Popioły, uliczka znajdująca się na Rudzie Pabianickiej w Łodzi... i drewniane fabrykanckie wille. Na przełomie XIX i XX wieku, fabrykanci łódzcy, szukając spokoju, uciekali tu przed zgiełkiem miasta. Inny, tamten świat.
"Rozwój", rok 1910.
Las Ruda Popioły położony jest na 65 hektarach w południowej części miasta. Przez las przebiega m.in. ulica Popioły, od której wzięła się nazwa okolicy.
Przed II wojną światową ulica znajdowała się w osobnym mieście, w Rudzie Pabianickiej i nosiła nazwę Żeromskiego. W czasie okupacji nazywała się Dornroeschen Strasse. W 1945 roku przywrócono stan sprzed wojny. Po włączeniu Rudy do Łodzi w 1946 roku pojawiła się konieczność zmiany nazwy ulicy, ponieważ w Łodzi była już ulica Żeromskiego. Wybór padł na tytuł powieści pisarza - "Popioły", w ten sposób nawiązano do dotychczasowego patrona ulicy.
"Rozwój", rok 1911.
Od końca XIX wieku zaczęły tu powstawać prywatne wille letniskowe, a także pod wynajem dla letników. Kilka z tych obiektów przetrwało do dnia dzisiejszego. Można je obejrzeć w Zespole Przyrodniczo-Krajobrazowym "Ruda Willowa".
"Rozwój", rok 1903.
Przy ulicy Popioły 49/51 znajduje się dawny dom letniskowy łódzkiego fabrykanta Teodora Steigerta.
Historia obiektu sięga XX wieku. Wówczas teren lasów na Rudzie Pabianickiej należał do warszawskiego Domu Handlowego S. Natanson i Synowie. Po podzieleniu obszaru na mniejsze działki zaczęto je sprzedawać.
Jubileuszowe wydanie "Lodzer Zeitung" 1863-1913.
Jednym z kupców był Teodor Steigert, który około roku 1900 wybudował na zakupionej działce okazały, letniskowy dom (najprawdopodobnej jako pensjonat dla letników).
Dom jest drewniany, na ceglanej podmurówce, w stylu szwajcarskim z bogatą snycerką.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1912.
Teodor Steigert (1849-1914) był łódzkim przemysłowcem, zaczynał od tkalni barchanów, potem przestawił się na produkcję wełnianą, następnie dołączył też wyroby bawełniane. Główna rezydencja Teodora Steigerta znajdowała się przy ulicy Piotrkowskiej 90, a fabryka na rogu Przędzalnianej i Milionowej.
"Krótki zarys historii rozwoju skarbowości z okazji dziesięciolecia Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928".
Rodzina Steigertów była w posiadaniu budynku na Rudzie do wybuchu II wojny światowej. Po jej zakończeniu dom zmieniał swoje pierwotne przeznaczenie.
Od 1945 roku znajdowało się tutaj Gimnazjum oraz Liceum Ogólnokształcące. W latach 1947-1951 budynek był siedzibą kolejnej szkoły - XX Liceum Ogólnokształcącego, po nim mieścił się tutaj Dom Dziecka.
W latach 60. ubiegłego stulecia w dawnym pensjonacie Steigertów urządzono mieszkania komunalne i tak jest do dzisiaj.
W 2016 roku lokalne media pisały, że willa Steigerta zostanie wpisana do rejestru zabytków, co miało pomóc w jej uratowaniu.
Pojawiły się też głosy, aby przenieść pensjonat do Skansenu Architektury Drewnianej przy Białej Fabryce. Tak się nie stało, przeniesiona została tylko willa z ulicy Scaleniowej 18, ale o tym za chwilę.
Dom letniskowy - dawny pensjonat Teodora Steigerta przy ulicy Popioły 49/51 (pierwotnie Czarna Droga). Wybudowany z drewna, w stylu szwajcarskim, nawiązującym wyglądem do tamtejszych kurortów.
Pensjonat zachował się w oryginalnej bryle, bez większych przeróbek.
Widzimy pięknie zdobione balustrady i słupy. Balkony i werandy nie pozostawiają wątpliwości, że budynek służył wypoczynkowi i rekreacji.
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1939.
Willa "Anna", Łagiewniki (zdjęcie pocztówkowe sprzed 1914 roku).
Budynkiem podobnej klasy jest stojąca na Brusie willa Ludwika Meyera.
Willa Ludwika Meyera na Brusie (dzisiaj ul. Konstantynowska 107).
Budynkami w podobnym stylu były jeszcze w Łodzi rezydencja rodziny Poznańskich przy al. Włókniarzy oraz leśniczówka Milscha, lecz te nie zachowały się.
Letnia rezydencja rodziny Poznańskich.
Mimo dewastacji willa przetrwała do końca XX wieku. Zniszczył ją pożar w 1998 roku, co stało się pretekstem do rozbiórki obiektu rok później.
Przeczytaj w baedekerze:
Nieistniejąca (od końca lat 30.) restauracja z ogrodem "Leśniczówka" (Waldschloesschen) należąca pierwotnie do piwowara Teodora Milscha, przy ulicy Milscha (Milsza) - obecnie Kopernika. Dawne miejsce popularnej rozrywki łodzian.
Przeczytaj w baedekerze:
Pierwsze podłodzkie letnisko powstało w Inowłodzu. Niektóre, jak Radogoszcz, Ruda czy Arturówek, mieszczą się obecnie w granicach miasta. Ciekawa była koncepcja miast ogrodów w Tuszynie, Grotnikach czy Sokolnikach.
"Echo", rok 1929.
W latach 20. odwołując się do idei Anglika Ebenezera Howarda, promowano koncepcję miast ogrodów sytuowanych w leśnych okolicach, okalających duże ośrodki przemysłowe. Takim ośrodkiem jest Podkowa leśna pod Warszawą, pod Łodzią miały nim być Łagiewniki, choć planów do końca nie zrealizowano.
Pojedyncze domki i całe letniskowe osiedla powstawały pod miastem już pod koniec XIX wieku.
Willa "Casino", Łagiewniki (zdjęcie pocztówkowe sprzed 1914 roku).
Willa "Elsa", Łagiewniki (zdjęcie pocztówkowe sprzed 1914 roku).
W 1906 roku podłódzkie Chojny reklamowały się jako miejsce "zakładu hydropatycznego-leczniczego dla chorych nerwowo" z ogrodami owocowymi i parkiem.
"Rozwój", rok 1899.
"Rozwój", rok 1910.
"Rozwój", rok 1911.
Wracamy na Rudę. Ulica Popioły w większej części przebiega przez Las Ruda-Popioły, któremu udzieliła nazwy. Kiedyś przy ulicy Popioły funkcjonowała pętla tramwajowa, na którą dojeżdżała linia 18. W 1996 roku zlikwidowano pętlę (ostatni kurs 23 lipca), do dzisiaj można spotkać gdzieniegdzie resztki torów tramwajowych. Funkcjonowała tutaj również linia autobusowa.
"Panorama", dodatek niedzielny "Republiki", rok 1930.
Ruda Pabianicka na przełomie XIX i XX stulecia przeżywała swój najlepszy okres. Była jednym z ulubionych miejsc rekreacyjnych, położonych w pobliżu Łodzi. A Las Rudzki stał się wręcz modną enklawą letniskową, w której swoje letnie rezydencje budowali zamożni mieszkańcy Łodzi.
Nie poddaje się upływowi czasu willa lerniskowa Karola Goepperta pod numerem 52/58.
"Głos Poranny", rok 1930.
Dawna willa letniskowa Karola Goepperta, właściciela Fabryki Kapeluszy znajdującej się przy ulicy Leszno 3 (dzisiaj ul. M. Skłodowskiej-Curie). Firma została założona w 1883 roku i posiadała kilka sklepów w Łodzi:
.... przy Piotrkowskiej 11
Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.
Kalendarz Informator, rok 1924.
PIOTRKOWSKA 71 – kamienica Juliusza Pfeiffera: księgarnie, Dom Sztuki, "Łódź w pigułce" i... sklep z wędlinami. (baedekerlodz.blogspot.com)
"Kalendarz Łódzki", rok 1888.
"Rozwój", rok 1919.
(źródło fotografii: https://store.potemkine.fr/)
(źródło fotografii: Willa "Rodzinna" - Popioły - Geocaching Opencaching Polska)
"Republika", rok 1925.
"Kurier Łódzki", 1911.
... przy Piotrkowskiej 73.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
Willa Goepperta wraz z oficyną mieszkalną i budynkiem dawnej pralni powstała około 1900 roku. Architekt nie jest znany.
Obecnie jest własnością miasta z mieszkaniami komunalnymi.
"Republika", rok 1924.
Przy ulicy Popioły 7/9 znajduje się drewniany, piętrowy dom letniskowy. Prawdopodobnie został wzniesiony ok. 1914 roku. Ostatnio pojawiły się przy nim murowane przybudówki.
Mniej zamożni łodzianie, którzy nie mogli pozwolić sobie na wybudowanie własnej willi letniskowej, wynajmowali pokoje w takich właśnie klimatycznych miejscach.
"Neue Lodzer Zeitung", 1910.
Mniej zamożni nie budowali własnych domów letniskowych, ale i dla nich znajdowały się miejsca wypoczynku w pięknych lasach Rudy. Pochodzący ze Szwajcarii stomatolog, Roman Saurer wybudował kilka dużych willi z myślą o ich wynajmowaniu dla "letników". W takiej willi, w zależności od zasobów finansowych można było wynająć małe mieszkanie lub... całe piętro. Ta forma wypoczynku stała się tak popularna, że o zaletach lasu rudzkiego i inwestycjach Sauera pisano nawet w niemieckiej prasie.
"Rozwój", rok 1912.
Willa "Hygieja" Romana Saurera przy ul. Popioły 32/36.
Przy ulicy Popioły 32/36 (u zbiegu z ulicą Białowieską) znajduje się letniskowa willa należąca niegdyś do pochodzącego ze Szwajcarii dentysty Romana Saurera (Sauera). Przybył do Łodzi w 1880 roku, posiadał gabinet w Łodzi, przy ul. Piotrkowskiej 9, później 6.
"Führer durch Lodz", 1893.
Obiekt został wzniesiony około 1905 roku i nazwany przez właściciela "Hygieja" (nazwa pochodzi od imienia greckiej boginii zdrowia). Obecnie w wilii znajdują się mieszkania komunalne.
"Rozwój", rok 1911.
Roman Saurer poza "Hygieją" wzniósł jeszcze kilka innych willi, nadając im kobiece imiona: "Luisa", "Jadwiga", "Natalia", "Elsa". Wszystkie powstały na zakupionych przez niego w XX wieku działkach na Rudzie Pabianickiej.
"Neue Lodzer Zeitung", 1910.
"Lodzer Volszeitung", 1929.
"Rozwój", rok 1912.
Jedną z najbardziej znanych na Rudzie jest "Villa Klara", nazwana imieniem żony przez dawnego właściciela budynku, Juliusza Kindermana. Znajduje się przy ulicy Letniskowej 20 (dawna numeracja 6/12), zbudowana została ok. 1914 roku. Willa posiadała szereg udogodnień: łazienkę z bieżącą wodą, toaletę, instalację elektryczną oraz ogrzewanie piecowe.
Obok willi znajduje się fontanna w kształcie groty zbudowana z tufu wulkanicznego (ponoć to właśnie tutaj, a nie w grocie w parku helenowskim spotkał się w filmie Andrzeja Wajdy "Ziemia Obiecana" Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski) z piekną Lucy Cuker (Kalina Jędrusik).
Drugi willowy budynek należący do rodziny Kindermanów stoi na sąsiedniej posesji, na której oprócz willi letniskowej wybudowano basen kapielowy oraz budynki gospodarcze. Obecnie zespół willowy Kindermana wpisany jest do rejestru zabytków.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.
Przeczytaj w baedekerze:
Kindekman
Jak już było wspomniane, tereny lasów na Rudzie pod koniec XIX wieku należały do warszawskiego Domu Handlowego "S. Natanson i Synowie". Firma dzieląc obszar na mniejsze działki sprzedawała je zainteresowanym ich kupnem. Jednym z nich był wspomniany już Teodor Steigert. Na początku XX wieku jedną z działek odkupiło od Steigerta małżeństwo Matylda i Franciszek Kindermann (rodzice Juliusza Kindermanna) i to waśnie na niej, około 1909-1910 roku wzniesiono okazałą willę z przeznaczeniem letniskowym. Autorem planów architektonicznych tej willi, był najprawdopodobniej Gustaw Landau-Gutenteger.
Gustaw Landau-Gutenteger (1862-1924)
- należał do najwybitniejszych architektów łódzkich przełomu XIX i XX wieku.
Przeczytaj w baedekerze:
Na cześć żony Juliusza Kindermanna (z domu Steigert) nazwano ją "Villa Klara".
"Czas", kalebdarz informacyjno-adresowy, rok 1913.
W okresie międzywojennym w "Klarze" mieszkała córka Juliusza i Klary - Lidia. Po zakończeniu II wojny światowej obiekt upaństwowiono, mieściła się w nim szkoła, później ośrodek kolonijny.
W 2008 roku zabytkowa willa została sprzedana osobie prywatnej, która willę wyremontowała.
Jednodniówka "10-lecie Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928"
Przy ulicy Popioły 12/14 możemy podziwiać okazałą willę należącą pierwotnie do rodziny Tschildów.
Obiekt powstał pod koniec XIX wieku, ok. 1898 roku, w okresie kiedy Ruda przeistaczała się w miejscowość letniskową.
Willa jest obecnie własnością prywatną i pięknie wyremontowaną. Jest również dobrze widoczna od ulicy Scaleniowej 19.
Poniżej odsłona letnia, willa z ulicy Scaleniowej 18:
Willa z ulicy Scaleniowej 18 w latach 30. XX wieku należała do żydowskiego przemysłowca Szyi Światłowskiego, udziałowca Fabryki Wyrobów Wełnianych Światłowski, Kon i Brener.
Pełniła niegdyś funkcję rekreacyjną i leczniczą - fabrykant zbudował ją dla swojej chorej na suchoty żony.
Po II wojnie światowej została przeksztacona w dom komunalny, nigdy nie remontowana, powoli niszczała. W 2008 roku przeniesiono ją z Rudy do Łódzkiego Parku Kultury Miejskiej przy Centralnym Muzeum Włókiennictwa. Tam ją odrestaurowano.
Zachwycająca bogactwem detali architektonicznych budowla jest daleką krewną podwarsawskich willi letniskowych wznoszonych w stylu określanym jako "świdermajer". Te wyjątkowo charakterystyczne drewniane budynki powstawały na przełomie XIX i XX wieku w miejscowościach położonych wzdłuż tzw. linii otwockiej z inspiracji Michała Elwiro Andrillego, a ich wygląd był wypadkową nawiązań do architektury szwajcarskiej, alpejskich schronisk i rosyjskich daczy. Zbudowana na nieregularnym planie willa z Rudy Pabianickiej ma dwie kondygnacje i nieużytkowe poddasze. Jej bryłę urozmaicają dwie wieże ze szpiczaście zwieńczonymi dachami oraz przeszklone werandy. Liczne okna zwracają uwagę drobnymi, misternie wykonanymi szprosami i kolorowym szkłem ornamentowym.
W czasie niemieckiej okupacji budynek został podzielony na 18 mieszkań i zasiedlony stałymi lokatorami. Ten stan trwał także po wojnie, nieprzerwanie aż do 2006 roku, kiedy to po latach zaniedbań stan techniczny willi zaczął zagrażać jej mieszkańcom. Przed przeniesieniem do Łódzkiego Parku Kultury Miejskiej podubadająca rezydencja przeżyła jeszcze niespodziewany moment sławy, gdy w jej wnętrzach powstały zdjęcia do amerykańskiego filmu grozy o nawiedzonym domu. W wyreżyserowanym przez Robby'ego Hensona obrazie "House" z 2008 roku oglądać można m. in. Michaela Madsena i Weronikę Rosati.
Przeczytaj w baedekerze:
oraz:
Przy ulicy Cienistej 5/7 (róg z ul. Rodzinną) znajdowała się do 2017 roku dawna willa letniskowa Friedricha Zerna, właściciela firmy zajmującej się sprzedażą win.
"Neue Lodzer Zeitung", 1910.
"Mariae Pacae", bo taką nazwę nosiła willa, została wzniesiona w 1913 roku z przeznaczeniem na dom letniskowy z pokojami do wynajęcia i restauracją. Prawdopodobnie autorem projektu był architekt Franciszek Karpiński. Jego podpis znajduje się na projekcie, ale mógł jedynie ztwierdzić projekt z racji piastowania wówczas stanowiska architakta powiatu łódzkiego.
Willa pod koniec 2017 roku została zburzona.
"Gazeta Łódzka", rok 1913.
W XIX wieku zaczęto propagować wypoczynek poza miastem na świeżym powietrzu, z dala od miejskiego gwaru. Odpowiednim do tego miejscem był teren na Rudzie, w jej części zwanej Dolną Rudą przy "Czarnej Drodze" (dawna ulica Stefana Żeromskiego, dzisiaj ulica Popioły).
W latach 20. XX wieku podjęto działania w celu założenia tutaj miasta-ogrodu, zgodnie z popularną koncepcją Ebenezera Howarda. Ruda była miejscem atrakcyjnym dla tych planów pod względem walorów przyrodniczych i klimatu. Teren podzielono na działki pod zabudowę letniskową, zachowano naturalny drzewostan.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
Ważnym elementem letniskowego krajobrazu były letnie rezydencje najbogatszych łódzkich przemysłowców - Ponańskich na Kozinach, Herbstów w Sokolnikach, Heinzlów w Radogoszczu (późniejszym Julianowie), Silbersteinów w Lisowicach i Eisertów w Hucie Dłutowskiej.
Przeczytaj w baedekerze:
Willa "Leśniczówka" Ludwika Heinzla - willa letnia, wybudowana w 1896 roku.
Znajduje się przy ul. Studenckiej 2/4 na terenie Arturówka.
Obiekt został wybudowany dla Ludwika Heinzla, dziedzica Arturówka i dóbr Łagiewnickich. Pełnił funkcję letniej rezydencji Heinzlów. Po II wojnie światowej w budynku był zlokalizowany akademik oraz placówka Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO). W 1976 roku willę przejął Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji, który w 1982 roku sprzedał ją prywatnemu inwestorowi, a ten utworzył w niej hotel "Daria". Budynek pojawił się w zrealizowanym w 1001 roku filmie "Reich" Władysława Pasikowskiego. Na terenie posesji znajdują się również zabytkowe stajnie.
Wracamy na Rudę.
Obecnie powierzchnia Lasu Popioły liczy 65 ha. Wraz ze stawami Stefańskiego i Parkiem 1 Maja tworzy Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Ruda Willowa" mający za zadanie chronić walory przyrodnicze i kulturowe południowej części Rudy.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1938.
Cała opowieść baedekera jest o... "letnikach", a została zrobiona zimą. Tak, ale latem większość obiektów otulona jest zielenią i jest wtedy po prostu niewidoczna.
źródła:
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1938.
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1938.
Przeczytaj w baedekerze:
"Głos Rudy Pabianickiej", rok 1939.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz stron:
https://store.potemkine.fr/
.JPG)
Fot. współczesne Monika Czechowicz
