Cmentarz
żydowski w Aleksandrowie Łódzkim powstał prawdopodobnie około
1822 roku, w okresie konstytuowania się miejscowego dozoru
bóżniczego. Cmentarz założono na północno-zachodnim skraju
miasta, przy obecnej ulicy Górnej.
Można
zakładać, że przez ponad 100 lat funkcjonowania na cmentarzu
pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób.
W 1870 roku złożono na nim ciało Henocha Henicha ha-Kohena
Lewina - rabina w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze
Mazowieckim, od 1866 roku cadyka dynastii chasydzkiej z Góry
Kalwarii. Od 1894 roku na cmentarzu chowano cadyków z dynastii
aleksandrowskiej: Jechiela Dancygiera, Jerachmiela Izraela
Icchaka Dancygiera, Szmuela Ci Dancygiera oraz Becalela Jaira.
Groby cadyków stały się celem pielgrzymek wyznawców judaizmu.
"Głos Poranny", rok 1938.
Wiadomo,
że przed rokiem1939 na cmentarzu znajdował się budynek, służący
jako stróżówka lub dom przedpogrzebowy.
W
dniu 14 września 1939 roku na cmentarzu Niemcy rozstrzelali 26
Żydów i 5 Polaków.
W
okresie drugiej wojny światowej na rozkaz Niemców część
macew wyrwano i wykorzystano jako materiał do utwardzania dróg.
Stopniowa dewastacja miała miejsce także w okresie powojennym.
Obecnie
cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do litery L i
powierzchni 7761 m kw.
W 2014 roku od strony ulicy Górnej i ulicy Wąskiej rozpoczęto budowę wysokiej, ceglanej
bramy oraz ogrodzenia w formie stalowego płotu.
Na
prawo od wejścia znajduje się współczesny, w pełni
zabudowany ohel, w którym pochowany jest zmarły w dniu 21 marca
1870 roku Henoch Henich syn Pinchasa ha-Kohen
Lewin
- rabin w Aleksandrowie Łódzkim i Nowym Dworze Mazowieckim,
uczeń między innymi Jakowa Arie Gutermana z Radzymina, Jakowa Horowica
z Lublina, Icchaka Meira Altera z Góry Kalwarii, od 1866 roku cadyk dynastii z Góry Kalwarii.
Na wprost ohelu stoi odnowiona
macewa jego córki Chaji Cipory.
Przy
ogrodzeniu od strony północnej znajduje się powojenny,
otoczony betonowym murkiem grób osób zabitych we wrześniu 1939
roku. Na
tablicy pamiątkowej wyryto napis w języku polskim: "Cześć
pamięci pomordowanych przez faszystów hitlerowskich w dniu 14
września 1939 roku".
Centralny
punkt cmentarz stanowi całkowicie zabudowany ohel. W ścianę zachodnią wmurowano cztery macewy z epitafiami w języku
hebrajskim.
|
Pochowani
są tu cadycy z Aleksandrowa Łódzkiego:
Zmarły w dnniu 21
stycznia 1894 roku Jechiel syn Szragi Fajwla
Dancygier. Jechiel Danziger był synem założyciela dynastii,
przeniósł jej siedzibę do Aleksandrowa. Nauki pobierał u
Mendla z Warki oraz Dowa Berisza z Białej Rawskiej. Epiatifium
na jego grobie głosi:
"Kamień ten to stela grobu
czcigodnego oto tego naszego nauczyciela, pana i mistrza
Jechiela, syna pana, gaona sprawiedliwego, naszego nauczyciela,
pana i mistrza Szragi Fajwla, pamięć ich błogosławiona w
życiu przyszłym. Niech dusza jego związana będzie w węzełku
życia. Zmarł 14 szwat i pogrzebany 15 szwat 654 roku. Nie
możemy wychwalać go, bo tak rozstrzygnął w swoim testamencie
świętym, aby nie wychwalać go wcale w jego randze".
Zmarły w dniu 10 stycznia 1910 roku Jerachmiel
Izrael Icchak syn Jechiela Dancygier z Aleksandrowa, najbardziej
znany cadyk dynastii aleksandrowskiej, uczeń Menachema Mendla z
Warki, współautor księgi Jiszmach Izrael,
Zmarły w dniu 9 października 1923 roku Szmuel Cwi syn
Jechiela Dancygier z Aleksandrowa, autor księgi Tiferet
Szmuel,
Zmarły 12 marca 1924 roku (25 adar 5694 r.) Becalel
Jair syn Jechiela Dancygier, cadyk w Łodzi, współtwórca
dzieła Jiszmach Izrael.
Według
szacunkowych danych, w obrębie cmentarza znajduje się około
150 nagrobków w różnym stanie zachowania. Jedynie
nieliczne macewy można uznać za całe i stojące w miejscu
właściwego pochówku.
Z tyłu ohelu złożono kilkadziesiąt
macew, wydobytych z ulic w Aleksandrowie Łódzkim.
Przewrócone
i w większości połamane nagrobki oraz betonowe obmurowania
zniszczonych grobów można znaleźć w różnych częściach
cmentarza (szczególnie w sektorze zachodnim).
Groby
cadyków są okresowo odwiedzane przez pielgrzymów
- głównie członków chasydzkiej wspólnoty Aleksander. W 2010
roku, podczas setnego jorcajtu Jerachmiela Izraela Icchaka
Dancygiera w modlitwach uczestniczyło około 200 osób z różnych
krajów.
Działka
cmentarna jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w
Łodzi. Informację o miejscu przechowywania klucza do bramy
cmentarza można otrzymać pod numerem telefonu: 886 610 876.
Tekst: K. Bielawski
Tłumaczenie epitafium: M. Wodziński. Groby cadyków w Polsce.
|
