baedeker łódzki: 04/23/19

wtorek, 23 kwietnia 2019

Łódź w roku 1919 - obowiązek powszechnego nauczania.

W okresie pogłębiającej się powojennej depresji gospodarczej Łódź zdobyła się na prawdziwie rewolucyjny krok ku przyszłości kulturalnej miasta. W połowie 1919 roku uchwałą Rady Miejskiej wprowadzono na obszarze miasta obowiązek powszechnego nauczania młodzieży.

"Rozwój", rok 1919.

"Głos Polski", rok 1919.

"Rozwój", rok 1919.

Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu

m. Łodzi, 1919-1929.

Informator m. Łodzi, rok 1920.

Miejscowi działacze oświatowi na czele z ławnikiem dr. Stefanem Kopcińskim w zadziwiająco krótkim czasie zorganizowali szkolnictwo podstawowe dla wszystkich dzieci wchodzących w wiek szkolny.

Stefan Kopciński (1878-1934), lekarz neurolog i psychiatra, społecznik i polityk, działacz oświatowy.

W 1897 roku Stefan Kopciński ukończył Gimnazjum Rządowe w Kielcach. Następnie studiował na Wydziale lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, zostając psychiatrą. Pracował w podłódzkiej Kochanówce (szpital psychiatryczny), a także w Tworkach i w Penzie.

Był między innymi senatorem (trzy kadencje od 1922 roku), radnym i przewodniczącym Wydziału Oświaty i Kultury Zarządu Miejskiego w Łodzi, gdzie przebywał w latach 1918-1928. Kandydował również na stanowisko prezydenta miasta.

Posiedzenie Sejmu, rok 1930.

Posłowie i senatorowie udający się na posiedzenie Sejmu.

Widoczni senator Stefan Kopciński (pierwszy z lewej) i marszałek Sejmu Ignacy Daszyński (drugi z lewej). Zbiory NAC.

Kopciński był wybitnym działaczem oświatowym. Jego wysiłki miały decydujące znaczenie dla wprowadzenia w Łodzi powszechnego obowiązku szkolnego, co wówczas było inicjatywą pionierską.

Łódź stała się pierwszym miastem w byłym Królestwie Kongresowym, które wprowadziło i z powodzeniem realizowało obowiązek szkolny. Komisja Powszechnego Nauczania nie tylko zapewniła pomieszczenia dla szkół i etaty nauczycielskie, ale także czyniła co mogła, ażeby w trudnym okresie powojennym dopomóc łódzkim dzieciom w nauce.

Dziennik Zarządu m. Łodzi, rok 1922.

Kopciński był działaczem Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz jednym z liderów Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (od 1922 roku - jego sekretarzem generalnym). Należał do Polskiej Partii Socjalistycznej.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

Ponad połowę ludności Łodzi początku XX wieku stanowili analfabeci. Z tego powodu jednym z priorytetów łódzkiego samorządu po odzyskaniu niepodległości stała się edukacja. Już w 1919 roku łódzka Rada Miejska uchwaliła "Statut miejscowy o wprowadzeniu przymusu szkolnego" (ogólnokrajowy dekret Naczelnika Państwa ukazał się trzy miesiące później). W ten sposób Łódź stała się pierwszym miastem dawnej Kongresówki, w którym wprowadzono powszechne, bezpłatne, obowiązkowe, siedmioklasowe nauczanie dla dzieci w wieku 7-14 lat. Dzieci powyżej 12 roku życia, które już pracowały, musiały uczęszczać na wieczorowe kursy dokształcające. Realizację programu powszechnej edukacji powierzono Komisji Powszechnego Nauczania, na czele której stanął dr Stefan Kopciński. Szacowano, że obowiązkiem szkolnym objętych będzie 30-60 tysięcy dzieci.

"Rozwój", rok 1921.

By uzyskać szczegółowe dane o dzieciach mogących podlegać nakazowi nauki, policja zobowiązała właścicieli nieruchomości do informowania o dzieciach zamieszkujących w posesji. Mimo powszechnego obowiązku przez długie lata władze miasta natrafiały na opór niemałej liczby rodziców, którzy nie widzieli potrzeby edukacji swoich pociech. Odpowiedzialnością za wypełnianie obowiązku szkolnego dziecka obarczono ojca, a gdy go w rodzinie brakowało - matkę lub innego prawnego opiekuna. Łódzkie gazety publikowały listy osób ukaranych za nieposyłanie dzieci do szkoły (groziło za to od 2 do 5 dni aresztu lub grzywna). W roku szkolnym 1920/1921 takie konsekwencje dotknęły 562 opiekunów.

"Głos Poranny", rok 1929

Skuteczną zachętą dla rodziców, aby posyłali dziecko do szkoły, była szeroko zakrojona akcja dożywiania młodzieży uczącej się.

Z darów amerykańskich w postaci pszennej mąki, ryżu, kakao, skondensowanego mleka, konserw mięsnych i tłuszczu zwierzęcego, zwanego przez złośliwców "małpim szmalcem", sporządzano posiłki, które były wydawane dzieciom po zakończeniu lekcji. Codziennie też widywało się grupki młodzieży powracającej ze szkół z dzbankami i garnuszkami, częstokroć napełnionymi jedzeniem przeznaczonym dla młodszego rodzeństwa.

"Panorama", dodatek tygodniowy "Republiki", rok 1930.

W roku szkolnym 1918/1919 do szkół powszechnych uczęszczało około 30 tysięcy dzieci, zaś cztery lata później liczba uczniów przekroczyła 61 tysięcy. Sukces programu spowodował, iż powstał nawet pomysł zbudowania pomnika Powszechnego Nauczania, który miał stanąć w Parku Kolejowym (dzisiaj park im. Stanisława Moniuszki).

Starano się dbać o poziom zdrowia i higieny uczniów. Na każde sześć szkół przydzielono jednego lekarza, mającego do pomocy higienistki.

Szkolny gabinet lekarski, 1927-1929 (NAC).

W roku szkolnym 1936/1937, podczas bieżących kontroli ustalono, że tylko co czwarty uczeń jest dobrze odżywiony, a co szósty potrzebuje pomocy w tym zakresie. Corocznie po wakacjach stwierdzano kilkanaście procent brudnych uczniów, jednak już pod koniec roku szkolnego współczynnik ten malał do kliku procent. Podczas badań kontrolnych zauważono, że ponad połowa dzieci ma objawy powiększenia gruczołów, w co szóstym przypadku występują objawy niedoboru witaminy D, w co ósmym występuje anemia. Co dwudzieste dziecko kwalifikowało się do noszenia szkieł korekcyjnych. Podobna liczba uczniów posiadała wady postawy. W latach 20. XX wieku wykryto wśród uczniów wiele przypadków jaglicy (zakaźna choroba oczu, która nieleczona mogła prowadzić do utraty wzroku). Szacowano, że zarażone tą chorobą mogło być nawet 7% populacji uczniowskiej. Dla tych dzieci tworzono osobne szkoły. Szybko jednak udało się zwalczyć chorobę i już w 1936 roku stwierdzono jaglicę tylko u kilku promili uczniów. Kolejną chorobą, z którą borykano się w szkołach, była gruźlica. Uczniowie, u których ją wykryto, kierowani byli na leczenie ambulatoryjne do Przychodni Przeciwgruźliczej Towarzystwa Przyjaciół Robotników bądź hospitalizowani lub wysyłani do sanatoriów, między innymi do Tuszyna, Rabki bądź Buska. Wszystkie dzieci objęte były programem szczepień przeciw ospie.

Szczepienie dzieci (zbiory NAC)

Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu

m. Łodzi 1919-1929.

Zgodnie z dekretem o powszechnym obowiązku szkolnym szkoły typu powszechnego (podstawowego) powinny były realizować siedmioletni tok nauczania. Po skończonej klasie czwartej można było rozpocząć naukę w 8-letnim gimnazjum profilowanym.

"Głos Poranny", rok 1934.

W 1932 roku zmieniono ustrój szkolny. Według nowych założeń nauka w szkole powszechnej nadal miała trwać siedem lat. Po klasie szóstej można było kontynuować naukę w 4-letnim gimnazjum, które kończyło się tak zwaną małą maturą, następnie zaś w 2-letnim liceum, którego ukończenie umożliwiało przystąpienie do właściwego egzaminu dojrzałości. Podział na gimnazja i licea był jednak zupełnie teoretyczny, gdyż mieściły się one we wspólnych budynkach, a ich nazwy zawierały tylko słowo "gimnazjum".

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

W ostatnich latach przed II wojną światową w Łodzi istniało 199 szkół powszechnych (122 utrzymywane były przez samorząd, 77 należało do prywatnych właścicieli). Uczęszczało do nich 85 tysięcy dzieci (w 1913 roku było ich tylko 15 tysięcy). Poza tą siecią powstało 11 szkół specjalnych dla dzieci niedorozwiniętych umysłowo, głuchoniemych, niewidomych, chorych na jaglicę oraz moralnie zaniedbanych.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

Przy ulicy Piotrkowskiej 115 władze miejskie uruchomiły, przeniesioną potem na ulicę Łęczycką 23, wzorcową szkołę powszechną, realizującą nauczanie według najlepszych standardów, ustalonych przez pedagogów genewskiego Instytutu Jean Jacques'a Rousseau (Miejska Szkoła Pracy. Więcej w Dzienniku Łódzkim: TUTAJ).

Według założeń jej pomysłodawcy i inicjatora, Stefana Kopcińskiego, wówczas przewodniczącego Wydziału Oświaty i Kultury, placówka miała "wypracować nowoczesne metody nauczania i wychowania, a osiągnięciami dzielić się z łódzkimi szkołami powszechnymi".

"Rozwój", rok 1922.

Językiem wykładowym w 112 szkołach miejskich był polski, w 9 niemiecki. W 75 prywatnych szkołach powszechnych uczono w języku polskim, w 5 w języku niemieckim, w jednej w języku hebrajskim i w trzech w jidysz.

Nowością było powołanie z inicjatywy dr Kopcińskiego (z wykształcenia psychiatry) Miejskiej Pracowni Psychologicznej, zajmującej się decydowaniem o ewentualnym skierowaniu dziecka do nauki w szkole specjalnej, ale też udzielaniem pomocy w opiece nad wybitnie zdolnym uczniem. Za pośrednictwem pracowni dzieci moralnie zaniedbane trafiały do szkoły powszechnej z internatem przy ulicy Nawrot 93, gdzie starano się je izolować od dotychczasowego środowiska. Po ukończeniu tej placówki uczniowie otrzymywali świadectwo typowej szkoły powszechnej, a o ich przeszłości przypominał jedynie numer szkoły - 78.

Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu m. Łodzi,

1919-1929.

Przygotowanie do wykonywania zawodu zapewniało 10 szkół zawodowych: 5 państwowych, 1 samorządowa i 4 prywatne. Uczyło się w nich około 2,5 tysiąca uczniów.

"Hasło Łódzkie", rok 1930.

Na poziomie szkół średnich funkcjonowały 32 szkoły: cztery państwowe, jedna samorządowa i 27 prywatnych, do których łącznie uczęszczało 7,5 tysiąca uczniów. Poza polskimi szkołami niektóre gimnazja przeznaczone były dla łódzkich Niemców (94 placówki), Żydów (9 szkół ogólnokształcących i 2 religijne) i Rosjan (2).

"Głos Poranny", rok 1934.

SZKOŁY PONADPODSTAWOWE DZIAŁAJĄCE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM W ŁODZI:

Gimnazjum Męskie 8-klasowe A. Zimowskiego

ul. Boczna 5 (obecnie ul. Sienkiewicza)

Gimnazjum Męskie Handlowe Matematyczno-Przyrodnicze Zgromadzenia Kupców Miasta Łodzi

ul. Narutowicza 68

Gimnazjum Męskie Humanistyczne I. Kacenelsona

ul. Zawadzka 43 (obecnie ul. Próchnika)

Gimnazjum Humanistyczne Męskie "Bet-Ulfana".

ul. Piotrkowska 111

Gimnazjum Męskie I-sze Towarzystwa Szkół Żydowskich

ul. Magistracka 21 (obecnie ul. Kamińskiego)

Gimnazjum Męskie II-gie Towarzystwa Szkół Żydowskich

ul. Anstadta 7

Gimnazjum Męskie im. ks. Skorupki

ul. Żeromskiego 10

Gimnazjum Męskie Miejskie im. J. Piłsudskiego

ul. Sienkiewicza 46

Gimnazjum Męskie Niemieckiego Stowarzyszenia Realno-Gimnazjalnego

al. Kościuszki 65

Gimnazjum Męskie Państwowe im. G. Narutowicza

ul. Targowa 63

Gimnazjum Męskie Państwowe im. M. Kopernika

ul. Śródmiejska 41 (obecnie ul. Więckowskiego)

Gimnazjum Męskie Prywatne Stowarzyszenia Szkolnego im. W. Reymonta

ul. Piotrkowska 114

Gimnazjum Męskie Towarzystwa Społecznego Polskiego

ul. Pomorska 105

Gimnazjum Męskie Towarzystwa Szerzenia Oświaty i Wiedzy Technicznej wśród Żydów

ul. Pomorska 48

Gimnazjum Męskie im. POW

ul. Śródmiejska 5 (obecnie ul. Więckowskiego)

Gimnazjum Żeńskie "Wiedza" L. Magalifowej

ul. Narutowicza 17

Gimnazjum Żeńskie A. Rothert

al. Kościuszki 71

Gimnazjum Żeńskie A. Skrzypkowskiej

ul. Piotrkowska 187

Gimnazjum Żeńskie Humanistyczne H. Miklaszewskiej

ul. Narutowicza 59

Gimnazjum Żeńskie J. Aba

ul. Legionów 10 (obecnie ul. Zielona)

Gimnazjum Żeńskie M. Hochsteinowej

ul. Wólczańska 23

Gimnazjum Żeńskie Niemieckiego Stowarzyszenia Realno-Gimnazjalnego

al. Kościuszki 65

Gimnazjum Żeńskie Towarzystwa Szkół Żydowskich

ul. Piramowicza 6

Gimnazjum Żeńskie Z. Pętkowskiej i W. Marcińskiej

ul. Wólczańska 55

Gimnazjum Żeńskie J. Czapczyńskiej

ul. Narutowicza 58

Instytut Przemysłowo-Rzemieślniczy

ul. Główna 7 (obecnie al. Piłsudskiego)

Jabne, hebrajska koedukacyjna

ul. Piotrkowska 111

Męska Realna Zgromadzenia Kupców Miasta Łodzi

ul. Narutowicza 68

Miejska Szkoła Handlowa

ul. Lipowa 16

Zeligsonowa Łucja "Nasza Szkoła"

ul. Narutowicza 30

Państwowa Szkoła Męska

Ul. Księży Młyn 13

Państwowa Handlowa Szkoła Żeńska

ul. Kopernika 41

Państwowa Przemysłowa Szkoła Żeńska

ul. Narutowicza 77

Państwowa Szkoła Przemysłowo-Handlowa Żeńska

ul. Wodna 40

Państwowa Szkoła Techniczno-Przemysłowa

ul. Żeromskiego 115

Przemysłowa Szkoła Gospodarcza Stowarzyszenia Służba Obywatelska

ul. Wodna 40

Przemysłowa Szkoła Towarzystwa Szerzenia Oświaty i Wiedzy Technicznej wśród Żydów

ul. Pomorska 46/48

Seminarium Nauczycielskie Miejskie Męskie im. E. Estkowskiego

ul. Zagajnikowa 54 (obecnie ul. Kopcińskiego)

Seminarium Państwowe Nauczycielskie

ul. Pierackiego 11 (obecnie ul. Roosevelta)

Szkoła Rzemiosła Towarzystwa Salezjańskiego

ul. Wodna 40

Szkoła Zawodowa Żeńska

ul. Lokatorska 12.

Gimnazjum Żeńskie "Wiedza"

ul. Wschodnia 62

Żeńskie Gimnazjum Towarzystwa "Kultura"

ul. Piotrkowska 85

Gimnazjum Żeńskie M. Hansenówny

ul. Piotrkowska 209

Gimnazjum Żeńskie im. Elizy Orzeszkowej

al. Kościuszki 21

Liceum Żeńskie Humanistyczne Gimnazjum Szkoła Powszechna Eugenii Jaszuńskiej-Zeligmanowej
ul. Południowa 18 (dzisiaj ul. Rewolucji 1905 roku)

Szkoła Zrzeszeniowa Męska "Nauka i Wychowanie"
ul. Piłsudskiego 62

Gimnazjum Męskie im. Bolesława Prusa
ul. Narutowicza 56

Gimnazjum Żeńskie Józefa Aba
ul. Zielona 10

Gimnazjum Żeńskie R. Konopczyńskiej-Sobolewskiej
ul. Gdańska

Prywatne Gimnazjum Męskie pw. św. Antoniego oo. Bernardynów
ul. Sporna 73

Niestety, tylko co szóste łódzkie dziecko kończyło edukację egzaminem dojrzałości. Gimnazja, takie jak "Koper" czy "Zimowski", były najlepsze w mieście, co dodatkowo podkreślały wyróżniające się mundurki uczniów tych szkół.

"Orędownik", rok 1938.

Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu m. Łodzi

1919-1929.

"Republika", rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

Istotnym problemem był brak odpowiedniej bazy lokalowej dla palcówek oświatowych. Początkowo miasto dysponowało jedynie trzema własnymi budynkami szkolnymi, w których mieściły się szkoły gimnazjalne. Pozostałe placówki oświatowe umieszczono w wynajętych budynkach i mieszkaniach. Wybudowano kilka nowych budynków szkolnych. Zazwyczaj umieszczano w nich kilka szkół, nawet tego samego typu, co dawało znaczną obniżkę kosztów, gdyż z części wspólnych (kuchnie, sale gimnastyczne, pracownie przyrodnicze, gabinety lekarskie) mogło korzystać kilka placówek.

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

Pierwszymi nowo powstałymi obiektami szkolnymi były: kompleks przy ulicy Nowotargowej 24 (obecnie ul. Sterlinga)…

...i budynek Szkoły Powszechnej przy ulicy Zagajnikowej (dzisiaj ul. Stefana Kopcińskiego).

"Głos Poranny", rok 1933

W kolejnych latach powstały budynki:

- przy ulicy Aleksandrowskiej 124 (obecnie ul. Limanowskiego 124),

- przy ulicy Drewnowskiej 88,

- przy ulicy Konstantynowskiej 27 (obecnie ul. Legionów),

- przy ulicy Nowo-Marysińskiej 2 (obecnie ul. Staszica),

- przy ulicy Wspólnej 5/7

- przy ulicy Cegielnianej 26 (obecnie ul. Jaracza),
oraz przy ulicach: Łęczyckiej 23, Podmiejskiej 21, Przyszkole 16, Rokicińskiej 41 (obecnie al. Piłsudskiego 97).

Kilka szkół mieściło się w budynkach zbudowanych w tym celu jeszcze podczas zaborów. Były to między innymi szkoły:

- przy ulicy Dzielnej 68 (dzisiaj Narutowicza),

- przy ulicy Mikołajewskiej 46 (dzisiaj Sienkiewicza),

- przy ulicy Pańskiej 115 (dzisiaj ul. Żeromskiego),

- przy ulicy Spacerowej 63 (dzisiaj al. Kościuszki 65),

- przy ulicy Średniej 16 (dzisiaj ul. Pomorska)

- przy ulicy Średniej 46/48 (dzisiaj ul. Pomorska),

oraz przy ulicy Nowo-Cegielnianej 41 (obecnie ul. Więckowskiego).

"Rozwój", rok 1923.

W nowych gmachach, poza typowymi salami lekcyjnymi, powstawały sale robót ręcznych, przyrodnicze, gimnastyczne, świetlice, czytelnie, gabinety lekarskie, sale natryskowe.