. Ukończył w nim szkołę
podoficerską.
6 sierpnia 1914 roku zgłosił się na
ochotnika do Legionów Polskich i wyruszył na front rosyjski, gdzie
służył w randze zastępcy dowódcy plutonu piechoty. W 1916 został awansowany do
stopnia sierżanta, a w 1917 skierowany do szkoły oficerskiej. Po kryzysie
przysięgowym wcielony do Cesarskiej i Królewskiej Armii i
przeniesiony na front włoski. Zdezerterował i w sierpniu 1918 roku zgłosił
się do Polskiej Organizacji Wojskowej w rodzinnym Krakowie.
Od listopada 1918 w szeregach Wojska
Polskiego, początkowo jako dowódca plutonu, a od marca 1919 roku dowódca
kompanii ckm w 1 Pułku Piechoty Legionów. W latach 1919–1920
uczestniczył w kampanii wileńskiej. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w
randze dowódcy kompanii brał udział m.in. w wyzwalaniu Dyneburga, Żytomierza,
w wyprawie kijowskiej i bitwie białostockiej.
Po wojnie pozostał w służbie czynnej. 1
stycznia 1928 roku został awansowany na stopień majora i przeniesiony do służby
w 1 Pułku Piechoty Legionów na stanowisko dowódcy batalionu, a w 1931
był w tym samym pułku zastępcą dowódcy. W rok później został awansowany do
stopnia podpułkownika. W 1935 roku został przeniesiony na stanowisko dowódcy
samodzielnego Batalionu KOP „Troki” w Pułku KOP „Wilno”. W 1936
był okresowo komendantem Okręgu Polskiego Związku Strzeleckiego we Francji.
W marcu 1938, niedługo przed
wybuchem II wojny światowej mianowany dowódcą 51 Pułku Strzelców
Kresowych, im. Giuseppe Garibaldiego – w Brzeżanach.
W kampanii wrześniowej 1939 przeszedł
cały szlak bojowy jako dowódca 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych im.
Giuseppe Garibaldiego 12 Dywizji Piechoty. Po jej rozbiciu w nocy z 8 na 9
września w bitwie pod Iłżą, przebił się w cywilnym ubraniu do rodzinnego
Krakowa. Stamtąd spróbował przedostać się do Francji, jednak został
zatrzymany na granicy słowackiej i internowany w październiku
1939roku. W kilka tygodni później zbiegł z obozu internowania i przez Węgry
przedostał się na zachód, gdzie zgłosił się do tworzącej się polskiej armii.
We Francji ukończył kursy sztabowe i 3
maja 1940 został awansowany na stopień pułkownika. Po kapitulacji Francji
przybył do Anglii. Niebawem został wyznaczony przez władze polskie pierwszym
emisariuszem Rządu i Naczelnego Wodza do kraju. 17 lipca 1940 roku wyruszył z
Londynu przez Afrykę, Stambuł, Belgrad, Budapeszt i w Warszawie zameldował się
6 września.
Początkowo działał w warszawskim Związku
Walki Zbrojnej, a od 1941 roku w Wilnie i Białymstoku. W sierpniu 1942 został
mianowany dowódcą Kedywu KG AK. Służbę na tym stanowisku pełnił do lutego 1944.
Wydał rozkaz likwidacji generała SS w Warszawie Franza Kutschery.
W kwietniu 1944 powierzono Fieldorfowi
zadanie stworzenia i kierowania głęboko zakonspirowaną organizacją
„Niepodległość” o kryptonimie NIE, kadrowego odłamu Armii Krajowej przygotowanego
do działań w warunkach sowieckiej okupacji. Bezpośrednie działania
organizacja „NIE” miała podjąć po rozwiązaniu Armii Krajowej 19 stycznia 1945
roku.
Na krótko przed upadkiem powstania
warszawskiego, rozkazem Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego z
28 września 1944 awansowany na stopień generała brygady. W październiku 1944 roku
został zastępcą dowódcy Armii Krajowej, gen. Leopolda Okulickiego i
zajmował to stanowisko do 19 stycznia 1945.
7 marca 1945 został aresztowany
przez NKWD w Milanówku pod fałszywym nazwiskiem Walenty
Gdanicki i nierozpoznany został odesłany z siedziby NKWD we Włochach do obozu w
Rembertowie, a stamtąd 21 marca 1945 roku wywieziony do obozu pracy
na Uralu. Przebywał w trzech obozach: Bieriozówka, Stupino i Hudiakowo. Po
odbyciu kary, w październiku 1947 roku powrócił do Polski i osiedlił się pod
fałszywym nazwiskiem w Białej Podlaskiej. Nie powrócił już do pracy
konspiracyjnej. Przebywał następnie w Warszawie i Krakowie, a w
końcu osiadł w Łodzi, przy dzisiejszej ulicy Adama Próchnika:
W odpowiedzi na obietnicę amnestii w
lutym 1948 zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Łodzi i
ujawnił, podając prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. Mimo
tego na ewidencję RKU został wciągnięty jako Walenty Gdanicki. W czerwcu tego
roku zwrócił się na piśmie do ministra obrony narodowej z prośbą o
uregulowanie stosunku do służby wojskowej. Pismo podpisał własnym imieniem i
nazwiskiem. W październiku 1950 roku spotkał się z gen. Gustawem Paszkiewiczem,
wówczas dyrektorem Biura Wojskowego Ministerstwa Leśnictwa, a przed wojną i w
czasie kampanii wrześniowej, dowódcą 12 DP. Od byłego przełożonego uzyskał
pisemne potwierdzenie przebiegu służby wojskowej w czasie wojny. Z tym
dokumentem 10 listopada 1950 stawił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w
Łodzi. Po wyjściu z siedziby RKU został aresztowany przez funkcjonariuszy UB,
przewieziony do Warszawy i osadzony w areszcie śledczym MBP przy ulicy
Koszykowej. Później przewieziony do więzienia mokotowskiego przy
ulicy Rakowieckiej 37 i oskarżony o wydawanie rozkazów likwidowania przez AK partyzantów
radzieckich. Pomimo tortur Fieldorf odmówił współpracy z Urzędem
Bezpieczeństwa.
Po sfingowanym procesie, w którym
przedstawiono wymuszone w śledztwie przez UB zeznania podwładnych gen.
Fieldorfa – mjr Tadeusza Grzmielewskiego„Igora” i płk. Władysława
Liniarskiego „Mścisława”, których torturowano, generał Fieldorf został 16
kwietnia 1952 skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m. st. Warszawy przez
sędzię Marię Gurowską (właśc. Maria Sand) na karę śmierci przez
powieszenie. W wydaniu tego wyroku wzięli udział również ławnicy Michał
Szymański i Bolesław Malinowski. 20 października 1952 roku Sąd Najwyższy na
posiedzeniu odbywającym się w trybie tajnym, pod nieobecność oskarżonego i
jedynie na podstawie nadesłanych dokumentów, w składzie sędziowskim: Emil
Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew, zatwierdził wyrok. Prośba
rodziny o ułaskawienie została odrzucona. Rada Państwa nie
skorzystała z prawa łaski.
Alicja Graff, wicedyrektor Departamentu
III Generalnej Prokuratury zwróciła się do naczelnika więzienia o „wydanie
niezbędnych zarządzeń do wykonania egzekucji”. Wyrok przez powieszenie wykonano
24 lutego 1953 o godz. 15:00 w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul.
Rakowieckiej.
Prokurator Witold Gatner moment ten
opisał następująco:
„Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że
trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy. Stał wyprostowany.
Nikt go nie podtrzymywał. Po odczytaniu dokumentów zapytałem skazanego, czy ma
jakieś życzenie. Na to odpowiedział: «Proszę powiadomić rodzinę». Oświadczyłem,
że rodzina będzie powiadomiona. Zapytałem ponownie, czy jeszcze ma jakieś
życzenia. Odpowiedział, że nie. Wówczas powiedziałem: «Zarządzam wykonanie
wyroku». Kat i jeden ze strażników zbliżyli się (...). Postawę skazanego
określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka. Można było
wprost podziwiać opanowanie w obliczu tak dramatycznego wydarzenia”.
Miejsce spoczynku ciała Emila Fieldorfa
przez wiele lat pozostawało nieznane. W kwietniu 2009 roku pojawiły się
informacje, że pracownikom IPN udało się ustalić lokalizację grobu. Ciało
generała spoczywa prawdopodobnie na Powązkach, blisko symbolicznego grobu
wystawionego dla uczczenia jego pamięci.
W lipcu 1958 roku Generalna Prokuratura
postanowiła umorzyć śledztwo z powodu braku dowodów winy. W marcu 1989 został
zrehabilitowany, zmieniono postanowienie, „zarzucanej
mu zbrodni nie popełnił”.
Śledztwo w sprawie mordu sądowego na
gen. Fieldorfie zostało wszczęte w 1992 przez poprzednika IPN – Główną
Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Objęło ono wszystkie
osoby, które w latach 1950–1952 zaangażowane były w sprawę gen. „Nila”. Byli
to:
·
prokuratorzy
Naczelnej Prokuratury Wojskowej – Helena Wolińska (Fajga Mindla)
·
prokuratorzy
Prokuratury Generalnej – Beniamin Wejsblech i Paulina Kern
·
sędzia
Sądu Wojewódzkiego Maria Gurowska (Sand) vel Górowska i dwóch
ławników – Bronisław Malinowski i Mieczysław Szymański
·
sędziowie
orzekający w Sądzie Najwyższym – Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor
Andrejew
W trakcie śledztwa okazało się, że
podejrzani albo już nie żyją, albo zmarli w trakcie postępowania. Akt
oskarżenia udało się sformułować jedynie wobec Wolińskiej i Gurowskiej.
Starania córki generała o wymierzenie
sprawiedliwości w stosunku do żyjących winnych zbrodni ukazuje film pt. W sprawie generała Fieldorfa.
W sprawie generała Fieldorfa.
W 1992 roku powstał biograficzny film
dokumentalny pt. On wierzył w
Polskę... w reżyserii Aliny Czerniakowskiej:
On wierzył w Polskę...
Film przedstawia biografię gen. Augusta
Emila Fieldorfa. Autorka wykorzystała materiały zebrane przez Marię
Fieldorf-Czarską i Leszka Zachutę. W filmie wystąpili członkowie rodziny i
świadkowie wydarzeń związanych z życiem bohatera, m.in. towarzysze jego
pobytu na zesłaniu i w więzieniu.
29 lutego 2008 roku Sejm VI kadencji na
swoim 9. posiedzeniu uczcił pamięć generała Augusta Emila Fieldorfa. Oto
sejmowy zapis stenograficzny tego fragmentu obrad:
Marszałek:
Przystępujemy do rozpatrzenia punktu 23
porządku dziennego: Przedstawiony przez Prezydium Sejmu projekt uchwały w
sprawie uczczenia 55 rocznicy śmierci generała Augusta Emila Fieldorfa «Nila»
(druk nr 279).
Jeszcze raz proszę uprzejmie o
powstanie. (Zebrani
wstają)
„Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej w sprawie uczczenia 55 rocznicy śmierci generała Augusta Emila
Fieldorfa «Nila». 24 lutego 2008 roku minęła 55 rocznica śmierci Augusta
Emila Fieldorfa, pseudonim Nil. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddaje
cześć temu wielkiemu obywatelowi, patriocie i żołnierzowi.
August Emil Fieldorf we wczesnej
młodości brał udział w wojnie o odzyskanie niepodległości, a potem walczył w
jej obronie. Był żołnierzem Pierwszej Brygady Legionów, uczestniczył w wojnie
z Rosją Sowiecką w 1920 roku, bronił Polski we wrześniu 1939 roku, był
żołnierzem Armii Krajowej, w której pełnił funkcję dowódcy Kedywu –
Kierownictwa Dywersji. Po wojnie aresztowany przez NKWD, a potem
przez UB, został przez krzywoprzysiężny sąd skazany na śmierć
i zamordowany.
August Emil Fieldorf jest przykładem
człowieka, który całe życie poświęcił walce o niepodległość i suwerenny byt
Rzeczypospolitej Polskiej”.
Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w
sprawie uczczenia 55 rocznicy śmierci generała „Nila”. Dziękuję bardzo. (Burzliwe oklaski)
|
17 kwietnia 2009 roku odbyła się
premiera filmu biograficznego Generał
Nil w reżyserii Ryszarda Bugajskiego. W rolę Fieldorfa wcielił się Olgierd
Łukaszewicz. Córka generała, Maria Fieldorf-Czarska zgłaszała jednak zastrzeżenia
dotyczące informacji zawartych w scenariuszu filmu.
Generał Nil w reżyserii Ryszarda Bugajskiego
W 2012 raper Tadek opublikował
utwór muzyczny pod tytułem „Generał Nil”
stanowiący upamiętnienie osoby Augusta Emila Fieldorfa, wydany następnie na
płycie Niewygodna prawda.
„Generał Nil”
Z dniem 31 lipca 2009 Minister Obrony Narodowej nadał Jednostce Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia Wojsk Specjalnych imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”.
fot. Monika Czechowicz
