baedeker łódzki: Kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej, klasztor oo. Bernardynów i dawne Gimnazjum Męskie.

środa, 7 lutego 2018

Kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej, klasztor oo. Bernardynów i dawne Gimnazjum Męskie.

Budowę świątyni rozpoczął w 1932 roku miejscowy przełożony wspólnoty bernardynów o. Anastazy Pankiewicz. Według projektu architekta Wiesława Lisowskiego wzniesiono budowlę w stylu modernistycznym, na planie krzyża łacińskiego. Poświęcił ją 30 października 1932 roku bp. Wincenty Tymieniecki.

Kościół pw. św. Elżbiety Węgierskiej, zdjęcie z lat 30. XX wieku.

Klasztor oo. Bernardynów w Łodzi zawdzięcza swoje powstanie o. Anastazemu Pankiewiczowi (1882- 1942). O. Anastazy kupił w dzielnicy Doły kilka działek od właścicieli niemieckich i żydowskich, i z pomocą licznych sponsorów (szczególnie kanadyjskiej Polonii) wybudował w latach 1932 - 37 na scalonym terenie 3-piętrowy gmach na klasztor i gimnazjum oraz prowizoryczny, jednonawowy, kościół.

"Ilustrowana Republika", rok 1932.

We wspomnianym obiekcie w 1937 roku otwarto prywatne gimnazjum ogólnokształcące, do którego o. Pankiewicz zaangażował oprócz zakonnego katechety (o. Walentego Gawła, a potem o. Dionizego Wywrockiego), wyłącznie nauczycieli świeckich.

"Orędownik", rok 1938.

"Kurier Łódzki", rok 1938.

W 1939 roku podniesiono łódzką rezydencję do rangi konwentu.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny do "Kuriera Łódzkiego", rok 1939.

W 1939 roku Niemcy zajęli bernardyńskie gmachy, a zakonników wysiedlili. W przerobionym kościele umieścili stajnie i garaże. O. Pankiewicz ukrywał się na cmentarzu św. Wincentego w pobliżu klasztoru.

W dniu 6 października 1941 podczas masowych aresztowań księży na terenie Łodzi i okolic, o. Pankiewicz został aresztowany i wywieziony do obozu przejściowego w Konstantynowie Łódzkim. 30 października wraz z innymi więźniami konstantynowskiego obozu został przewieziony do hitlerowskiego obozu koncentracyjnego w Dachau (otrzymał numer obozowy 28176). Po niespełna siedmiu miesiącach uwięzienia decyzją lekarza obozowego został umieszczony w grupie inwalidów, po czym wraz z 14-stoma innymi księżmi katolickimi osadzony w obozie zagłady na zamku Hartheim pod Linzem (obecnie Austria). Zmarł 20 maja 1942 roku, a jej bezpośrednią przyczyną było obcięcie dłoni przy zamykaniu burty samochodu i zagazowanie.

13 czerwca 1999 roku o. Pankiewicz został ogłoszony przez Jana Pawła II błogosławionym (w gronie 108 polskich męczenników II wojny światowej).

Wraz z odzyskaniem niepodległości w 1945 roku Ojcowie Bernardyni wrócili do Łodzi. Objęli jednak w gmachu gimnazjalnym tylko sutereny i parter, bo wszystkie piętra władze polskie przeznaczyły do użytku szkolnictwa państwowego, zawierając z klasztorem umowę dzierżawną. Tak było do 1989 roku, kiedy Ojcowie Bernardyni odzyskali budynek.

Parafię przy kościele erygował bp Józef Rozwadowski 20 listopada 1974 roku.

W budynku klasztornym usytuowano obecnie Kolegium Franciszkańskie św. Antoniego z Padwy oraz Katolickie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. bł. O. Anastazego Pankiewicza, a od niedawna również szkołę podstawową.

Anastazy Pankiewicz 1882-1942).

Przyszły święty został ochrzczony jako Jakub Pankiewicz w kościele św. Mikołaja w Nowotańcu. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Nowotańcu (gdzie mieściła się siedziba rodzinnej parafii), później do gimnazjum w Sanoku i Lwowie (do 1899). W 1900 roku wstąpił do zakonu bernardynów. W 1904 złożył śluby wieczyste, po czym 1 lipca 1906 przyjął Święcenia kapłańskie. Po ukończeniu studiów teologicznych pracował w zespole Kościelno-Klasztornym w Wieliczce, piastował również urząd kustosza Konwentu Krakowskiego, w latach 1908-1911 pełnił m.in. funkcję magistra nowicjatu zjednoczonej prowincji bernardyńsko-reformackiej we Włocławku.

W latach 1919-1930 pełnił funkcję gwardiana w kościele św. Bernardyna w Krakowie, gdzie dokonał remontu świątyni. Następnie przeniósł się do Łodzi, gdzie był fundatorem klasztoru bernardynów w Kościele i klasztorze pw. św. Elżbiety Węgierskiej.

Św. Elżbieta Węgierska, opiekunka ubogich (1207-1231).

Święta Elżbieta przedstawiana jest w stroju królewskim albo z naręczem róż w fartuchu lub koszu. Powstała bowiem legenda, że mąż zakazał jej rozdawać ubogim pieniądze i chleb. Gdy pewnego razu przyłapał ją na wynoszeniu bułek w fartuchu i kazał jej pokazać, co niesie, zobaczył róże, mimo że była to zima. Jej atrybutami są także: kilka monet i różaniec.

Elżbieta urodziła się w 1207 roku w Bratysławie w rodzinie królewskiej. Jej ojcem był Andrzej II, król Węgier. Już jako czteroletnia dziewczynka zamieszkała w Wartburgu i została zaręczona z Ludwikiem IV, późniejszym landgrafem Turyngii. Mając czternaście lat wyszła za niego za mąż. Miała trójkę dzieci. W 1227 roku, w czasie wyprawy krzyżowej, umarł jej mąż. To bolesne doświadczenie jeszcze bardziej otworzyło Elżbietę na życie duchowe i pogłębioną relację z Bogiem.

W wieku dwudziestu lat została wdową, przeniosła się do Marburga, gdzie ufundowała szpital, w którym sama posługiwała chorym. Z wielką dbałością opatrywała rany chorym na trąd, leczyła kalekich. Rozdała pokaźną sumę pieniędzy ubogim i pokrzywdzonym.

W 1228 roku Elżbieta złożyła ślub wyrzeczenia się świata i stała się tercjarką św. Franciszka. Biedaczyna z Asyżu był dla niej wzorem, dlatego szpital, który założyła, nosił jego imię.
Zmarła 17 listopada 1231 roku, wyczerpana surowymi pokutami i wytężoną pracą w szpitalu przy posługiwaniu chorym. Zaledwie cztery lata później kanonizował ją papież Grzegorz IX. Do jej grobu przybywali pielgrzymi, którzy otrzymywali łaski cudownego uzdrowienia…

Kaplica pw. bł. Elżbiety Węgierskiej, ulica Sporna 71/73. Widoczna dzwonnica, lata 30. XX wieku (Archiwum Państwowe w Łodzi).

Jest to obiekt jednonawowy wzniesiony w 1932 roku. Początkowo obiekt był traktowany jako tymczasowa kaplica, w związku z planami wybudowania w pobliżu dużego gmachu kościelnego również według projektu Wiesława Lisowskiego.

Kaplica usytuowana jest obok klasztoru. W 1937 roku w części budynku klasztornego uruchomiono Gimnazjum Męskie ze świecką kadrą nauczającą.

"Głos Robotniczy", rok 1947.

Obecnie mieści się w budynku Szkoła Podstawowa (od 2006 roku), Katolickie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. bł. Anastazego Pankiewicza.

Część budynku, w którym uruchomiono w 1937 roku Gimnazjum Męskie stanowiła wyższą pięciokondygnacyjną część klasztoru oo. Bernardynów. Pierwotnie obiekt wolnostojący w ramach terenów zielonych otaczających klasztor wraz z budynkiem kościoła.

Budynek założony na planie prostokąta z półokrągłą wieżą klatki schodowej od strony ogrodów.

Elewacja frontowa jest trzynastoosiowa zakomponowana symetrycznie z wejściem głównym poprzedzonym schodami wachlarzowymi w osi środkowej.

Poddasze częściowo użytkowe doświetlone szczelinowo.

Obiekt kryty dachem czterospadowym o niewielkim kącie nachylenia połaci. Okna jedno i dwupoziomowe, dwudzielne. Wertykalizm elewacji podkreślony poprzez ciemniejsze zabarwienie tynków w partiach podokiennych. Artykulacja horyzontalna poprzez gzyms podokienny strefy parteru i pas fryzu o ciemniejszym zabarwieniu tynku, w strefie poddasza, zwieńczony gzymsem.

Współczesna placówka edukacyjna oo. Bernardynów to kompleks wielu szkół:

Szkoła Podstawowa ze świetlicą edukacyjną (od 2006 roku)

Gimnazjum oo. Bernardynów

Katolickie Liceum Ogólnokształcące

Ognisko Muzyczne

Kalendarium:

1930 – przybycie o. Anastazego Pankiewicza do Łodzi
1936 – rozpoczęcie budowy szkoły
1937 – otwarcie Prywatnego Gimnazjum Męskiego pod wezwaniem św. Antoniego
z Padwy
1938 – oddanie do użytku sali gimnastycznej
1939 – aresztowanie większości profesorów; decyzja o zamknięciu szkoły
1940-1946 – przejście budynku w ręce okupantów najpierw niemieckich, następnie sowieckich
1947 – pierwszy egzamin maturalny w państwowej szkole koedukacyjnej – XI LO
Lata 70. XX w. – utworzenie szkoły pielęgniarskiej
1989 – odzyskanie przez oo. Bernardynów budynku szkoły
1990 – przeniesienie z Kalwarii Zebrzydowskiej Niższego Seminarium Duchownego
1995 – przekształcenie NSD w koedukacyjne Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. O. Anastazego Pankiewicza
2000 – otwarcie Gimnazjum OO. Bernardynów im. O. Anastazego Pankiewicza
2002 – zawieszenie działalności Kolegium Franciszkańskiego
2013 – oddanie do użytku kompleksu boisk wielofunkcyjnych
2015 – rozpoczęcie nauki gry na instrumentach muzycznych w ramach powstającej Szkoły Muzycznej I Stopnia
2016 – otwarcie Bernardyńskiej Szkoły Podstawowej