Dzierżązna
– wieś położona w województwie łódzkim, w powiecie zgierskim,
w gminie Zgierz, nad rzeką Dzierżązną, dopływem Czarnawki.
Pierwsze
informacje o wsi pochodzą z 1678 roku, kiedy w wyniku podziałów w
posiadanie wsi wszedł Stanisław Szypowski herbu Szreniawa.
Herb Szreniawa
Szreniawa
– polski
herb szlachecki, noszący zawołanie Średniawa i Ocele. Wzmiankowany
w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu,
Insignia
deu clenodia Regis et Regni Poloniae,
spisanym przez historyka Jana
Długosza w
latach 1464–1480. Herb
występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi
krakowskiej, łęczyckiej, radomskiej i kaliskiej.
W
pierwszej połowie XIX wieku majątek dzierżawili kolejno Konstanty
Żabokrzecki, a następnie Cyprian Ostrowski syn dziedzica Modlnej,
do której to parafii należała Dzierżązna.
Czytaj
w baedekerze:
Około
1930 roku z folwarku wydzielono 30-morgową działkę, której
właścicielem stał się łódzki adwokat – Bolesław Słomnicki,
który wybudował na niej dom wzorowany na pałacyku Józefa
Piłsudskiego w Sulejówku.
Właścicielami pozostałej części
folwarku przed II wojną światową byli (po połowie): adwokat
łódzki Bolesław Duszyński i Felicja Pawełczyńska.
Wybudowany przez Słomnickiego dwór ma cechy późnego baroku i klasycyzmu.
Zwartą bryłę przykrywa mansardowy dach z wysokimi kominami.
Od frontu dodano czterokolumnowy portyk dostępny po schodach i unoszący taras, który poprzedza trójosiową wystawkę. Budynek wieńczy „barokowy” szczyt o dwóch spływach wynoszących łuk pełny, nadwieszony.
W fasadzie dominuje wydatny, profilowany gzyms nad belkowaniem unoszonym przez toskańskie kolumny.
Ciężar gzymsu podkreśla solidna balustrada tarasu z gęsto ustawionymi tralkami.
W
elewacji bocznej umiejscowiony jest taras, który otwiera się ku
ogrodowi szeroką prostokątną wnęką, zamkniętą spłaszczonym
łukiem.
Przy
elewacji przeciwległej dostawiono dwuosiową prostokątną
przybudówkę z dodatkowym wejściem, krytą jednopołaciowym
daszkiem. Prostokątne wysokie otwory okienne mają oryginalną,
kratownicową stolarkę.
Dwór otoczony jest różnorodną roślinnością, a
przepływająca przez teren rzeczka i usytuowany pośrodku
zbiornik wodny podkreślają klimat tego miejsca.
Od
roku 1995 właścicielem dworu jest gmina Zgierz, jednocześnie
znajduje się tutaj siedziba Gminnego Ośrodka Kultury w Dzierżąznej.
Walory Ośrodka docenione zostały w konkursie "Piękne Miejsca" zorganizowanym przez Związek Miast Polskich i Magazyn Nieruchomości Piękne Miejsca.
Ośrodek
otrzymał wyróżnienie, które odebrano w listopadzie 2000 roku podczas trwania Targów Invest-City.
Dwór
jest wymarzonym miejscem do prowadzenia szkoleń, konferencji,
seminariów oraz organizowania uroczystości okolicznościowych,
spotkań integracyjnych, imprez plenerowych i zielonych szkół.
Park
okalający dwór wpisany został do rejestru zabytków decyzją
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 21 grudnia 1983 roku.
Projekt
parku sporządził J. Szenfeld - za projekt otrzymał I nagrodę na
Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1924 roku.
Powierzchnia
parku wynosi ok. 3,5 ha.
Między
nimi poprowadzono dwie symetryczne względem osi aleje. Oś
zamyka starodrzew dębowy i las po drugiej stronie stawu.
Oś
poprzeczną założenia w kierunku wschód - zachód zamykał 5
metrowej długości trejaż - obecnie zniszczony. W
tej części parku rosło dużo drzew i krzewów iglastych. Ogółem
w parku rosły w latach 80. 33 gatunki drzew i 13 gatunków krzewów.
Przeważają
odmiany rodzime dęby, lipy, klony, jesiony, akacje, ale występują
również drzewa i krzewy obcego pochodzenia. W
roku 2000 i na początku 2001 dokonano nasadzeń młodych drzew na
terenie Ośrodka. Zostały
posadzone: lipy, klony, wiązy i jesiony, a także ozdobne iglaki.
Po
wybuchu II wojny światowej polscy właściciele majątku Dzierżązna, we wrześniu 1939 roku zostali przez hitlerowców wywłaszczeni i
wysiedleni, a obie jego części ponownie połączone.
widok fot ładny
Majątek
Słomnickiego objął miejscowy volkdeutsch - Alfred Krinke. Do końca
1942 roku folwark miał trzech hitlerowskich administratorów, potem przejęła go łódzka policja, z przeznaczeniem na filię
powstającego w Łodzi obozu dla małoletnich Polaków.
Przeczytaj w baedekerze:
W
końcu 1942 roku urządzono w scalonym folwarku filię obozu dla
dzieci i młodzieży (Polen-Jugendverwahrlager der Sicherheitspolizei
in Litzmannstadt) z ulicy Przemysłowej w Łodzi. Pracowały tu młodociane więźniarki w wieku 8-16 lat. Miały się one przyuczyć
do pracy w rolnictwie w niemieckich gospodarstwach, do których miały
być wywiezione po ukończeniu 16. roku życia. Zadaniem filii było
także zapewnienie dostaw żywności do macierzystego obozu. Warunki
bytowania więźniarek w filii były nieco lepsze niż
łódzkim obozie, ale również bardzo ciężkie.
Dziewczęta
myły się w zimnej wodzie, w korycie do pojenia zwierząt. W obozie
brakowało lekarza, dlatego chore więźniarki odsyłano do obozu w
Łodzi. Wśród osadzonych notowano liczne odmrożenia rąk i nóg,
świerzb i szkorbut jako efekt długotrwałego niedożywienia. W obozie panował głód. Podstawą wyżywienia była marmolada z buraków, łyżka twarogu, zupa z brukwi. Raz w tygodniu dziewczęta dostawały zupę z koniny.
Obóz pracy w Dzierżąznej. Dziewczęta na apelu.
Arbeitsbetrieb Dzierzazna powstał na polecenie Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy z dnia 7 grudnia 1942 roku. Decyzją tą połączono przedwojenne majątki ziemskie w Dzierżąznej przygotowując teren pod filię obozu. Komendantem został pierwszy
lagerführer obozu w Łodzi Hans Heinrich Fuge - sekretarz policji
kryminalnej, którego więźniarki nazywały „szefem”.
Komendant obozu w Dzierżąznej, Hans Heinrich Fuge.
Pierwszy
transport dziewcząt z obozu przy ulicy Przemysłowej do Dzierżąznej
przybył w marcu 1943 roku. Były to Polki w wieku 8-15 lat:
Halina Hazelmaier
Halina Bednarek
Helena Haładaj
Jadwiga Lewandowska
Maria Delebis
Helena Paluch
Janina Piper
Maria Rembikowska
Halina Szturma
Elżbieta Raszka-Swakoń
Irena Tadus (8 lat) podczas pracy w cieplarni.
Dierżązna. Dziewczęta na apelu.
Aby
upamiętnić wydarzenia w Dzierżąznej z lat II Wojny Światowej,
podejmowane są liczne działania, powstały m.in. tablice pamiątkowe, Izba
Pamięci Narodowej w Białej, od 1986 roku organizowane są zjazdy obozowych dzieci, pojawiają się wydawnictwa poświęcone filii obozu.
-01.jpeg)
Pamiątkowa tablica w Gminnym Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej.
źródła:
Filia w Dzierżążni, [w:] Józef Witkowski. Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi.
Dzieci bez dzieciństwa |Gminne Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji (dzierzazna.pl)
Dzierżązna (województwo łódzkie) - Wikupodróże, wolny przewodnik turystyczny (wikivoyage.org.)
Zabytkowy dworek i park dworski w Dzierżąznej woj. łódzkie - Moje Małe Czarowanie - Dorota Owczarek-Osowski (mojemaleczarowanie.pl)
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz strony Dzieci bez dzieciństwa |Gminne Centrum Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji (dzierzazna.pl)
