"Związek Radziecki jest nie tylko naszym sojusznikiem. To jest powiedzenie dla narodu. Dla nas, dla partyjniaków, Związek Radziecki jest naszą Ojczyzną, a granic naszych nie jestem w stanie określić, dziś są za Berlinem, a jutro będą na Giblartarze" - tak pisał w 1948 roku w liście do Biura Politycznego KC PPR budzący strach w mieście i regionie łódzkim powojenny szef lokalnego Urzędu Bezpieczeństwa, Mieczysław Moczar.
Mieczysław Moczar (1913-1986), w stopniu pułkownika, rok 1947.
(źródło: https://pl.wikipedia.org/)
Mikołaj Demko - bo tak brzmiało jego prawdziwe imię i nazwisko - był synem Bronisławy Wierzbickiej, katoliczki, córki łódzkiego włościanina, i Tichona Demki (lub Diomki), wyznania prawosławnego - chłopa ze wsi Szostakowo, aktywnego działacza KPP w Łodzi.
Urodzony 13 grudnia 1913 roku w Łodzi, zdobył stosunkowo skromne wykształcenie - ukończył szkołę powszechną oraz trzyletnie kursy zawodowe (ślusarstwo).
Mikołaj, czteroletni syn Tichona Demki (ten na koniku)... czyli Mieczysław Moczar
W latach trzydziestych Moczar pracował jako robotnik w fabryce włókienniczej w Łodzi, skąd został zwolniony. W tym czasie związał się z ruchem komunistycznym. Od 1937 roku był członkiem KPP. W latach 1938-1939 był więziony. W dniu 6 września 1939 roku więzienie zostało otwarte w krótkim okresie pomiędzy opuszczeniem go przez załogę polską, a wejściem do miasta Niemców, dzięki czemu wszyscy więźniowie mogli uciec.
Karierę polityczno-wojskową Mieczysława Moczara zapoczątkował udział w szkoleniu, zorganizowanym w okupowanym Białymstoku przez sowiecki wywiad wojskowy GRU. Później został wysłany na przeszkolenie do Smoleńska, wreszcie do Gorkiego. Wiosną 1941 roku trafił do Bydgoszczy, tj. na obszar Rzeczypospolitej Polskiej wcielony do III Rzeszy. Po wykonaniu misji, w czerwcu 1941 roku, jeszcze przed atakiem Hitlera na ZSRR, ponownie przerzucony został na teren okupacji niemieckiej. Tu przekroczył granicę koło Ostrołęki, kierując się do Łodzi, na obszar tzw. Kraju Warty.
Od 1941 roku współtworzył w Łodzi wraz z Ignacym Logą-Sowińskim konspiracyjną organizację Front Walki za Naszą i Waszą Wolność, która po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej weszła w jej skład. Od czerwca 1942 roku był dowódcą Obwodu Łódzkiego Gwardii Ludowej (następnie Armii Ludowej). W czerwcu 1944 roku został przesunięty do dowodzenia okręgiem kieleckim w związku z jego konfliktem z bezpośrednio podporządkowanym Kominternowi Leonem Kasmanem, który dowodził oddziałem partyzanckim na Lubelszczyźnie. Kasman odmówił podporządkowania się KC PPR i przekazania broni oddziałom Armii Ludowej, dowodzonym przez Mieczysława Moczara.
Moczar z partyzantami.
Mieczysław Moczar o walce partyzanckiej na kieleczczyźnie.
Kanał: Towarzysz Wiesław
(źródło: YouTube.pl)
W 1948 roku w "Głosie Robotniczym" i "Głosie Pabianickim" ukazywały się wpomnienia Moczara z okresu walk na kieleczczyźnie zatytułowane "W walce o Niepodległą".
"Głos Pabianicki", rok 1948.
"Głos Robotniczy", rok 1948.
W szeregach Gwardii Ludowej, a później Armii Ludowej Moczar szybko awansował. Porucznik, major, a wreszcie pułkownik Mietek, jak brzmiał jego konspiracyjny pseudonim, walczył nie tylko z Niemcami. Ofiarą jego podkomendnych padali również - zabijani pod hasłem walki z "reakcją" - żołnierze AK, NSZ oraz innych formacji podziemnych.
19 stycznia 1945 roku. Wkroczenie Armii Czerwonej do Łodzi.
(zbiory Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi)
Dzień po zdobyciu Łodzi przez Armię Czerwoną, 20 stycznia 1945 roku Moczar przybył do miasta wraz z 94 funkcjonariuszami UB z Białegostoku. Stanowili oni jedną z siedmiu tzw. grup inicjatywnych wysłanych na obszary położone na lewym brzegu Wisły.
Odtąd budynek przy ulicy Anstadta 7 zaczął odgrywać rolę siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w Łodzi.
Pomnik Ofiar Komunizmu w alei Karola Anstadta i widoczny budynek, w którym w latach 1945-1956 miał siedzibę Wojewódzki Urząd Bezpieczeństea Publicznego (podczas II wojny światowej miało tu siedzibę gestapo, budynek został wybudowany tuż przed wybuchem wojny, był to gmach szkolny, należący do Towarzystwa Szkół Żydowskich w Łodzi).
Obecnie budynek zajmuje XII Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego.
Czytaj w baedekerze:
"Głos Robotniczy", rok 1945.
Dodatkowo w ówczesnym województwie łódzkim zorganizowano 15 powiatowych placówek UB oraz sześć miejskch (Łódź, Zgierz, Aleksandrów Łódzki, Tomaszów Mazowiecki, Ozorków, Zduńska Wola), które istniały do grudnia 1945 roku. Do 1948 roku kierownikiem WUBP w Łodzi pozostawał wówczas podpułkownik Mieczysław Moczar, który wsławił się rozbiciem struktur Konspiracyjnego Wojska Polskiego i zatrzymaniem - 27 czerwca 1946 roku w Częstochowie - dowódcy tejże organizacji, kapitana Stanisława Sojczyńskiego Warszyca.
Stanisław Michał Sojczyński Warszyc (1910-1947)
- kapitan piechoty Armii Krajowej, organizator i dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego.
"Krwawy Mietek" zdobył złowrogi rozgłos, którym pobił na głowę swoich odpowiedników w innych województwach. Głośna stała się zwłaszcza cela nazywana moczrnią (komórka o wymiarze metr na metr wypełniona do połowy wodą), w której "zmiękczał" on więźniów, a także jego zwyczaj zaręczania oficerskim słowem honoru, że przesłuchiwany zostanie zwolniony po złożeniu prawdziwych zeznań, co oczywiście nigdy nie nastąpowało.
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Głos Kutnowski", rok 1947.
W 1948 roku kariera Mieczysława Moczara uległa zachwianiu. Został on - skądinąd słusznie - zdemaskowany jako jeden ze stronników Władysława Gomułki i uznany za przedstawiciela "odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego". Jednak w przeciwieństwie do Wiesława i wielu innych gomułkowców nie trafił do więzienia, a jedynie na boczny tor.
"Głos Robotniczy", rok 1948.
Kilka kolejnych lat spędził na stanowiskach przewodniczącego wojewódzkich rad narodowych w Olsztynie, Białymstoku i Warszawie, gdzie popisywał się takimi inicjatywami, jak zgłoszona na sesji warszawskiej rady w lutym 1955 roku propozycja, by - zgodnie z sowieckimi doświadczeniami - służby agronomiczne gromadziły w zimie zapasy śniegu w celu poprawy stanu wilgotności gleb.
Wielki powrót Mietka nastąpił po przełomie październikowym 1956 roku, gdy jego protektor, czyli Władysław Gomułka, został I sekretarzem KC PZPR. Objął wówczas stanowisko wiceministra spraw wewnętrznych, które piastował do 1964 roku.
Władysław Gomułka, pseudonim "Wiesław", "Feliks Duniak" (1905-1982)
- polski polityk komunistyczny, I sekretarz KC PPR (1943-1948), I sekretarz KC PZPR (1956-1970), w latach 1945-1949 I wicepremier i minister ziem odzyskanych. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL II, III, IV, i V kadencji. w latach 1957-1971 członek Rady Państwa.
(https://pl.wikipedia.org/)
"Dziennik Łódzki", rok 1956.
W ciągu kilku lat Mieczysław Moczar stał się główną postacią w resorcie spraw wewnętrznych , co przypieczętował jego awans na stanowisko ministra w 1964 roku.
"Panorama Dziennika Łódzkiego", rok 1964.
W tym czasie Moczar stał się przywódcą wpływowej frakcji "partyzantów", walczącej o władzę w PZPR.
"Panorama Dziennika Łódzkiego", rok 1966.
"Dziennik Łódzki", rok 1967.
Konsekwentnie budował też swoją legendę wojennego bohatera, czego symbolem stały się "Barwy walki" - szybko sfilmowane wspomnienia Mietka z lat wojny. Do dziś nie wiadomo, kto był ich autorem, ponieważ podejrzewany o to pisarz Wojciech Żukrowski kategorycznie zaprzeczał. Z pewnością jednak nie był nim sam Moczar, którego niechęć do wyrazania myśli w formie pisemnej była wręcz legendarna.
Film "Barwy walki" z 1964 roku powstał na podstawie wspomnień Moczara.
Opowiada o walce Armii Ludowej z okupantem.
Reżyseria Jerzy Passendorfer, scenariusz Wojciech Żukrowski.
(źródło: YouTube.pl)
Apogeum moczarowskiej ofensywy stanowiły tzw. wydarzenia marcowe 1968 roku.
Mieczysław Moczar o syjonzimie.
Kanał: Towarzysz Wiesław
(źródło: YouTube.pl)
Antysemicka kampania, której głównym inspiratorem był właśnie Mieczysław Moczar, nie przyniosła mu - wskutek zręczności Władysława Gomułki - zwycięstwa w walce o władzę. Wiesław awansował bowiem przywódcę "partyzantów" na formalnie wyższe stanowisko sekretarza KC PZPR nadzorującego już nie tylko aparat bezpieczeństwa, ale też wojsko i wymiar sprawiedliwości.
"Dziennik Łódzki", rok 1965.
"Dziennik Łódzki", rok 1965.
W rzeczywistości jednak przeniesiony z Rakowieckiej do tzw. białego domu (jak nazywano gmach KC PZPR) Mieczysław Moczar szybko tracił na znaczeniu. A wielu z jego dotychczasowych stronników zaczęło stawiać na Edwarda Gierka jako głównego kandydata na następcę Gomułki.
"Dziennik Łódzki", rok 1968.
"Dziennik Łódzki", rok 1968.
"Dziennik Łódzki", rok 1970.
Po objęciu rządów przez nowego I sekretarza Mieczyław Moczar jeszcze przez dwa lata pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD).
Spotkanie kompatantów II wś - uczestników szturmu na Berlin - z kierownictwem Ministerstwa Obrony Narodowej w redakcji "Żołnierza Wolności" oraz w siedzibie ZBoWiD w Warzszawie, rok 1966.
Moczar z kapralem Wiktorem Leszczewiczem - byłym żołnierzem I Dywizji WP im. Tadeusza Kościuszki biorącym udział w zdobywaniu Berlina
(zbiory NAC)
Spotkanie po latach. Dawny szef łódzkiego UB i generał Zygmunt Berling, rok 1966.
Spotkanie kompatantów II wś - uczestników szturmu na Berlin.
(zbiory NAC)
Mieczysław Moczar na plenum ZBoWid/ maj 1968.
Kanał: Towarzysz Wiesław
(źródło: YouTube.pl)
"Dziennik Łódzki", rok 1966.
"Dziennik Łódzki", rok 1969.
"Dziennik Łódzki", rok 1971.
W latach 1972-1980 był wiceprezesem, a następnie do 1983 roku prezesem Rady Naczelnej ZBoWiD.
"Dziennik Łódzki", rok 1972.
"Dziennik Popularny", rok 1980.
Nowa ekipa skierowała go też na drugorzędne, jak wówczas uważano, stanowisko prezesa Naczelnej Izby Kontroli (NIK).
"Dziennik Łódzki", rok 1971.
A jednak Moczar, korzystając z rosnącej w latach siedemdziesiątych korupcji na szczytach PZPR, uczynił z tej instytucji sprawne narzędzie do zbierania informacji o nadużyciach ludzi z ekipy Gierka. Próbował dzięki nim wrócić do gry po sierpniu 1980 roku, gdy na kilka miesięcy znów zdołał się przebić do składu Biura Politycznego KC PZPR.
"Dziennik Popularny", rok 1980.
(źródło: https://wiadomosci.onet.pl)
Nieprzerwanie od 1957 roku do 1980 wchodził jako poseł w skład kolejnych sejmów PRL.
Zmarł 1 listopada 1986 roku.
"Dziennik Łódzki", rok 1986.
Pochowano go ze wszystkimi honorami należnymi kawalerowi Orderu Budowniczych Polski Ludowej, Krzyża Złotego Virtuti Militari i wielu, wielu innych najwyższych odznaczeń państwowych w Rąblowie na polu bitwy partyzanckiej, podczas której dowodził oddziałem Armii Ludowej. Przed pogrzebem odbyło się uroczyste pożegnanie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w którym uczestniczył ówczesny I sekretarz KC PZPR, przewodniczący Rady Państwa PRL gen. Wojciech Jaruzelski.
"Dziennik Łódzki", rok 1986.
Światowe biografie. Mieczysław Moczar - Od partyzanta do komunisty.
(źródło: YouTube.pl)
ZPBP. Dlaczego kat AK nie został pierwszym sekretarzem?
(źródło: YouTube.pl)
"Dziennik Łódzki", rok 1990.
Źródło:
Przemysław Waingertner. Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polską (1945-1949).
Źródła fotografii:
Narodowe Archiwum Cyfrowe
https://pl.wikipedia.org/
https://archiwum.allegro.pl/
https://wiadomosci.onet.pl/
Wycinki prasowe pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot. współczesne Monika Czechowicz
Przeczytaj jeszcze w baedekarze:
BAEDEKER POLECA:
Przemysław Waingertner. Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polską (1945-1949).
Prezentowana książka jest pierwszą z serii „Łódź w PRL. PRL w Łodzi”. Autorzy serii w pięciu tomach podejmą wysiłek ukazania kolejnych etapów funkcjonowania miasta nad Łódką w latach 1945-1989, by w sposób jak najbardziej przystępny popularyzować wiedzę o Łodzi w kontekście PRL-owskiej rzeczywistości.
Autor publikacji przedstawia historię Łodzi w okresie pierwszego pięciolecia po II wojnie światowej, kiedy dawny polski Manchester zaczął odradzać się jako metropolia socjalistycznego przemysłu włókienniczego, prawdziwa stolica polskiej kultury z widokami na przejęcie podobnej funkcji w dziedzinie politycznej po zrujnowanej Warszawie, laboratorium nowej Polski, a także ważne ogniwo w łańcuchu represyjnego, totalitarnego systemu komunistycznego państwa. Odsłania też różne oblicza ówczesnej rzeczywistości: przejmowanie władzy przez komunistów, ich walkę z opozycją i podziemiem, postacie administratorów czerwonej Łodzi, powojenny rozwój miasta, reaktywację „łódzkiego włókna”, kulturalny boom po II wojnie światowej czy wreszcie utworzenie uczelni wyższych, m.in. Uniwersytetu Łódzkiego. Publikacja jest adresowana do osób, które chcą sobie przypomnieć PRL-owską rzeczywistość Łodzi lub poznać ją na nowo.
Pozostałe książki z serii "Łódź w PRL. PRL w Łodzi":
Grzgorz Mnich. Stlinowska codzienność. Łódź w latach 1949-1956.
Krzysztof Lesiakowski. Gomułkowska rzeczywistość. Łódź w latach 1956-1970.
Witold Jarno. Gierkowska "prosperita". Łódź w latach 1971-1980.
Leszek Olejnik. Dekada Solidarności. Łódź w latach 1980-1989.
Książki z serii „Łódź w PRL. PRL w Łodzi” łączą opowieść na temat wielkiej polityki z historią życia codziennego. Autorzy kolejnych tomów – znani łódzcy historycy, pracownicy Uniwersytetu Łódzkiego i Instytutu Pamięci Narodowej, prezentują czytelnikom dramatyczne losy Łodzi i łodzian tuż po wojnie, w okresie stalinowskim; w czasach siermiężnego socjalizmu Władysława Gomułki; dekadzie konsumpcjonizmu Edwarda Gierka, wreszcie w gorącym okresie lat osiemdziesiątych. Rozważania kończą na tzw. karnawale „Solidarności” i nocy stanu wojennego oraz ostatecznym upadku socjalistycznej gospodarki „nakazowo-rozdzielczej”. Młodszym odbiorcom seria pozwoli zapoznać się z historią najnowszą i skonfrontować ją ze stereotypowymi wyobrażeniami na temat PRL-u. To także świadectwo funkcjonowania społeczeństwa w realiach politycznych panujących w bloku państw wschodnich od 1945 do 1989 roku.
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
