Józef Kaban - architekt Łodzi okresu międzywojennego.

Józef Kaban (od 1945 roku Józef Kaban-Korski) - architekt.

Urodził się w 1886 roku w Krakowie. W latach 1902-1907 kształcił się w krakowskiej Wyższej Szkole Przemysłowej, a następnie studiował malarstwo w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych oraz praktykował w biurze znanego krakowskiego architekta Sławomira Odrzywolskiego. W 1912 roku uzyskał wyróżnienie w konkursie zorganizowanym przez Polską Sztukę Stosowaną na dom mieszkalny, projektem utrzymanym w modnym wówczas "stylu dworkowym". Uzyskane stypendium hr. Ledóchowskiej pozwoliło mu podjąć w tym samym roku studia architektoniczne na Politechnice w Dreźnie, przerwane wybuchem I wojny światowej. W czasie wojny przebywał w Krakowie, gdzie zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na nagrobki wojenne, w 1916 roku.
Bezpośrednio po wojnie krótko pracował jako architekt powiatowy w Tarnobrzegu. Stamtąd przybył w 1919 roku do Łodzi, by od 1920 roku objąć stanowisko architekta powiatowego. Na posadzie tej wykonywał liczne prace na terenie powiatu, między innymi odbudował kościoły: rzymskokatolicki i ewangelicko-augsburski w Konstantynowie Łódzkim, rozbudował kościół w Aleksandrowie, wzniósł kościół w Bedoniu.

Kościół w Bedoniu, ulica Kościelna 22.

Od 1921 roku Józef Kaban był związany z Kurią Biskupią, pełniąc przez cały okres międzywojenny stanowisko architekta diecezjalnego (był członkiem Komisji Konserwatorskiej i Budowlanej przy Kurii). Był ulubionym architektem pierwszego łódzkiego biskupa ordynariusza Wincentego Tymienieckiego, wykonując na jego zlecenie liczne projekty kościołów. 
W tym czasie Kaban brał udział w kilku ważnych konkursach: na siedzibę Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie (w 1929 roku, współautorstwo E. Tatary i W. Gesslera, wyróżnienie), na główną halę wystawową Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu (rok 1929, współautorstwo E. Tatary i W. Gesslera, pierwsza nagroda - projekt niezrealizowany). Jednocześnie był członkiem jury w konkursie na kolonie mieszkaniowe na Polesiu Konstantynowskim i Nowym Rokiciu w Łodzi.
W 1930 roku nie pełnił już funkcji architekta powiatowego, pracując jako referent w Urzędzie Wojewódzkim. W tym okresie znacznie mniej projektował, co być może wiązało się z brakiem pełnych studiów i uprawnień projektowych. Dopiero w 1951 roku na podstawie swojego dorobku twórczego uzyskał tytuł inżynierski na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
Okres okupacji, po wysiedleniu w 1940 roku, spędził w Krakowie. W 1945 roku powrócił do Łodzi, gdzie nadal pracował, w dużej mierze w spółce ze swoim synem Witoldem Korskim. Obaj brali udział w licznych konkursach, między innymi na stacje warszawskiego metra czy uporządkowanie otoczenia Wawelu w Krakowie. Po ukończeniu swoich ostatnich łódzkich dzieł: kościoła św. Teresy (1950-1963) i Teatru Wielkiego (1949-1967) Józef Kaban przeniósł się do Krakowa, gdzie jego syn był w następnych latach profesorem na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej.

Kościół św. Teresy i św. Jana Bosko w Łodzi.

Dorobek architekta z lat międzywojennych czyni z niego najwybitniejszego, obok Wiesława Lisowskiego, twórcę łódzkiego tego okresu. W jego twórczości można zaobserwować charakterystyczną ewolucję od motywów swojskich, poprzez formy klasyczne do architektury związanej z nurtem modernistycznym w latach trzydziestych.
Ważniejsze prace Józefa Kabana zrealizowane w Łodzi:

OBIEKTY SAKRALNE

Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej (1926-1930), kończony wraz z wieżą w latach 1947-1950, w 2008 roku zmieniono profil dachów i szczyt fasady. Układ bazylikowy z zastosowaniem form klasycznych, z wieżą ustawioną od południa.

Kościół św. Kazimierza na Widzewie (1925-1936). Układ bazylikowy o formach klasycystycznych ("neoempirowych"), z dwuwieżową fasadą.

Kaplica przy szpitalu "Kochanówka (1925-1926), obecnie kościół parafialny Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Kościół jednonawowy o formach klasycystycznych.

Zwieńczenie wieży łódzkiej bazyliki archikatedralnej pw. św. Stanisława Kostki (1927). Ażurowa forma stalowo-żelbetowa z elementami art déco.

Kościół św. Franciszka z Asyżu na Nowym Rokiciu przy ulicy Przyszkole (1929-1932). Projekt z 1930 roku zastąpił wcześniej realizowany projekt Wiktora Gesslera. Zwieńczenie fasady z 1981 roku, dzwonnica z 1988 roku. Układ bazylikowy, kubiczne formy modernistyczne.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela na Nowym Złotnie, przy ulicy Artylerzystów 4. Obiekt bezstylowy o formach eklektycznych. Wybudowany w latach 1927-1931. W latach 2003-2010 pod kierunkiem ks. Proboszcza Marka Rzeźnickiego przebudowano kościół według projektu architektów Sławomiry i Lecha Mackiewiczów.

Kościół pw. św. Teresy i św. Jana Bosko (1950-1963). Współautorem projektu był Witold Korski, syn architekta.

BUDYNKI UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Gmach Seminarium Duchownego przy ulicy św. Stanisława (1921-1923). Budynek powstały w wyniku przebudowy i rozbudowy dawnego szpitala miejskiego (według projektu Henryka Marconiego).

Pałac Biskupi przy ulicy ks. Ignacego Skorupki (1922-1924). Symetrycznie zakomponowany budynek o reprezentacyjnej fasadzie w stylu klasycyzmu akademickiego, częściowo rozbudowany i przekształcony w latach 2002-2003.

Dawna Żeńska Szkoła Handlowa przy ulicy Mikołaja Kopernika 41 (1925), późniejsza siedziba Zespołu Szkół Kolejowych, dzisiaj Niepubliczne Gimnazjum dla Dorosłych.

Formy neoklasycystyczne ("neoempir").

Izba Skarbowa przy al. Kościuszki 83 (projekt pierwotny 1925, budowa według projektu zmienionego 1926-1928). Planowana pierwotnie klasyczna fasada w zrealizowanej wersji została przekształcona w duchu modernistycznym (relief na fasadzie autorstwa Aleksandra Czeczotta).

Budynek Sądu Okręgowego przy pl. Henryka Dąbrowskiego 5 (projekt pierwotny z 1925 roku, budowa według projektu zmienionego 1927-1930). Zrealizowany budynek stanowi tylko część pierwotnie planowanego zespołu, klasyczna fasada w zrealizowanej wersji została przekształcona w stylu klasycyzmu zmodernizowanego.

"Ilustrowana Republika", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

Siedziba Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej przy al. Kościuszki 12 (1926-1929), obecnie Telekomunikacja Polska. Budynek o wertykalnej bryle z dekoracją w duchu art déco.

Szpital oo. bonifratrów im. Jana Bożego przy ulicy Kosynierów Gdyńskich 61 (1928-1934). Budynek o uproszczonych formach modernistycznych, zrealizowano tylko część planowanego zespołu.

Teatr Wielki przy pl. Henryka Dąbrowskiego.

DOMY MIESZKALNE

Dom Spółdzielni Mieszkaniowej Urzędników Województwa Łódzkiego przy ulicy Zacisze 2, dawna ulica Geldnera 1(1930-1931). Czteropiętrowa kamienica o formach umiarkowanego modernizmu z elementami polskiej art déco, z dekoracyjnym reliefem w wieńczącej attyce.

Dom Koła Inwalidów Wojennych RP przy ulicy Gabriela Narutowicza 114 (od 1938 - kończony po wojennej przerwie w 1948 roku według planu A. Czumera i H. Lichoty z Warszawy). Forma modernistyczna.

Z realizacji poza Łodzią warto wspomnieć między innymi kościół w Bedoniu (1921), budynek szkoły w Czarnocinie (1923-1925) oraz budynek szkoły powszechnej im. Henryka Sienkiewicza w Piotrkowie Trybunalskim.

Józef Kaban-Korski zmarł w Krakowie w 1969 roku.

"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", rok 1925.

źródła:
PAMIĘCI ARCHITEKTÓW POLSKICH www.inmemoriam.architektsarp.pl
Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 1. Obiekty użyteczności publicznej.
Joanna Olenderek. Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa. Tom 2. Osiedla i obiekty mieszkalne.

Przeczytaj jeszcze:
GMACH SĄDU OKRĘGOWEGO I APELACYJNEGO PRZY PLACU DĄBROWSKIEGO - ŁÓDZKA SIEDZIBA TEMIDY 
Łódź. Kościół Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus i Świętego Jana Bosko 
ŁÓDZKA SCENA NARODOWA - TEATR WIELKI 
POCZTA I TELEFONY ŁÓDZKIE

Dwór w Bedoniu – ruiny majątku Kochanowskich. 
Wiesław Lisowski – od stylu dworkowego do modernizmu.

Fot. Józefa Kabana pochodzi z pracy: Krzysztof Stefański. Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta.

Fot. współczesne Monika Czechowicz.