baedeker łódzki: lutego 2023

wtorek, 28 lutego 2023

PIOTRKOWSKA 81 – kamienica Jakuba Friszmana i siedziba łódzkiego dziennika „Rozwój”.

Od 1899 roku przy Piotrkowskiej 81 mieściła się redakcja poczytnego łódzkiego dziennika „Rozwój”, przeniesiona później do lokalu przy Piotrkowskiej 111 (od 1897 roku, czyli od początku wydawania gazety, siedziba redakcji mieściła się Przy Piotrkowskiej 73).

"Rozwój", rok 1899.

Pierwszy numer "Rozwoju" z grudnia 1897 roku.

„Rozwój” był dziennikiem informacyjno-politycznym związanym z Narodową Demokracją, wydawany w latach 1897-1933 w Łodzi.

Piotrkowska 73, pierwsza siedziba "Rozwoju" już nie istnieje.

Piotrkowska 111, ostatnia siedziba "Rozwoju".

Wydawanie gazety zawieszono w grudniu 1914 roku, wzniowiono w grudniu 1918. W tym czasie pismo wychodziło pod zmienionym tytułem "Prąd".

Ostatni numer "Rozwoju" z 21 listopada 1914 roku.

Pierwszy numer "Prądu" z 7 grudnia 1914 roku.

Wydawcami byli Wiktor i Tadeusz Czajewscy.

W chwili zajęcia Łodzi przez Niemców wychodziły w naszym mieście trzy gazety wydawane w języku polskim: „Rozwój” Wiktora Czajewskiego, „Nowy Kurier Łódzki” Antoniego Książka oraz „Gazeta Łódzka” ("Nowa Gazeta Łódzka") Jana Grodka. Cenzura niemiecka nie była pobłażliwsza od rosyjskiej. Represje okupanta dosięgły najpierw Wiktora Czajewskiego i jego wydawnictwo. „Rozwój” został zamknięty. Po zawieszeniu pisma prenumeratorzy otrzymywali w zamian rano dziennik „Prąd”, wydawany przez pracownika „Rozwoju” Jana Janiszewskiego, wieczorem zaś „Gazetę Wieczorną”, której wydawcą był Tadeusz Czajewski.

"Gazeta Wieczorna"

Faktycznie gazety te były kontynuacją zawieszonego „Rozwoju”. Po krótkim czasie i one uległy zamknięciu przez władze niemieckie, a Wiktor Czajewski i Jan Janiszewski zostali zesłani do Niemiec. Janiszewski wkrótce zmarł na wygnaniu.

"Rozwój" ukazywał się w Łodzi nieprzerwanie do 1933 roku; w latach 1931-1933 ponownie pod nazwą "Prąd".

Pierwszy numer dziennika "Prąd" z 26 listopada 1931 roku.

"Prąd" wydawany był w latach 1931-1933 pod redakcją Wiktora Czajewskiego.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA – PRASA W OKUPOWANEJ ŁODZI (baedekerlodz.blogspot.com)

Wydawcą i redaktorem naczelnym "Rozwoju" był Wiktor Czajewski, redaktorem odpowiedzialnym Stanisław Łąpiński.

Wiktor Czajewski (1857-1922)

Najstarszy z wychodzących w mieście dzienników "Rozwój" - wydawany był od założenia w 1897 roku przez znanego literata i publicystę Wiktora Czajewskiego.

Stanisław Łąpiński (1848-1921)

- dziennikarz, literat, krytyk teatralny.
(zbiory MMŁ)

Pisywali dla „Rozwoju” Edmund Bartoszek, Seweryn Bańkowski, Walerian Żuchowski i inni.

Poza sprawami społecznymi w gestii zainteresowań redakcji pozostawała polityka, przemysł, ekonomia i literatura.

Przeczytaj w baedekerze:

baedeker łódzki: ŁÓDZKA PRASA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM. (baedekerlodz.blogspot.com)

Piotrkowska 81.

Zacznijmy od początku.

Na mocy Protokołu Deklaracyjnego, z lipca 1833 roku, plac nr 133 przy ulicy Piotrkowskiej (dzisiaj Piotrkowska 81) objął tkacz przybyły z Czech, Antoni Lankhautz.

Nowy właściciel zobowiązał się do utrzymywania w ciągłym ruchu fabryki bawełniano płucienno bawełnianej, składającej się z 2 warsztatów, przy której 1 czeladź użyty będzie, oraz do wystawienia domu drewnianego pod gontami.

Antoni Lankhautz w 1842 roku sprzedał nieruchomość Fryderykowi Wertschitzki. Na froncie ulicy Piotrkowskiej stał w tym czasie jeszcze drewniany dom. W 1846 roku nieruchomość zakupił Jan Kreisch, w 1852 roku Kreisch sprzedał nieruchomość Antoniemu Engel.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1909.

Antoni Engel był piwowarem, w 1847 roku zakupił parcelę przy dzisiejszej Piotrkowskiej 3 i w 1853 roku na miejscu frontowego drewniaka zbudował jednopiętrowy, murowany zajazd, według projektu Jana Karola Martschinga. Nadał mu szumną nazwę „Hôtel de Pologne” ("Hotel Polski"). W tym czasie był to najokazalszy zajazd (hotel) w Łodzi.

"Rozwój", rok 1911.

Piotrkowska 3, dawny Hotel Polski.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 3 – DAWNY HOTEL POLSKI (baedekerlodz.blogspot.com)

W 1853 roku Antoni Engel sprzedał nieruchomość nr.133(dzisiaj 81) Gottliebowi Gerbisch, w 1857 roku Gerbisch sprzedał nieruchomość swojej córce Joannie Racheli, zamężnej Appelt. W 1864 roku Joanna Appelt sprzedała nieruchomość Wacławowi Kollmanowi.

Od końca lat 80. XIX stulecia nieruchomość przy Piotrkowskiej 81 należała do Jakuba Frischmana i pozostawała jego własnością do pierwszych lat XX wieku.

"Führer durch Lodz", 1898.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.

Dwupiętrowa kamienica frontowa stała już w 1891 roku, w roku 1903 budynek frontowy był nadal dwupiętrowy. W tylnej części działki, na froncie ulicy Spacerowej (Spacerowa 32, dzisiaj al. Kościuszki 24) Frischman wystawił trzypiętrową kamienicę z przyległymi oficynami.

Okazała kamienica przy al. Kościuszki 24 (dawna Spacerowa).

Przez kilkanaście lat, począwszy od 1902 roku nieruchomość przy Spacerowej 32 należała do Ludwika Zuckera (Cukiera), prowadzącego tkalnię mechaniczną przy ulicy Juliusza 7/9 (dzisiaj Dowborczyków 30/34).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1903.

W następnych latach taryfy domów wymieniają kolejnych właścicieli nieruchomości przy ulicy Piotrkowskiej 81:

Natan Horowicz (1904-1911)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1904.

Abram Dawid Eisner (1912-1920)

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Abram Dawid Eisner był zamożnym kupcem, którego skład przędzy funkcjonował przy Dzielnej 22 (dzisiaj Narutowicza 24), na należącej do niego nieruchomości.

Przed I wojną światową Eisner był właścicielem posesji przy Piotrkowskiej 81 i Piotrkowskiej 111 (wraz z żoną Marjem/Miriam).

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1914.

Pod koniec XIX wieku mieściła się tu znana pracownia krawiecka prowadzona przez Emilię Horst.

"Rozwój", rok 1898.

.... filia odesskiego składu win i artykułów delikatesowych Maksa Heymana:

"Rozwój", rok 1898.

Na przełomie XIX i XX stulecia prowadził tutaj sklep i magazyn wyrobów żelaznych Władysław Gostyński. Była to filia firmy, którą posiadał w Warszawie. Spółka Akcyjna Fabryki Wyrobów Żelaznych miała własne składy w Warszawie, Petersburgu, Moskwie, Charkowie i Rydze.

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1900.

"Goniec Łódzki", rok 1901.

Na początku XX stulecia przy Piotrkowskiej 81 przyjmowało w swoim gabinecie dentystycznym małżeństwo: Władysław i Salomea Sznycer. Kobieta-dentysta była jeszcze wówczas dużym ewenementem.

"Rozwój", rok 1900.

S. Klaczkin prowadził tu bioro handlowe informacyjno-inkasowe.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.

"Rozwój", rok 1900.

Mieścił się tutaj skład fortepianów i pianin K. M. Schrödera, oraz główny skład firmy "Gramofon" prowadzony przez J. Kamienieckiego.

"Rozwój", rok 1902.

"Rozwój", rok 1903.

"Goniec Łódzki", rok 1905.

Od 1906 roku mieściła się tutaj księgarnia, skład nut i prenumerata pism Stanisława Miszewskiego.

"Rozwój", rok 1906.

W 1906 roku otworzył w prawej oficynie sprzedaż resztek towarów wełnianych L. Fredberg.

"Rozwój", rok 1906.

W pierwszej dekadzie XX wieku mieścił się tutaj skład wyrobów żyrardowskich i magazyn bielizny Wiktora Bratkowskiego.

"Rozwój", rok 1907.

"Rozwój", rok 1908.

"Rozwój", rok 1909.

"Rozwój", rok 1910.

"Rozwój", rok 1907.

Przez kilka dekad miało tu swoją siedzibę biuro ogłoszeń prasowych i prenumerat "Promień", w którym mieścił się również skład agenturalny "Tygodnika Ilustrowanego".

"Rozwój", rok 1906.

"Rozwój", rok 1908.

"Rozwój", rok 1910.

Jednodniówka "Życie Łódzkie", rok 1914.

Biuro zawiesiło działalność w okresie I wojny światowej i wznowiło w 1918 roku.

Kalendarz Kościuszkowski, rok 1918.

"Rozwój", rok 1919.

"Republika", rok 1924.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Lodzer Volkszeitung", 1930.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Ilustrowana Republika", rok 1931.

"Echo", rok 1934.

"Ilustrowana Republika", rok 1937.

W latach 20. i 30. ubiegłego stulecia przy Piotrkowskiej 81 Ida (Ala) Rubinstein prowadziła znany wśród eleganckich łodzianek salon mód "Au Petit Paris".

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1935.

Pod koniec lat 30. XX wieku mieścił się sklep S. Krockiego oferujący motocykle, rowery - także maszyny do szycia, aparaty radiowe i inn.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1937.

W okresie międzywojennym przy Piotrkowskiej 81 mieścił się elegancki sklep z konfekcją L. Trajstmana. Odbywały się tu pokazy mody, a odzież prezentowały często aktorki scen łódzkich.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Głos Polski", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1935.

Przy Piotrkowskiej 81 w podwórzu znajdowała się fabryka wyrobów wełnianych Jakuba (Jakóba) Nelkena (Jakób Nelken i S-ka Fabryka wyrobów wełnianych i kamgarnowych), później skład manufakturowy.

Kalendarz Informator, rok 1924.

Inne firmy, magazyny, pracownie usługowe i biura przy Piotrkowskiej 81:

"Dziennik Łódzki", rok 1886.

(dawna numeracja ul. Piotrkowskiej; nr 769, to dzisiaj 81)

Przeczytaj w baedekerze:

NUMERACJA ULICY PIOTRKOWSKIEJ (baedekerlodz.blogspot.com)

"Rozwój", rok 1898.

"Rozwój", rok 1907.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

"Nowy Kurier Łódzki", rok 1912.

"Rozwój", rok 1912.

Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1913.

"Rozwój", rok 1921.

"Republika", rok 1923.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Najer Fołksbłat", 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Ilustrowana Republika", rok 1929.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1935.

"Głos Poranny", rok 1937.

"Głos Poranny", rok 1938.

... i w lutym 1939 roku:

"Głos Poranny", rok 1939.

Po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1945.

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

Książka adresowa, rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Książka adresowa, rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

Od 1966 roku mieścił się tutaj odzieżowy sklep MHD:

"Dziennik Łódzki", rok 1966.

"Dziennik Łódzki", rok 1967.

"Dziennik Łódzki", rok 1973.

Podwórko przy ul. Piotrkowskiej 81, z wystawy J. Kubasiewicza.

... i na zakończenie sensacyjnie:

"Rozwój", rok 1907.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Głos Poranny", rok 1939.

źródła:
Sławomir Krajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer Pierwszy.
Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, pod red. A. Garlickiego.
Wiesława Kaszubina. Bibliografia prasy łódzkiej 1863-1944.
Ulica Piotrkowska w Łodzi. Historia Łodzi przemysłowej lat 1824-1939. (piotrkowska-nr.pl)
Rozwój (gazeta) – Wikipedia, wolna encyklopedia
Wacław Pawlak. Na łódzkim bruku.