baedeker łódzki: 02/28/15

sobota, 28 lutego 2015

Zygmunt Jarociński i... zamek przy ulicy Targowej.

Ulica Targowa 28/30 w Łodzi.

Pierwsza tkalnia bawełny istniała tu w 1856 roku. Jej właścicielem był Karol Rejman. Kolejno przechodziła w ręce Józefa Stegmana, Leona Wernera i Edwarda Herbsta. Od tego ostatniego w 1888 roku fabrykę kupił Zygmunt Jarociński.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.

Zygmunt Jarociński (Szmul) urodził się w Łasku w 1824 roku jako syn Abrama i

Frajdy. Do Łodzi przybył w roku 1840 i przyjął posadę subiekta w składzie przędzy Ludwika Mamrotha. W 1850 roku założył w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej ręczną tkalnię wyrobów wełnianych. W 1890 (1889) roku wybudował tkalnię wyrobów wełnianych i bawełnianych przy ulicy Targowej, zatrudniającą w 1892 roku już 130 robotników, po czterech latach około 300, zaś w 1905 roku - 405. Stopniowo powiększał przedsiębiorstwo przez zakup mniejszych konkurencyjnych przedsiebiorst: Barucha (1887) i Leona Wernera (1899), stając się jednym z wybitniejszych przemysłowców łódzkich branży włókienniczej. Jarociński zasiadał w we władzach m. in. Towarzystwa Kredytowego miasta Łodzi (był członkiem komitetu nadzorczego), Łódzkiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu (prezes rady), Towarzystwa Gazowego (prezes Zarządu), był też udziałowcem Banku Handlowego w Łodzi.

Towarzystwo Kredytowe w Łodzi.

Zygmunt Jarociński był znanym filantropem. Między innymi założył sierociniec dla dzieci przy ulicy Cegielnianej (Jaracza 61), która później otrzymała imię małżeństwa A. i J. Hertzów. Był członkiem Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych w Łodzi, inicjatorem utworzenia szkoły elementarnej (rok 1900), w której kładziono duży nacisk na zajęcia techniczne. Jego najważniejszą inicjatywą było utworzenie w 1900 roku (wraz z żoną Bertą) szkoły technicznej przy ulicy Średniej (Pomorska 46/48). Dzięki finansowemu wsparciu rodziny Geyerów udało się wybudować i wyposażyć gmach szkoły, a w dniu jej otwarcia małżeństwo Berta i Zygmunt Jarocińscy ofiarowali dodatkowo 5 tysięcy rubli na utworzenie stypendium ich imienia.

By uzyskać zgodę na funkcjonowanie szkoły, nadał jej nazwę Talmud Tora, gdyż Żydzi mieli prawo do prowadzenia wyłącznie szkół religijnych. Była to pierwsza tego typu placówka na terenach zaboru rosyjskiego. Jej absolwenci stanowili elitę techników włókiennictwa. Później wielu z nich tworzyło podwaliny przemysłu włókienniczego w Izraelu. Uczelnia przyjęła później nazwę: Szkoła Przemysłowa Towarzystwa Szerzenia Oświaty i Wiedzy Technicznej wśród Żydów w Łodzi.

"Dziennik Łódzki", rok 1888.

"Talmud Tora" przy ulicy Pomorskiej. Dzisaj Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego.

Zygmunt Jarociński zmarł w 1909 roku. Został pochowany na nowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Brackiej.

Nowy Kurier Łódzki, rok 1916.

Grobowiec rodziny Jarocińskich na Nowym Cmentarzu Żydowskim.

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

Po śmierci Zygmunta Jarocińskiego fabrykę nadal prowadzili spadkobiercy, jego synowie. Początkowo Albert, potem Stanisław.

Stanisław Jarociński urodził się w 1852 roku w Łodzi. Po ukończeniu gimnazjum w Ostrowie studiował w Akademii Handlowej w Lipsku. Przez pewien czas prowadził własny dom bankowy. W 1890 roku ożenił się z Reginą Eugenią, córką bankiera Adolfa Goldfedera i został wspólnikiem w banku Maksymiliana Goldfedera, męża Fanny z Jarocińskich, swojej siostry. Był akcjonariuszem w wielu przedsiębiorstwach łódzkich i podobnie jak ojciec, wspierał finansowo Szkołę Rzemiosł. Był członkiem Komitetu Giełdy i Komitetu Reprezentantów Zgromadzenia Kupców m. Łodzi, współzałożycielem, członkiem rad nadzorczych: Kolei Elektrycznej Łódzkiej (od 1909 roku był wiceprezesem), Widzewskiej Manufaktury, Towarzystwa Akcyjnego "Warrant", członkiem rady opiekuńczej Szkoły Zgromadzenia Kupców m. Łodzi.

W latach 1914-1915 był członkiem Komitetu Obywatelskiego, członkiem Rady Miejskiej z listy Żydów Polaków (1917-1918).

W 1915 roku został przewodniczącym komisji żydowskiej Delegacji Szkolnej. Komisja ta dążyła do realizowania przez szkoły żydowskie programu asymilacji, co spotykało się ze sprzeciwem zarówno syjonistów jak i ortodoksów. Od 1916 roku Jarociński był przewodniczącym Komitetu Synagogi, wiceprezesem i od 1909 roku prezesem Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, prezesem Łódzkiego Towarzystwa "Talmud Tora" i Szkoły Rzemiosł tegoż towarzystwa. Wchodził w skład zarządów: Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Ochrony Kobiet, Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich, Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców. Był również przewodniczącym Ligi Obrony Przeciwlotniczej.
Zmarł 31 maja 1934 roku w Łodzi i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej w rodzinnym grobowcu.

"Głos Poranny", rok 1934.

W zakładach przy ulicy Targowej produkowano tkaniny wełniane na ubrania damskie, męskie tkaniny czesankowe oraz tkaniny półwełniane i bawełniane.

Po 1909 roku przedsiębiorstwem zarządzali synowie założyciela: początkowo Albert, a następnie Stanisław.

Czas, kalendarz informacyjny, rok 1902.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1911.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

W 1929 roku zakłady przekształcono w spółkę o nazwie: Przemysł Włókienniczy Sukcesorowie Zygmunta Jarocińskiego Spółka Akcyjna.

W 1934 roku rodzina Jarocińskich pozbyła się swoich udziałów w firmie. Jej prezesem został Salem Budzyner, jednocześnie dyrektor w Towarzystwie Akcyjnym Wyrobów Tkackich „Hirszberg i Birnbaum”.

W czasie okupacji niemieckiej, w 1941 roku fabryka została kupiona przez Adolfa Kebscha i stała się filią jego wytwórni pończoch z ulicy Sienkiewicza 65.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy , rok 1913.

Po upaństwowieniu w 1945 roku znajdowały się tu Zakłady Przemysłu Pończoszniczego im. płk. Wacława Jurczaka, które w latach 70. ubiegłego wieku zostały przemianowane na Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Iwona”.

W kwietniu 2013 roku z inicjatywy oddziału łódzkiego Towarzystwo Opieki nad Zabytkami został złożony wniosek o wpis do wojewódzkiego rejestru zabytków kompleksu dawnej fabryki wyrobów bawełnianych i wełnianych Zygmunta Jarocińskiego przy ulicy Targowej 28/30. Po rocznych pracach decyzją z dnia 16 kwietnia 2014 roku wojewódzki konserwator zabytków wpisał obiekt do rejestru pod nr A/150...

Kompleks fabryczny stanowi dużą wartość - to jeden z lepiej zachowanych przykładów architektury przemysłowej z ozdobionym wieżą monumentalnym budynkiem magazynów oraz największą zachowaną w Łodzi XIX-wieczną halą szedową dawnej tkalni.

Kalendarz Informator, rok 1924.

Istotna jest też postać właściciela, Zygmunta (Szmula) Jarocińskiego (1823 – 1909), jednego z najzamożniejszych przemysłowców pochodzenia żydowskiego.

Jak można przeczytać w uzasadnieniu wpisu do rejestru zabytków: „Silna pozycja zakładów Jarocińskiego w łódzkim przemyśle włókienniczym, a także szeroka działalność pozaprzemysłowa fabrykanta sprawiły, iż odegrał on istotną rolę w dziejach miasta. Przedmiotowy zespół fabryczno-rezydencjonalny stanowi najważniejsze materialne świadectwo działalności Zygmunta Jarocińskiego, odzwierciedlające swą architekturą i skalą znaczenie przemysłowca w dziejach miasta”.

Wpis do rejestru objął następujące obiekty: charakterystyczną portiernię od ulicy Targowej, willę, magazyn przędzy, szedową tkalnię, maszynownię, kantor, oficynę mieszkalno-magazynową oraz skład. W spisie uwzględniono również otoczenie zabytku.

Zobacz animację przedstawiającą historię rozbudowy kompleksu:

TUTAJ

Zarówno portiernia jak i willa stoją w miejscu planowanej jezdni trasy Nowotargowej. Zgodnie z treścią uzasadnienia wpisu, „(…) wpis do rejestru zabytków ma na celu m. in. pozyskanie instrumentów prawnej ochrony konsewatorskiej (…) umożliwiających trwałe zachowanie elementów zabytkowego zespołu zagrożonych rozbiórką w związku z planowanymi działaniami inwestycyjnymi. W odniesieniu do zastrzeżeń podniesionych w toku postępowania przez Zarząd Dróg i Transportu Urzędu Miasta Łodzi należy wskazać, iż wpis do rejestru zabytków nie wyklucza możliwości translokacji obiektów usytuowanych w rejonie planowanej inwerstycji drogowej”. Znane są wstępne ekspertyzy, które jednoznacznie stwierdzają, że translokacja jest niemożliwa ze względów konstrukcyjnych...

Przechodnie rozmawiają z baedekerem:
- Czy Pani jest z gazety? Wyburzą czy nie wyburzą?
- Gdyby fabrykę odnowiono, byłoby jak na Księżym Młynie.
- Mieszkam tu od urodzenia. Fabryka jest piękna, jak jakiś zamek. Ale nie wszyscy to widzą...

Piękne zdjęcia obiektu wykonane przez Pawła Augustyniaka, na stronie FB możesz zobaczyć
TUTAJ

... przeczytaj jeszcze:
DAWNA ŻYDOWSKA SZOŁA RZEMIOSŁ - TALMUD TORA
TOWARZYSTWO KREDYTOWE MIEJSKIE W ŁODZI
ŻYDZI ŁÓDZCY - DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNA

Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalne:
zbiory Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
Jacek Kusiński, Ryszard Bonisławski, Maciej Janik. Księga fabryk Łodzi.