poniedziałek, 29 kwietnia 2024

Dwór w Bedoniu – ruiny majątku Kochanowskich.


Dwór w Bedoniu stoi w parku pomiędzy drzewami powoli niszczejąc...


Bedoń to niewielka miejscowość położona niecałe 20 kilometrów od centrum Łodzi (powiat łódzki wschodni, gmina Andrespol).
W gminie Andrespol leżą obok siebie trzy miejscowości: Bedoń-Wieś, Bedoń Przykościelny i Bedoń Nowy. 
Przeczytaj w baedekerze:

"Łódzki Dziennik Wojewódzki", rok 1946.

W Bedoniu Nowym znajdują się ruiny dworu, znanego jako dworek Kochanowskich, otoczone przez urokliwy park z pomnikowymi okazami drzew. Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków.


Pierwsze wzmianki o Bedoniu pochodzą z końca XIV wieku, z 1391 roku.
Nazwa miejscowości związana jest z Będońskimi herbu Nałęcz (początkowo brzmiała Będoń), założycielami osady. W 1750 roku majątek sprzedano Trembeckiemu herbu Brochwicz. Siedziba Trembeckiego, która zachowała się do czasów II wojny światowej, położona była na północ od późniejszego dworu, w miejscu istniejącego do dziś budynku gospodarczego. W 1791 roku właścicielem dóbr był Mikołaj Trembecki, żonaty z Magdaleną z Jordanów. Ich córka Ewa wyszła za mąż za Jana Sucheckiego, później majątkiem zarządzała z kolei ich córka, Joanna z mężem Karolem Koźmińskim herbu Poraj, a następnie córka Karola i Joanny Eufemia Koźmińska, która w 1867 roku wyszła za mąż za Jana Korwina-Kochanowskiego herbu Ślepowron, adwokata i sędziego spod Opoczna.

"Rozwój", rok 1902.


Obecna miejscowość Bedoń przez długi okres czasu nazywana była Będoń. Dzisiejszą formę przyjęła w okresie międzywojennym. Historia znajdującego się tu dworu sięga XIX wieku (lata 1870-1880). Powstał on staraniem rodziny Kochanowskich, a konkretnie Jana Kochanowskiego – wspomnianego adwokata z Opoczna. Przenieśli się oni do nowego dworu z położonego niedaleko starego obiektu, który nie przetrwał do naszych czasów.

"Lodzer Zeitung", 1868.

"Rozwój", rok 1900.


Staraniem Kochanowskich w latach 1870-1880 wybudowano nowy dwór (obecnie w dużym stopniu zrujnowany). 
"Rozwój", rok 1902.

Najstarszy syn Eufemii i Jana, Jan Karol Korwin-Kochanowski, był profesorem historii i w latach 1920-1921 rektorem Uniwersytetu Warszawskiego.

Jan Karol Korwin-Kochanowski (1869-1949)
- historyk, profesor i rektor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w latach 1918-1925, poseł na sejm II kadencji w II RP.
(źródło fotografii: Wikipedia, wolna encyklopedia)

"Hasło Łódzkie", dodatek ilustrowany, rok 1929.

 Warto przeczytać szkic Jana Karola Korwin-Kochanowskiego "Kiedy Boruta był pacholęciem"


Właścicielem majątku w Bedoniu po śmierci Eufemii w 1919 roku został drugi syn, Roman Tymoteusz, ceniony społecznik. Po śmierci Romana Korwina-Kochanowskiego w 1927 roku dobra przejęli jego trzej synowie. Do wybuchu II wojny światowej dwór do pozostawał w rękach rodziny Kochanowskich, których potomkowie do dziś zamieszkują w Bedoniu.


Po 1945 roku dworek został upaństwowiony i przejęty wraz z parkiem w zarząd Lasów Państwowych. Pożar w 1996 roku zniszczył budynek, który nie został później odremontowany. 


Obecnie park jest dostępny do zwiedzania, natomiast ruiny dworku są ogrodzone i oznaczone tabliczkami „zakaz wstępu”.


Bryła, którą widzimy dzisiaj jest efektem odbudowy dworu w 1917 roku. 


Dworek przebudowano według projektu przyjaciela rodziny Kochanowskich, reprezentanta modernizmu, architekta Józefa Kabana (od 1945 roku Józefa Kabana-Korskiego).

Józef Kaban (od 1945 roku Józef Kaban-Korski) - architekt.
Przeczytaj w baedekerze:

Warto wspomnieć, że Józef Kaban-Korski zaprojektował wiele znanych budynków w Łodzi, m.in. budynek Teatru Wielkiego, gmach Sądu Okręgowego przy pl. Dąbrowskiego, gmachy Izby Skarbowej przy al. Kościuszki 83 oraz łódzkiej centrali telefonicznej PAST przy al. Kościuszki 12, Fabrykę Papierosów przy ul. Kopernika, Pałac Biskupi przy ul. Skorupki, gmach Seminarium Duchownego, kościół Matki Boskiej Zwycięskiej przy ul. Łąkowej, kościół św. Teresy i św. Jana Bosko, kościół św. Kazimierza na Widzewie, kościół św. Franciszka z Asyżu przy ul. Przyszkole, zwieńczenie wieży łódzkiej bazyliki archikatedralnej, a także kościół w Bedoniu.
Przeczytaj w baedekerze:

"Kurier Łódzki", rok 1927.

Ruiny dworku w Bedoniu.

Uderzająca jest monumentalność realizacji Józefa Kabana, którą odnaleźć można również w bryle dworu w Bedoniu. Nawet w ruinie budynek prezentuje się okazale i dostojnie.


Zbudowany z cegły piętrowy, podpiwniczony dwór o regularnej, masywnej bryle powstał na planie prostokąta. 

Z góry dobrze widać zniszczenia wewnątrz budynku.


Dwór nakryty był czterospadowym dachem, który obecnie nie istnieje.


Zachował się wysunięty czterokolumnowy portyk, zwieńczony tympanonem z oknem termalnym. 


Pod okapem mieści się szeroki gzyms, a w osiach kolumn – pilastry toskańskie. W połowie długości portyku znajduje się balkon.


W 2023 roku gmina Andrespol pozyskała ponad 3,2 mln zł w ramach drugiej edycji Rządowego Programu Odbudowy Zabytków. Dwór w Bedoniu miał zostać zabezpieczony przed dalszą degradacją, ale na razie został tylko ogrodzony...


Przy dworze znajdował się okazały park, który dzisiaj nie przypomina już zorganizowanego założenia, ale drzewa nadal robią wrażenie.


Park chętnie jest odwiedzany, to doskonałe miejsce na letnie spacery.


Założenie parkowe w 1880 roku z inicjatywy Eufemii Kochanowskiej zaprojektował jej brat, Ignacy Koźmiński, podróżnik, naukowiec, miłośnik przyrody.


Park powstał na terenie leśnym, ma charakter naturalistyczny. Nie jest zbyt rozległy, ma powierzchnię kilku hektarów.


W parku dworskim w Bedoniu rosną okazałe drzewa, przeważnie krajowe gatunki, w tym liczące ponad 200 lat dęby, jawory, lipy, wiązy szypułkowe. Kilka z nich jest pomnikami przyrody.


Poza tym występują w parku okazałe klony zwyczajne, a także m.in. brzoza brodawkowata, modrzew europejski, buk zwyczajny, czeremcha zwyczajna, bez czarny.
Z gatunków obcego pochodzenia rosną robinie akacjowe, kasztanowce zwyczajne, daglezje.

Opuszczony dwór w Bedoniu pod Łodzią.

Warto odwiedzić to miejsce, jest... tajemnicze i pełne uroku. Zalecam jednak pośpiech, bo ruiny dawnego dworu powoli, ale nieuchronnie zmierzają ku całkowitemu unicestwieniu.




"Rozwój", rok 1900.

"Rozwój", rok 1900.


Fot. archiwalne (wycinki prasowe) pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz strony:
Fot. współczesne Monika Czechowicz i Sławek Maciaszczyk.
Posted by Brak komentarzy:
Labels: ,

sobota, 27 kwietnia 2024

Doktor Halina Szwarc

Halina Kłąb-Szwarc (1923-2002)
(źródło fotografii: Pamięci pani prof. Haliny Szwarc | Uniwersytet Trzeciego Wieku (cmkp.edu.pl)
Halina Szwarc (z domu Kłąb), wybitna agentka AK-owskiego wywiadu w okresie II wojny światowej. Po wojnie profesor doktor medycyny, gerontolog, w latach 1970–1971 prorektor Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.


Urodziła się w Łodzi  5 maja 1923 roku. Jej ojcem był Wincenty Kłąb, który po przybyciu do Łodzi nauczył się krawiectwa, a następnie działał w branży budowlanej (budował i sprzedawał domy). Halina Szwarc była uczennicą prestiżowego w Łodzi prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Humanistycznego Heleny Miklaszewskiej przy ulicy Gabriela Narutowicza 61. 

"Rozwój", rok 1922.

Ucząc się w gimnazjum marzyła o karierze pianistki, ale kiedy usłyszała fantastyczną grę 12-letniego ucznia Konserwatorium, do którego też uczęszczała, porzuciła myśl o tej drodze życiowej.


Po wybuchu II wojny światowej, mając 16 lat, zgłosiła się na ochotnika do pracy w konspiracji Związku Walki Zbrojnej Okręgu Łódzkiego. Z polecenia dowództwa szybko i bardzo dobrze nauczyła się języka niemieckiego. Następnie, na polecenie tegoż dowództwa, podjęła starania o volkslistę powołując się na niemieckie korzenie babki (z d. Vogel). Aby odciąć się od środowiska łódzkiego wyjechała we wrześniu do Kalisza, gdzie podjęła naukę w niemieckim gimnazjum. Tu z rekomendacji dyrektora gimnazjum, do którego uczęszczała otrzymała volkslistę najwyższej grupy, zmieniając jednocześnie nazwisko na „Klomb”. Już wtedy realizowała zadania wywiadowcze w zakresie obserwacji ruchu jednostek niemieckich. W lutym 1942 roku zdała maturę z wyróżnieniem. 

Halina w niemieckim gimnazjum, Kalisz 1941.
(Fot. ze zbiorów rodzinnych prof. Andrzeja Szwarca,
źródło fotografii: Kobiety wywiadu: Halina Szwarc – najmłodsza agentka AK (1944.pl)

Po aresztowaniu w 1942 roku jej bezpośredniego przełożonego ps. „Jacek Pierwszy” otrzymała polecenie wyjazdu do rzeszy. W listopadzie 1943 roku wyjechała do Wiednia pod pseudonimem „Jacek II” i tu by nie wzbudzać podejrzeń zapisała się na studia medyczne. Jej zadaniem tutaj było pisanie raportów o nastrojach w mieście i kolportaż materiałów „akcji N”.
Działania wywiadowcze prowadziła m.in. w Wiedniu, Hamburgu, Berlinie i Monachium. Do jej największych sukcesów wywiadowczych należało ustalenie położenia obiektów wojskowych w Hamburgu, co umożliwiło aliantom ich zniszczenie, otrzymała za to angielskie odznaczenie (brązowy Krzyż Zasługi z mieczami). Następnie podjęła pracę w berlińskim Archiwum Medycyny Wojskowej, skąd pozyskiwała przekazywane aliantom informacje, na podstawie których można było wnioskować o rozmieszczeniu oddziałów niemieckich na froncie wschodnim.
Prowadziła również akcje dezinformacyjne wymierzone w niemiecką administrację oraz kolportaż prasy podziemnej na terenie Bawarii i Austrii w ramach Akcji N.
W 1944 roku została zatrzymana i przesłuchana po tym, jak posłużyła się fałszywą kartką żywnościową, ale nie zdekonspirowała się. W tym samym roku, po powrocie do rodzinnej Łodzi, została aresztowana przez Gestapo pod zarzutem działalności konspiracyjnej, torturowana i skazana na śmierć przez rozstrzelanie. Wyroku nie wykonano z powodu końca okupacji niemieckiej w Łodzi (19 stycznia 1945 roku). W tym czasie była przetrzymywana w więzieniu kobiecym przy obecnej ulicy Gdańskiej 13 (Polizeigefängnis für Frauen; Polizeigefängnis Danzigerstrasse; Frauen-Gefängnis, Danzigerstrasse 13, Litzmannstadt - dzisiaj w budynku znajduje się Muzeum Tradycji Niepodległościowych). 

Budynek dawnego więzienia przy ulicy Gdańskiej i tablica poświęcona pamięci Haliny Szwarc.


Z więzienia uciekła 18 stycznia 1945 roku w okolicy Pabianic podczas pieszej ewakuacji więźniarek. 
W 1948 roku ukończyła medycynę i rozpoczęła pracę w Klinice Akademii Medycznej w Poznaniu. Tu poznała swego męża, prawnika – Andrzeja Szwarca (ślub w 1949 roku). Pomimo szykan UB, oskarżenia o kolaborację, a następnie prześladowań przez reżim stalinowski za współpracę z Armią Krajową udało się jej z czasem kontynuować karierę naukową. W 1963 roku rozwiodła się i przeprowadziła z dziećmi (synem Andrzejem i córką Magdaleną) do Warszawy, gdzie podjęła pracę w Wyższej szkole Wychowania Fizycznego. Tu w 1966 roku uzyskała tytuł profesora nauk medycznych. Od roku 1974 była członkiem Rady Naczelnej ZBoWiD. W 1975 roku przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie z jej inicjatywy powstał Uniwersytet Trzeciego Wieku będący pierwszą taką placówką w Polsce i jedną z pierwszych w Europie. Obecnie placówka nosi jej imię.
Halina Szwarc - profesor Wychowania Fizycznego w Warszawie.
(Fot. ze zbiorów Uniwersytetu Trzeciego Wieku im. prof. H. Szwarc, 

Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2000 r. za wybitne zasługi dla rozwoju medycyny polskiej oraz w działalności społecznej na rzecz ludzi starszych została przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego odznaczona Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.


Helena Szwarc zmarła 28 maja 2002 roku w Warszawie. Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym.


W 2003 roku upamiętniono ją tablicą umieszczoną w murze dawnego więzienia na Radogoszczu. W 2012 roku została upamiętniona tablicą umieszczoną w ścianie siedziby Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego przy ulicy Marymonckiej 99/103 w Warszawie.
Przeczytaj w baedekerze:

(źródło fotografii: Wspomnienia z Pracy w Wywiadzie Antyhitlerowskim ZWZ-AK - Szwarc Halina | Książka w Empik)

Na motywach jej życia oraz pamiętnika „Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskim ZWZ-AK” powstał w 2007 roku spektakl Teatru Telewizji „Doktor Halina” według scenariusza Grażyny Treli i Marcina Wrony, w reżyserii Marcina Wrony, konsultacja historyczna Andrzej Krzysztof Kunert, IPN, Teatr TVP – Scena Faktu, który miał premierę 1 września 2008 roku. W tym samym roku spektakl został nagrodzony na 52 festiwalu produkcji telewizyjnych i radiowych „The New York Festivals” Srebrnym Medalem w kategorii „dramat”.


Na Bałutach, przy ulicy Organizacji WiN 10, powstał mural, którego autorami są Piotr Chrzanowski i Alan Osiecki. Jest on dedykowany Halinie Szwarc, która niegdyś zamieszkiwała w tym domu. Projekt powstał z inicjatywy społeczności lokalnej.

Bałuty w Łodzi - ulica Organizacji WiN 10, mural dedykowany Halinie Szwarc.

W 2021 roku przed Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi odsłonięto pomnik Haliny Kłąb-Szwarc. Przy ulicy Gdańskiej 13 w Łodzi znajdowało się więzienie, w którym przetrzymywano kobiety skazane za przestępstwo przeciwko III Rzeszy. W maju 1944 roku trafiła tu Halina Szwarc, wówczas nosząca nazwisko Kłąb.

źródła:
Urban Forms http://www.urbanforms.org/pl/aktualnosci/nowymuralnabalutach/
WIKIPEDIA https://pl.wikipedia.org
Halina Szwarc w bazie „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI)
Małgorzata Piwowar: Dziewczyna silniejsza od gestapo.
Kobiety wywiadu: Halina Szwarc – najmłodsza agentka AK (1944.pl)
Halina Szwarc – Wikipedia, wolna encyklopedia
Archiwalia prasowe pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz

Przeczytaj jeszcze:
Doktor Halina i poświęcony jej mural na łódzkich Bałutach. (baedekerlodz.blogspot.com)
MAUZOLEUM i MUZEUM NA RADOGOSZCZU – dawna fabryka Samuela Abbe. (baedekerlodz.blogspot.com)

Posted by Brak komentarzy:
Labels: ,
Subskrybuj: Posty (Atom)