3 lutego
Zostały wprowadzone kartki na cukier.
Policja przeprowadziła kontrolę na wszystkich drogach publicznych Kraju Warty.
Karta żywnościowa z okresu II wojny światowej.
(źródło: Muzeum II Wojny Światowej Muzeum II Wojny Światowej (muzeum1939.pl)
5 lutego
Szef Policji Kryminalnej w Łodzi, Wilhelm Zripins, wystąpił z propozycją utworzenia w mieście obozu karnego dla dzieci i młodzieży polskiej.
1 grudnia 1942 roku w Łodzi na wyodrębnionym terenie Litzmannstadt Ghetto Niemcy utworzyli obóz dla polskich dzieci i młodzieży. Obejmował on dzisiejsze ulice: Bracką, Emilii Plater, Górniczą oraz Zagajnikową. Wejście na teren obozu prowadziło od ulicy Przemysłowej. Od grudnia 1942 roku do stycznia 1945 przez to miejsce przeszło ok. 5 tysięcy nieletnich Polaków (w wieku od dwóch do 16 lat). Zaledwie 900 doczekało w nim wyzwolenia.
Apel w obozie dla polskich dzieci w Łodzi.
Fot. Archiwum Państwowe w Łodzi
Fot. Archiwum Państwowe w Łodzi
Warunki w obozie przy ul. Przemysłowej były równie ciężkie, jak w getcie. Dzieci wyniszczały głód i nadludzki wysiłek. Wszystkie były objęte przymusem pracy trwającej nawet do 12 godzin dziennie. Mali więźniowie szyli ubrania, wyplatali buty ze słomy, prostowali igły, naprawiali tornistry. „Zastanawia czemu akurat w tym miejscu Niemcy stworzyli taki obóz i wydaje się, że jednym z najważniejszych powodów było to, aby – jak tylko się da – ukryć jego istnienie za granicą getta” – powiedziała PAP Joanna Podolska z Centrum im. Marka Edelmana w Łodzi.
Teren obozu był ogrodzony wysokim parkanem z desek i dodatkowo strzeżony przez niemieckich wartowników. Obóz przeznaczony był dla polskich dzieci w wieku od dwóch do 16 lat, pochodzących z sierocińców i zakładów wychowawczych z ziem włączonych do Rzeszy oraz z Generalnego Gubernatorstwa.
Obóz dla polskich dzieci w Łodzi.
Fot. Archiwum Państwowe w Łodzi
Trafiały tu także dzieci, których rodzice przebywali w więzieniach lub w obozach oraz oskarżone o takie przewinienia, jak: współdziałanie z ruchem oporu, odmowa pracy, drobne kradzieże czy nielegalny handel. W rzeczywistości był to obóz koncentracyjny. Dzieciom nadano numery, które zastąpiły ich nazwiska.
Poranny apel w obozie dla dzieci polskich, rok 1942.
Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 37-301-6
Dzieci i młodzież z obozu przy Przemysłowej były kompletnie odizolowane i odcięte od zewnętrznego świata. Nie ma dokładnych danych dotyczących liczby małych więźniów, ponieważ zaginęła znaczna część dokumentacji. Przypuszcza się, że do stycznia 1945 roku przez obóz mogło przejść pięć tysięcy polskich dzieci. Większość dzieci zmarła na skutek wycieńczenia, głodu i chorób - głównie epidemii tyfusu na przełomie lat 1942/43. Dzieci umierały również na skutek kar fizycznych, wymierzanych przez niemieckich oprawców.
W maju 1971 roku dla uczczenia pamięci dzieci więzionych i zamordowanych w obozie w Parku im. Szarych Szeregów odsłonięto pomnik "Pękniętego Serca".
Ośmiometrowy pomnik przypomina pęknięte serce, do którego przytula się mały, chudy chłopczyk. W sercu widoczna jest pusta przestrzeń mająca kształt dziecka.
Pomnik znajduje się w pobliżu Szkoły Podstawowej nr 81.
Na ścianie budynku Szkoły Podstawowej nr 81 przy ul. Emilii Plater 28/32 powstał mural przedstawiający Genowefę Wójcik, więźniarkę niemieckiego obozu dla dzieci polskich przy Przemysłowej. – Numer obozowy Geni to 29. Udało jej się przeżyć obóz i wojnę. Zmarła w 2011 roku. Szkoła, na której można oglądać mural, nosi imię Bohaterskich Dzieci Łodzi. To upamiętnienie dzieci, które były więźniami obozu z Przemysłowej.
Inne Murale Pamięci przedstawiające małych więźniów obozu przy Przemysłowej:
Ulica Przemysłowa 16.
Ulica Przemysłowa 112.
Ulica Mikołaja Reja 7.
Ulica Mikołaja Reja 13.
Ulica Wojska Polskiego 116.
Ulica Przemysłowa 16.
Ulica Przemysłowa 13a.
Ulica Przemysłowa 12.
Plan obozu przy ulicy Przemysłowej na bazie planu opracowanego przez Józefa Witkowskiego, autora książki „Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi”. Czerwonym kolorem oznaczono istniejący do dziś budynek jego komendantury (fot. ze strony pl.wikipedia.org/).
Ulica Przemysłowa na odcinku od Brackiej do Wojska Polskiego – z fragmentem przedwojennej zabudowy na odcinku będącym jedynym dojściem do bramy głównej obozu od strony miasta (dla ludności „aryjskiej”).
Poniżej widoczna zabudowa powojenna po drugiej stronie ulicy:
(więcej przeczytasz TUTAJ)
W latach 60. XX wieku na terenie byłego obozu i dookoła niego powstało osiedle mieszkaniowe.
Zachowało się jednak kilka przedwojennych, murowanych budynków (jeden przy ulicy Mostowskiego i trzy przy ulicy Przemysłowej), w tym budynek komendantury obozowej przy ul. Przemysłowej 34 – a na im tablica informacyjno-pamiątkowa umieszczona w latach 70. XX wieku.
Wróćmy do roku 1941:
17 lutego
Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych Rzeszy usankcjonowało oficjalnie decyzję władz Kraju Warty z 1 kwietnia 1940 roku, dotyczącą przeniesienia stolicy rejencji z Kalisza do Łodzi.
Szef Zarządu Getta, Hans Biebow, nakazał żeby dostawcy sprowadzali masło w specjalnych opakowaniach do dzielnicy żydowskiej w Łodzi. Miało to przeszkodzić polskim szmuglerom w zaopatrywaniu getta w masło.
Otwarcie sklepu spożywczego w getcie.
24 lutego
Została uruchomiona pierwsza w historii Łodzi miejska linia autobusowa, którą oznaczono literą "A". Jej trasa biegła od skrzyżowania ulicy Pomorskiej (Friedericusstrasse) z Wierzbową (Hochmeisterstrasse) przez Sporną (Landsknechtstrasse) do cmentarza na Dołach. W grudniu 1941 roku została uruchomiona linia "B", a 3 kwietnia 1944 roku linia "O", której trasa biegła rzez ulicę Piotrkowską (Adolf-Hitler-Strasse). Autobusami mogli jeździć wyłącznie Niemcy.
Łódzki autobus komunikacji miejskiej Nur für Deutsche.
W lutym 1941 roku nastąpił rozłam w łódzkim ruchu socjalistycznym. Na skutek różnic ideowych od Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) odłączyła się liczniejsza, lewicowa grupa Henryka Wachowicza (Polscy Socjaliści). Zerwano także kontakty organizacyjne z centralą - Polską Partią Socjalistyczną - "Wolność, Równość, Niepodległość" (PPS - WRN) w Warszawie.
Została rozpoczęta rozbiórka domów mieszkalnych przyległych do granic getta wzdłuż ulicy Ogrodowej (Gartenstrasse) i Północnej (Nordstrasse), na odcinku od obecnej ulicy Zachodniej (Herman-Gӧring-Strasse) do ulicy Franciszkańskiej (Franzstrasse) oraz na ulicy Zgierskiej (Hohensteiner Strasse), od ulicy Północnej do ulicy Podrzecznej (Am Bach). Władze niemieckie utworzyły w ten sposób "sanitarną strefę ochronną", która miała uchronić miasto przed możliwą epidemią tyfusu w getcie. Do rozbiórki budynków zostali zatrudnieni mieszkańcy dzielnicy żydowskiej, prace zostały zakończone w sierpniu 1941 roku. Po wojnie na terenie tej "strefy ochronnej" został założony Park Staromiejski.
"Strefa ochronna" oddzielająca getto o reszty miasta.
Dzisiaj Park Staromiejski.
W połowie lutego ludności getta został wydany opał - 10 kg na jedną osobę. Do tego czasu w getcie spalono meble, drzwi oraz deski z podłóg, ustępów i komórek.
źródło: Bundesarchiv Bild
Tylko w lutym Centralny Urząd Przesiedleńczy skonfiskował Polakom przebywającym w obozach w Łodzi 40 tysięcy marek oraz złoto i biżuterię wartości 50 tysięcy marek.
źródło:
Andrzej Rukowiecki. Łódź 1939-1945. Kronika okupacji.
Przeczytaj jeszcze:
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów:
Muzeum II Wojny Światowej Muzeum II Wojny Światowej (muzeum1939.pl)
Bundesarchiv Bild
Fot. współczesne Monika Czechowicz
