Karol Scheibler - pierwszy z pierwszych - ku wielkiej Łodzi...

Księży Młyn, zespół fabryczno-pałacowo-mieszkalny, powstały w XIX stuleciu w miejscu dawnej osady młyńskiej, już w latach międzywojennych uważany był za miejsce specyficzne, uosabiające ogromny awans ekonomiczny i socjalny miasta, a tym samym godne poznania, zwłaszcza przez gości odwiedzających Łódź po raz pierwszy. 

Stosunkowo niewielkie i zwarte terytorium, położone w pobliżu centrum miasta, zabudowane gmachami o różnorodnym przeznaczeniu, ale jednolite architektonicznie, przejrzyste komunikacyjnie i bardzo funkcjonalne, od dawna uważane było za wzór nowoczesnej dzielnicy przemysłowej.

Zespół urbanistyczny na Księżym Młynie, ograniczony od południa ulicą Milionową, od zachodu ulicą Magazynową, od północy ulicą Fabryczną i od wschodu ulicą Przędzalnianą z parcelami po obu stronach, stanowiący zamkniętą, dobrze rozplanowaną całość, jakby miasto w mieście, stworzył największy łódzki fabrykant - Karol Wilhelm Scheibler.

Karol Wilhelm Scheibler (1820-1881), wykształcony przedsiębiorca pochodzący z zachodniej Nadrenii, przybył do Królestwa Polskiego w 1848 roku by po kilku latach osiedlić się na stałe w Łodzi. Począwszy od 1870 roku zaczął tworzyć na Księżym Młynie własne "królestwo" przemysłowe, w którego projektowaniu zapewne miał udział Hilary Majewski (1838-1892), którego podpisy widnieją na projektach większości budynków tej dzielnicy.
Karol Scheibler doskonale potrafił wykorzystać swoje bogate doświadczenie wyniesione z pracy w firmach zachodnioeuropejskich, a ponadto był typem nowoczesnego fabrykanta, otwartego na wszelkie nowości i to w różnych dziedzinach życia. Doceniał postęp techniczny stając się jednym z twórców potęgi przemysłowej Łodzi, ale dostrzegał też potrzebę budowy pierwszego osiedla robotniczego.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.

Słowo "pierwszy" powtarza się przy jego nazwisku i jego żony Anny, a później przy spółce akcyjnej, wielokrotnie - pierwszy

fabryczny szpital, apteka, klub, biblioteka, robotnicza scena artystyczna i orkiestra, pierwsza spółka akcyjna w Łodzi, pierwsza zakładowa gazownia i oświetlenie gazowe hal produkcyjnych, pierwsze z miejscowych przedsiębiorstw posiadające połączenie telegraficzne, a później telefoniczne itd, itd, itd...
Wielu łódzkich przedsiębiorców wzorowało się na rozwiązaniach tej firmy wprowadzając w mniejszym lub większym zakresie podobne u siebie. Niektórzy, ci najbardziej zamożni, naśladowali budowę zwartych kompleksów fabryczno-rezydencjonalnych, lecz "jurydyka" Scheiblera obejmująca tereny przemysłowe przy Wodnym Rynku (obecnie Placu Zwycięstwa) i na Księżym Młynie pozostała zespołem największym w Łodzi.

Goniec Łódzki, rok 1904.

Dopiero niedawno, właściwie na początku lat 70. ubiegłego stulecia, zaczęto dostrzegać walory dziewiętnastowiecznej architektury industrialnej i zabytkową wartość całego układu urbanistycznego Księżego Młyna, zachowanego do dzisiaj w niemal nienaruszonym stanie. W latach 60. XX wieku jeszcze regułą były działania modernizacyjne, które w efekcie niszczyły elementy zabytkowe budynków.

W obwieszczeniu Konserwatora Zabytków m. Łodzi Antoniego Szrama z 20 stycznia 1971 roku ogłoszony został rejestr zabytków, w którym w grupie czterech najcenniejszych obiektów znalazł się zespół urbanistyczny na Księżym Młynie.

Przeczytaj też interesującą notkę (blog: Łódź okiem przechodnia): TUTAJ
i na blogu:
KAROL WILHELM SCHEIBLER - z Monschau, przez Ozorków do... Łodzi

źródła:
Grażyna Kobojek. Księży Młyn.
O Księżym Młynie. Historia - Architektura - Ogrody. Materiały z sesji zorganizowanej w 2001 r. w Rezydencji Księży Młyn przez Oddział Łódzki Towarzystwa Opieki nad Zabytkami oraz Muzeum Sztuki Rezydencja Księży Młyn [red. Wiesław Kaczmarek].

Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.