baedeker łódzki: 11/17/20

wtorek, 17 listopada 2020

PIOTRKOWSKA 62 - dawna kamienica rodziny Grünfeldów i wiele innych powiązanych historii...

W drugiej połowie lat 30. XIX stulecia plac przy dzisiejszej Piotrkowskiej 62 (wówczas plac numer 111, póżniej 505) należał do Jana Hanke. W 1839 roku Hanke sprzedał nieruchomość Józefowi Dieznerowi, później właścicielem budynku (wówczas jeszcze drewnianego) został Antoni Falkiewicz, który w 1843 roku sprzedał go Krystianowi Bechtoldowi. W 1865 roku Bechtold sprzedał połowę nieruchomości (od strony ulicy Piotrkowskiej) Henrykowi Grau za kwotę 4 tysięcy rubli, drugą połowę posesji pozostawiając sobie (od strony ulicy Dzikiej, później Mikołajewska, dzisiaj ulica Sienkiewicza). Pod koniec lat 60. XIX wieku całą posesję zakupił Mendel Morgenstern.

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

Dwupiętrowa frontowa kamienica stała tu już w połowie lat 80. XIX stulecia, a przynajmniej od drugiej połowy lat 80. XIX wieku nieruchomość przy ulicy Piotrkowskiej 62 była w rękach rodziny Grünfeld, która wykupiła także grunt działki. Do okresu pierwszej wojny światowej kamienica posiadała dwa piętra, w 1888 roku Fajwel Grünfeld dobudował trzecie piętro.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1897.

"Fuhrer dur Łódź", 1898.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.

Fajwel Grünfeld zmarł najprawdopodobniej w roku 1909, ponieważ od roku 1910 taryfy domów jako właścicielkę posesji podają jedynie Leę Gitlę Łaję Grünfeld.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

W 1891 roku Grünfeld wybudował dwie murowane trzypiętrowe oficyny, nie zachowane do dzisiaj. Zostały wyburzone wraz z obiektami fabrycznymi dawnych zakładów Izydora Birnbauma, i fabryki pluszu Samuela Rosenblatta, które również znajdowały się w podwórzu.

"Rozwój", rok 1898.

Pod koniec XIX wieku i w pierwszej dekadzie XX stulecia działała tu znana prywatna pensja dla dziewcząt Teofili Schmidt (szkoła założona w 1863 roku, przeniesiona potem na Pasaż Meyera 10, dzisiaj ulica Moniuszki).

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.

"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1903.

Rozwój szkolnictwa elementarnego dla dziewcząt w XIX wieku odbywał się powoli. Pierwsza żeńska szkoła elementarna powstała w Łodzi w 1839 roku i funkcjonowała przez pół roku - przyczyną jej upadku była mała ilość chętnych. Niemniej jednak wraz z rozwojem miasta coraz więcej rodziców posyłało córki do szkół. Były to na początku szkoły dla chłopców, które ze względu na potrzeby stawały się szkołami koedukacyjnymi. Więcej o szkolnictwie dla dziewcząt w baedekerze TUTAJ.

"Rozwój", rok 1906.

W latach 30. XX wieku przy Piotrkowskiej 63 mieściło się biuro i skład fabryczny przedsiębiorstwa Abrama Ajzyka Piaskowskiego.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1934.

Po piewrszej wojnie światowej Abram Ajzyk Piaskowski, w spółce z Chaimem Gutgoldem z Warszawy, odkupił podupadającą firmę Henryka Fuksa na ulicy Kątnej 10 (dzisiaj ulica Wróblewskiego). Nowi właściciele zachowali dotychczasowy charakter produkcji i wytwarzali tkaniny wełniane i chustki.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

W 1930 roku spółka Piaskowskiego, razem z Fajwelem Piaskowskim i Moszkiem Kopelem, wystawiła fabrykę na ulicy Pomorskiej 106.

W nowym obiekcie uruchomiono 2.800 wrzecion zgrzebnych, 10 krosien mechanicznych i 100 krosien ręcznych. Pracowało tam 220 osób. Produkowane były chustki, szale i pledy eksportowane do USA, Kanady i Ameryki Południowej.

"Ilustrowana Republika", rok 1938.

Po nacjonalizacji w 1945 roku utworzono tu Północno-Łódzkie Zakłady Przemysłu Zgrzebnego, a później oddział "Textilpolu". Dawne zabudowania fabryczne Piaskowskiego zostały rozebrane w 2011 roku, zajął je salon samochodowy Gonera&Co, dzisiaj w tym miejscu stoi biurowiec wybudowany przez firmę Infosys.

Fotografie baedekera z 2012 roku, trwa budowa biurowca przy ulicy Pomorskiej 106, obok widoczne zabudowania dawnej przędzalni wigonii i wełny Ludwika Domanowicza

(więcej w baedekerze TUTAJ).

Wracamy na Piotrkowską 62. Przed wybuchem II wojny światowej wraz ze wspólnikiem Ludwikiem (Luzerem) Oli prowadził biura architektoniczne przy Piotrkowskiej 62 i Gdańskiej 98 Ignacy Gutman, inżynier architekt. Urodził się w 1900 roku w Łodzi, był synem Samuela (Szmula) i Anny (Chany) z Lederów. Po ukończeniu Politechniki Warszawskiej pracował w Łodzi. Był członkiem Stowarzyszenia Architektów Polskich. Mieszkał w domu przy ulicy Żeromskiego 61, wybudowanym według własnego projektu. Razem z Ludwikiem Oli zaprojektował nowoczesny budynek mieszkalny przy ulicy Żwirki 3 i Piotrkowskiej 203/205 dla Tomaszowskiej Fabryki Jedwabiu.

Piotrkowska 203/205

Ignacy Gutman w czasie II wojny światowej został osadzony w getcie wraz z żoną Sabiną, nauczycielką, i córką Moniką. Zamieszkali przy ulicy Żytniej, a następnie Drewnowskiej 15.

Drewnowska 15

W getcie Gutman był kierownikiem Wydziału Budowlanego. Wykonał szkice różnych banknotów według projektu Icchaka Braunera. Po sporządzeniu szkiców poszczególne fragmenty banknotów rozrysowywał i przygotowywał do druku grafik Pinkus Szwarc. Druk wykonywano w drukarni Zygmunta Manitiusa. Od lipca 1940 roku owe "marki" stały się jedynym środkiem płatniczym w łódzkim getcie.

Marki gettowe, popularnie nazywane "rumkami" lub "chaimkami" (więcej w baedekerze TUTAJ)

Ignacy Gutman przeżył likwidację getta i gehennę obozów koncentracyjnych. Po 1945 roku pracował w Centralnym Zarządzie Przemysłu Odzieżowego i Miejskim Biurze Projektów. Prawdopodobnie w 1968 roku wyjechał do Izraela, gdzie zmarł po 1984 roku.

"Rozwój", rok 1899.

"Nojer Fołksbłat", rok 1933.

Przy Piotrkowskiej 62 mieszkał lekarz internista i pediatra Leon Czarnożył.
Urodził się w 1869 roku w Kaliszu w rodzinie Szymona Jakuba i Perli z Grafowskich. W 1895 roku po uzyskaniu dyplomu, praktykował w Łodzi. Od ok. 1899 roku miał gabinet lekarski przy ulicy Zgierskiej 18, potem przy al. Kościuszki 69. Był członkiem zarządów: Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Opieki nad Sierotami (po jego śmieci funkcję tą sprawowała żona Adela) oraz Łódzkiego Towarzystwa Niesienia Pomocy Głuchoniemym „Ezras Ilmin”.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

W małżeństwie z Adelą z Jochelsonów miał córki: Irenę Natalię, Stefanię i Alicję Paulinę (również lekarkę).
Zmarł prawdopodobnie w getcie łódzkim około 1943 roku. Jego żona, która przeżyła wojnę, została pochowana na cmentarzu przy ulicy Brackiej na terenie grobowca Jarocińskich.

Ale... nadal stoimy przed kamienicą przy Piotrkowskiej 62. Mieszkał tu Natan (Naftali, Nuta) Hercberg, kupiec i działacz społeczny.

Natan Hercberg (1897-1943)

Urodził się w 1897 roku w Zawierciu. Był synem Izraela. Brał udział w akcji rozbrajania Niemców w listopadzie 1918 roku w rodzinnym mieście, a następnie już w wojsku, pełnił służbę w baonie wartowniczym w Dąbrowie Górniczej. Po zwolnieniu do rezerwy zamieszkał w Łodzi. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia „Gmilath Chasadim” i łódzkiej organizacji syjonistycznej.
Zmarł w łódzkim getcie w 1943 roku i został pochowany na cmentarzu przy ulicy Brackiej. Wraz z nim w getcie była żona Leontyna oraz synowie Ignacy i Mieczysław. Ich losy nie są znane.

W latach 20/30. XX wieku przy Piotrkowskiej 62 mieściła się Fabryka Chemiczna Grabiańskiego i Myśliborskiego.

"Głos Polski", rok 1919.

Kalendarz Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Rozwój", rok 1922.

"Republika", rok 1923.

Około 1925 roku powstała przy Piotrkowskie 62 specjalistyczna lecznica lekarska i gabinet dentystyczny.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926, 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1929.

Od 1929 roku nazywała się "Lecznicą Centralną".

"Głos Poranny", rok 1930.

W latach 20. i 30. ubiegłego stulecia karmiła łodzian słodkościami cukiernia Grycendlera (w reklamach prasowych pojawia się zawsze F./ baedeker nie dotarł do informacji, jak miał na imię F. Grycendler)

Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.

Kalendarz Informator na rok 1923.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny" rok 1932.

Na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego stulecia przy Piotrkowskiej 62 swoje atelier fotograficzne i skład akcesoriów fotograficznych posiadał Natan Friedman.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika" rok 1930.

W latach 30. XX stulecia przy Piotrkowskiej 62 mieścił się bardzo popularny i chętnie odwiedzany lokal - "Bar a la Fourchette".

"Głos Poranny", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

Działała tu także, przez ponad dwadzieścia lat firma transprtowo-ekspozycyjna S. Jelin i J. Rudomin.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Kupiectwa", rok 1935.

Około 1936 roku otworzył tu swoją pracownię gorseciarską Z. Rejder. Wydawałoby się, że już w latach 20. XX stulecia gorsety powoli poszły w zapomnienie..., ale przecież dobrze dopasowane staniczki nadal były bardzo ważnym elementem ubioru pań (więcej o "uciśnieniu gorsetowym" łodzianek, w baedekerze TUTAJ).

"Głos Poranny", rok 1936.

Ale to nie jest jeszcze koniec historii tego miejsca... Przy Piotrkowskiej 62 przez wiele lat istnienia kamienicy i oficyn - mieściły się także inne, mniejsze i większe firmy, sklepy i składy...

Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Rozwój", rok 1905.

"Rozwój", rok 1914.

"Gazeta Łódzka", rok 1916.

"Kurier Łódzki", rok 1916.

"Lodzer Informations und Hause Kalender", 1919.

Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Kalendarz-Informator, rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1937...

II wojna światowa i lata okupacji niemieckiej 1939-1945 załamały wszelką działalność, zniknęły stąd składy i sklepy wszelkiej branży.... Niestety po 1945 roku ... już nie wróciły.

"Dziennik Łódzki" rok 1945.

"Dziennik Łódzki" rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

W latach PRL-u był tu Powszechny Dom Towarowy (HANDLOWY DOM DZIECKA)

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

"Głos Kutnowski", rok 1948.

"Express Ilustrowany", rok 1948.

"Dziennik Łódzki", rok 1967.

"Dziennik Łódzki", rok 1970.

"Dziennik Łódzki", rok 1972.

Piotrkowska 62 w latach 60. ubiegłego stulecia

(źródło fotografii: Miastograf - ul. Piotrkowska 62)

Później przez wiele lat mieścił się tu najbardziej rock’n’rollowy klub muzyczny w Łodzi New York – Klub Muzyczny, występowali tu renomowani artyści i popularne zespoły oraz elity jazzu.