baedeker łódzki: REGION/ zabytkowy dworzec w Skierniewicach i… Stanisław Wokulski.

sobota, 8 lipca 2023

REGION/ zabytkowy dworzec w Skierniewicach i… Stanisław Wokulski.

Niektóre miejscowości mają swoje zamki i pałace, inne fortyfikacje i twierdze, a Skierniewice mają zabytkowy dworzec kolejowy.

Dworzec kolejowy, ulica Dworcowa (1915). To drugi dworzec wybudowany w Skierniewicach.

Dawny dworzec carski, projektu Adama Idźkowskiego

(źródło: Teatr / Dworzec carski (dawny), Skierniewice - zdjęcia (polska-org.pl)

Pierwszy dworzec kolejowy w Skierniewicach, tzw. cesarski, powstał w 1845 roku. Budynek dworca był niejako prezentem dla cara Rosji, który odwiedzał swoją rezydencję w pobliżu Skierniewic.

Pałac w Skierniewicach, pocztówka ok. 1910.

(źródło: https://polona.pl/)

W 1838 roku powstała z inicjatywy Piotra Steinkellera – bankiera i przemysłowca oraz Henryka hrabiego Łubieńskiego – wiceprezesa Banku Polskiego - Spółka Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej.

Piotr Antoni Steinkeller (1799-1854). Litografia Seweryna Oleszczyńskiego, 1837.

- przedsiębiorca i bankier, pionier polskiego przemysłu.

(źródło: https://pl.wikipedia.org/)

Henryk Jan Nepomucen Łubieński herbu Pomian (1793-1883)

- ziemianin, hrabia, finansista, przemysłowiec, działacz gospodarczy, współorganizator Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, poseł na sejm Królestwa Kongresowego z powiatu miechowskiego w 1825 roku, radca stanu, wiceprezes Banku Polskiego, ekonomista.

(źródło: https://pl.wikipedia.org/)

Prace na budową kolei rozpoczęto w 1840 roku a nadzorował je naczelny inżynier Banku Polskiego Stanisław Wysocki. Ze względu na kłopoty finansowe Towarzystwo dość szybko zostało rozwiązane, a budową kolei zajęły się władze Królestwa Polskiego. Przychylność cara dla inwestycji uzyskano dzięki poprowadzeniu linii przez Skierniewice (od 1830 roku letniej rezydencji carskiej) i osobnej linii do Łowicza (od 1838 roku dóbr carskich). O wyborze lokalizacji w Skierniewicach zdecydowały nie tyle względy techniczne czy ekonomiczne, co chęć uzyskania niezbędnej w ówczesnych uwarunkowaniach przychylności cara dla budowy kolei, która w ten sposób stawała się swoistą atrakcją carskiego zespołu pałacowo-parkowego. Od 1830 roku bowiem w skierniewickim pałacu i parku dworskim urządzono letnią rezydencję władców, gdzie imperator przebywał kilka razy do roku na wypoczynku i polowaniach. Podróż koleją zapewniała podróżnym widoki nie tylko na posiadłości monarsze, ale dawała możliwość „niemej, ale w dobrym guście rozmowy z panującym”.

Rocznik na rok zwyczajny 1871.

"Tydzień", rok 1891.

Budowa odcinka między Warszawą, a granicą zaboru austriackiego w Maczkach mającego długość 307 km, podzielona została na odcinki. Pierwszy z Warszawy do Grodziska uroczyście otwarty został 14 czerwca 1845 roku. Jeszcze w tym samym roku otwarto odcinek do Skierniewic. Cała trasa kolei gotowa była w kwietniu 1848 roku.

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

"Tydzień", rok 1896.

Dawny dworzec carski.

(źródło: https://opencaching.pl/)

Pierwszy budynek dworca w Skierniewicach tzw. dworzec carski powstał już w 1846 roku. Dworzec ten, nieistniejący od 1945 roku, znajdował się w pobliżu Parowozowni. Po wybudowaniu w obecnym miejscu drugiego dworca, pełnił zupełnie inną rolę: sali balowej oraz kawiarni.

Miał nietypową mauretańską architekturę, autorstwa Adama Idźkowskiego. W opracowaniu wydanym przez architekta budynek opisany został jako „Kafenhauz i restauracja przy stacji kolei żelaznej w Skierniewicach przy ogrodzie cesarskim”. Wzniesiony został na skraju pałacowego parku. Architekt projektując go wykorzystał elementy architektury mauretańskiej - jako ważny element zespołu budynków rezydencji carskiej. Był obiektem monumentalnym, trójczęściowym z salą główną na osi. Jej reprezentacyjna funkcja podkreślona została w drugiej kondygnacji elewacji północnej oknem zwieńczonym łukiem podkowiastym ostrym, a w elewacji południowym potrójnym takim oknem.

Aleksander Bariatyński jako generał adiutant, dowództwa wojsk rosyjskich na Kaukazie, rysunek Wasilija Timma.

(źródło: Aleksandr Bariatinski – Wikipedia, wolna encyklopedia)

W 1870 roku właścicielem pałacu prymasowskiego w Skierniewicach został książę Aleksander Bariatyński. Budynek dworca przeznaczono wyłącznie dla obsługi cara i jego gości jednocześnie podkreślając jego reprezentacyjną funkcję poprze otwarcie w nim sali balowej, kawiarni i sali przeznaczonej na spektakle teatralne.

Dawny dworzec carski, ok. 1870 roku została wypowiedziana umowa z koleją, a budynek dworca pełnił jedynie funkcje reprezentacyjne (także jako teatr)

We wrześniu 1884 roku odbyło się w Skierniewicach spotkanie trzech cesarzy – Aleksandra III, Wilhelma I oraz Franciszka Józefa I. Obradowali oni w skierniewickim pałacu, a w drugim dniu spotkania w sali głównej dworca cesarskiego odbyło się dla nich przedstawienie przygotowane przez warszawskich aktorów, którzy przyjechali wraz z urzędnikami i gośćmi dworu, specjalnym pociągiem.

"Dziennik Łódzki", rok 1884.

Dawny dworzec carski ok.1915 roku.

(źródło: Fotopolska.eu)

Pierwszy dworzec carski przez wiele lat po I wojnie użytkowany był jako siedziba ochronki, a następnie szkoły.

Spłonął w styczniu 1945 roku. Ruinę rozebrano. Według słów prof. Tadeusza Jaroszewskiego „dworzec carski zaprojektowany przez Adama Idźkowskiego należał do najlepszych dzieł nurtu orientalnego architektury polskiej XIX wieku.”

Jak było już wspomniane, w roku 1870 właścicielem pałacu prymasowskiego został zdobywca Kaukazu, feldmarszałek carski kniaź Aleksander Bariatyński, któremu osobisty jego przyjaciel, car Aleksander II nadał pałac w dożywocie. W okresie pobytu Bariatyńskiego wypowiedziano kolei umowę najmu budynku użytkowanego jako dworzec. Stąd, w 1874 roku wybudowano inny, nowy dworzec Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej.

To jeden z najlepiej zachowanych obiektów na trasie dawnej kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

"Tydzień", rok 1893.

Dworzec wzniesiono w 1874 roku.

Wiata peronowa jest z 1893 roku. Dworzec usytuowano kilkaset metrów na zachód od dawnego dworca carskiego.

Dworzec kolejowy, rok 1908.

(źródło: Fotopolska.eu)

Jest to budynek w stylu neogotyckim projektu Jana Heuricha (ojca).

Jan Kacper Heurich, Jan Heurich starszy (1834-1887)

- polski architekt, przedstawiciel eklektyzmu.

Dworzec kolejowy w latach 1900-1910.

(źródło: Fotopolska.eu)

Dworzec w czasie I wojny światowej, ok. 1914 roku.

(Fotopolska.eu)

Budynek nowego dworca płonął w 1914 roku, został jednak odbudowany.

Dworzec kolejowy około 1915 roku, widoczne zniszczenia wojenne; wypalone dachy dworca.

(Fotopolska.eu)

"Łowiczanin", rok 1921.

Lata 1920-1929.

Pocztówka wydana przez Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych Ruch w latach 30.

(Fotopolska.eu)

1 sierpnia 1944 funkcjonariusze niemieckiego Bahnschutzu spalili na stacji wagon z ciałami uduszonych w czasie transportu więźniów z Pawiaka. Jak się okazało, między zmarłymi ukrywali się również żywi ludzie, którzy udając nieboszczyków mieli nadzieję uniknąć transportu do obozu koncentracyjnego.

Dworzec przetrwał II wojnę światową.

Dworzec kolejowy, ul. Dworcowa, lata 1960-1965.

Po wojnie został otynkowany z zewnątrz. Zabieg ten spowodował zmianę charakteru architektonicznego budynku.

Dworzec w latach 1975-1979.

(źródło: Fotopolska.eu)

W 1954 roku na ścianach hali kasowej wykonano socrealistyczne obrazy w technice sgraffita, zaprojektowane przez państwa Mieszkowskich. W kolejnych polach rozmieszczone zostały sceny z fabryki ciągników Ursus, prace nad planem Warszawy, żniwa, sceny z budowy kolei oraz motyw robotnika i kołchoźnicy. Sceny wiązał podpis: Kultura i sztuka – to najwspanialszy środek zbliżenia miedzy narodami.

Robotnik i kołchoźnica.

(źródło: S jak Skierniewice - Sprzedaż plakatów PRL (przystanekprl.pl)

W 2003 roku przeprowadzono generalny remont budynku dworca. Zdjęto wówczas tynki z elewacji, cegłę oczyszczono i przywrócono mu wygląd zewnętrzny zgodny z oryginalnym projektem z końca XIX wieku.

Wyremontowano również wnętrza dworca.

Na peronie ustawiono w roku 2010 pomnik Stanisława Wokulskiego, bohatera powieści „Lalka” Bolesława Prusa.

Stanisław Wokulski - rzeźba autorstwa Roberta Sobocińskiego.

"Dotknąłem miłości, dotknąłem śmierci...

Tu w Skierniewicach, wrócono mnie Życiu.

Ach, te odwieczne metamorfozy..."

Wokulski wysiadł w Skierniewicach, i w przypływie rozpaczy spowodowanej nieszczęśliwą miłością, usiłował popełnić samobójstwo rzucając się pod koła pociągu. Spod kół wyciągnął go dróżnik, któremu bohater „Lalki” wręczył kilka sturublówek i poradził, by na drugi raz nie ściągał żadnego człowieka z torów.