Ulica
Kilińskiego 136 (dawna ulica Widzewska 122).
Znajdowało się tu największe
w Łodzi przedsiębiorstwo budowlane, które
założyli
Jan (Johannes)
Wende i Adolf Zarske już w latach 90. XIX stulecia.
"Führer durch Lodz", 1893.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
Johannes
Wende był budowniczym, przedsiębiorcą budowlanym, zajmował się także projektowaniem. Urodził się w 1873 roku, wywodził się z rodziny tkaczy z
Konstantynowa. Absolwent łódzkiej Wyższej Szkoły Rzemieślniczej, następnie zdobywał wykształcenie na terenie Niemiec, być może w Zittau. Po powrocie praktykował w 1897 roku pod kierunkiem Juliusza Junga. Do jego najwcześniejszych prac należała budowa pałacu Oskara Kindlera w Widzewie pod Pabianicami (1897-1898), prawdopodobnie według projektu i pod kierunkiem Junga, oraz kościoła ewangelicko-augsburskiego w Tomaszowie Mazowieckim (1897-1902) według projektu warszawskiego architekta Pawła Hofera. W 1898 roku
założył z majstrem budowlanym Adolfem Zarske spółkę "Wende
i Zarske",
która funkcjonowała do rozpadu w 1905 roku. Mieściła się przy ulicy Widzewskiej 55 (dziś Kilińskiego), a następnie 122.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1902.
W 1898 roku firma "Wende i Zarske" zwyciężyła w prestiżowym międzynarodowym konkursie na projekt czwartego kościoła katolickiego w Łodzi, dzisiejszej bazyliki archikatedralnej św. Stanisława Kostki (według łódzkiej prasy właściwym twórcą projektu miał być Emil Zillmann). Następnie budowniczy dokonywał zmian w projekcie według wskazówek Józefa Dziekońskiego. Firma wyeliminowana została z realizacji prac budowlanych wkrótce po ich rozpoczęciu w 1901 roku wskutek zatargów z nadzorującym budowę Kazimierzem Pomianem Sokołowskim i ataków czasopisma "Rozwój".
"Rozwój", rok 1910.
W 1900 roku wykonała szkicowy projekt katolickiego kościoła w Zgierzu.
W 1905 roku Wende rozstał się z Zarske (który prowadził później swoje odrębne biuro przy ulicy Mikołajewskiej 40, dziś ulica Sienkiewicza).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1906.
W niedługim czasie Wende założył nową spółkę z mistrzem
murarskim i przedsiębiorcą budowlanym, Karolem Klause.
Jednodniówka "10-lecie Stowarzyszenia Urzędników Skarbowych Okręgu Łódzkiego 1918-1928"
Karol Klause urodził się w 1873 roku w Zduńskiej Woli. W 1898 roku ukończył Szkołę Budowlaną w Poznaniu, a w roku 1903 uzyskał w Łodzi dyplom mistrzowski. W tym samym roku rozpoczął działalność jako murarz. Od 1905 roku pracował w spółce z Johannem Wende, a od momentu ograniczenia działalności zawodowej przez Wendego w 1927 roku - działał samodzielnie.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.
Firma funkcjonowała pod szyldem "Wende i Klause". W tym czasie Wende wygrał zamknięty konkurs na projekt kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Mateusza, który był realizowany ze zmianami od 1909 roku. Pomysły Wendego zostały wykorzystane do budowy kościoła ewngelicko-augsburskiego w Białymstoku (1909-1912). Do ważniejszych prac firmy należała także budowa kaplicy-mauzoleum Kindlerów o formach secesyjnych na cmentarzu ewngelicko-augsburskim w Pabianicach (1905-1907).
Informator handlowo-przemysłowy, rok 1909.
Firma
zatrudniała około 400 osób i wykonywała projekty oraz realizacje
wielu znanych budynków w Łodzi.
W 1910 roku Johann Wende poślubił w Zittau Johannę Schlein, córkę właściciela tamtejszego zakładu witrażowego, Richarda Schleina, który wykonywał wiele dzieł na terenie Łodzi i okolic, w większości w obiektach, przy których pracował Wende. Firma wykonywała także meble szkolne, między innymi w 1909 roku zrobiono ławki do gimnazjum polskiego.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.
"Führer durch Łódz", 1898.
Obie
spółki Jana Wende zrealizowały na przestrzeni 30 lat (w oparciu o
własne lub powierzone projekty) wiele znanych łódzkich obiektów, przypuszczalnie budowniczy projektował część z nich zarówno z Adolfem Zarske jak i z Karolem Klause, trudno jednak obecnie dokładnie stwierdzić, które z nich.
”Wende
i Zarske”
-
kamienica pabianickiej firmy „Krusche i Ender” przy Piotrkowskiej 143 (lata 1898-99),
-
projekt bazyliki im. św. St. Kostki (1898-1901) – firma odsunięta od prac budowlanych w 1901 r. na skutek sporu z nadzorującym budowę K. Sokołowskim,
-
rzeźnia miejska (lata 1900-01),
-
siedziba firmy przy Widzewskiej 122 (dz. Kilińskiego 136a), lata 1900-01,
-
mauzoleum Heinzlów w części katolickiej Cmentarza Starego przy Ogrodowej (lata 1899-1905).
”Wende
i Klause”
-
szpital Ewangelickiego Towarzystwa Dobroczynnego im. św. Jana przy Wólczańskiej 195 (dziś szpital im. M. Pirogowa),
-
pałac Juliusza Kindermanna przy ulicy Piotrkowskiej 139 (lata 1907-09),
-
renowacja kościoła ewangelickiego św. Jana przy Sienkiewicza 60 (lata 1908-09),
-
kościół ewangelicki św. Mateusza przy Piotrkowskiej (lata 1909-28),
-
podwójny dom braci Steinertów przy Piotrkowskiej 272ab (lata 1909-10),
-
nowy dom Zgromadzenia Majstrów Tkackich przy Tuwima 1-3 (lata 1909-10),
-
siedziba „Łódzkiego Męskiego Stowarzyszenia Śpiewaczego” przy Piotrkowskiej 243 (lata 1909-10),
-
gmach „Towarzystwa Wzajemnego Kredytu Przemysłowców Łódzkich” przy Ewangelickiej 15 (dzisiaj Roosevelta 15),
-
pałac kupiony ostatecznie przez Roberta Schweikerta przy Piotrkowskiej 262/264 (lata 1910-11),
-
kamienica Tugemanna przy Piotrkowskiej 122 (lata 1910-11),
-
kamienica A. Böhme przy ulicy Piotrkowskiej 113 (1911-12),
-
kaplica przedpogrzebowa na ewangelickiej części Cmentarza Starego przy Ogrodowej (1916-17).
Informator handlowo-przemysłowy, rok 1909.
W okresie I wojny światowej Wende był członkiem powołanej przez niemieckie władze okupacyjne Delegacji Budowlanej (Baudeputation).
W 1927 roku obchodząc 30-lecie twórczości, Johann Wende zrezygnował z pracy zawodowej i poświęcił się działalności społecznej. Był aktywnym członkiem parafii ewangelicko-augsburskiej św. Jana, od 1915 roku członkiem kolegium parafialnego. Od 1917 roku prezesem Kuratorium Niemieckiego Gimnazjum Męskiego.
W 1944 roku opuścił Łódź i zamieszkał z żoną u swojej córki i jej męża w Burgau na terenie Austrii, gdzie zmarł w 1954 roku.
Po
roku 1945 zakład "Wende i Klause" został
upaństwowiony.
Pod
numerem 136a (dawna ulica Widzewska 122) znajduje się dawny dom
mieszkalny Wendego i siedziba firmy, wzniesiony w roku 1901.
Informator adresowy, rok 1903.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1914.
Nietuzinkowa
architektonicznie
kamienica została wzniesiona
w stylu secesyjnym w
latach 1900-1901 według planów architekta Franciszka Chełmińskiego.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1909.
Siedziba firmy i dom mieszkalny Johanna Wende.
(źródło fotografii: Miastograf.pl)
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.
Niedługo,
dzięki
firmie
Diasfera Łódzka dawne budynki przedsiębiorstwa budowlanego "Wende i Zarske" zamienią się w
nowoczesne mieszkania.
Wizualizacja pochodzi ze strony:
Strona
firmy na FB: TUTAJ
źródła:
Jacek
Kusiński, Maciej Janik, Ryszard Bonisławski. Księga fabryk Łodzi.
Polska
Niezwykła https://www.polskaniezwykla.pl
Fot.
archiwalne pochodzą ze strony
oraz
ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
Fot.
współczesne Monika Czechowicz
