Kamienica frontowa stanęła w tym miejscu już w 1873 roku. Przynajmniej od końca lat 60. XIX wieku posesja należała do Szymona Heymanna i Józefa Landau.
W
1880 roku Heymann i Landau wykupili grunt działki. Prawdopodobnie
po wykupieniu gruntu, na początku lat 80. XIX wieku, posesja
przeszła w ręce Rudolfa
Kindlera.
Przedsiębiorstwo Kindlera, Towarzystwo
Akcyjne Wyrobów Półbawełnianych Rudolfa Kindlera, było
w posiadaniu nieruchomości jeszcze w latach 20. XX wieku.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.
Rudolf Karol Kindler (1819-1891)
Rudolf
Kindler
(1819-1893), syn majstra piekarskiego, urodził się w Stawiszynie k.
Kalisza. Praca w zakładach włókienniczych Kalisza i Zgierza
pozwoliła mu na zebranie doświadczenia zawodowego. W 1848 roku
przybył do Pabianic, gdzie objął stanowisko kierownika farbiarni z
zakładach Beniamina
Krusche.
Kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1897.
Zabudowania fabryczne Rudolfa Kidlera w Pabianicach i widoczne po sąsiedzku zakłady Kursche i Ender, pomiędzy budynkami przepływająca rzeka Dobrzynka.
W
1859 roku Kindler rozpoczął własną produkcję, opartą o
kilkadziesiąt ręcznych krosien. Firma nad rzeką Dobrzynką
dynamicznie się rozwijała i już w 1879 roku zatrudniała 650
robotników. W 1888 roku przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę
akcyjną o kapitale zakładowym 1 mln rubli. Po rozbudowie zakładów
na przełomie XIX i XX wieku, firma dysponowała tkalnią, czesalnią,
przędzalnią wełny i bawełny, farbiarnią, wykańczalnią i
warsztatami reparacyjnymi. W 1913 roku Towarzystwo Akcyjne Rudolfa
Kindlera zajmowało pierwsze miejsce w przemyśle wełnianym w
Królestwie Polskim.
Ważną
rolę w rozwoju wełnianego potentata z Pabianic odegrali synowie
Rudolfa Kindlera – Juliusz
(1843-1902), Ludwik
(1846-1892) i Oskar
(1856-1918).
Juliusz Kindler (1843-1902)
"50-lecie Ochotniczej Straży Pożarnej w Pabianicach 1880-1930".
Oskar Kindler (1856-1918)
"50-lecie Ochotniczej Straży Pożarnej w Pabianicach 1880-1930".
Po
ciężkich latach I wojny światowej, utracie rosyjskich rynków
zbytu i zadłużeniu na rynku angielskim, przedsiębiorstwo Kindlerów
nie odzyskało już wcześniejszej formy. Nie bez znaczenia była
śmierć, w 1918 roku, Oskara Kindlera, ważnej postaci w
funkcjonowaniu rodzinnej spółki.
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
Do
upadku pabianickich zakładów przyłożył rękę również Naum
Eitingon,
którego firma przejmowała będące
w kłopotach przedsiębiorstwa. Ogłoszenie upadłości firmy
nastąpiło
w 1925 roku.
Przeczytaj w baedekerze:
Do
1904 roku przy Piotrkowskiej 48 wystawiał swoje obrazy na sprzedaż żydowski malarz
Samuel Hirszenberg.
Leopold Gotlieb. Portret Samuela Hirszenberga.
Samuel
Hirszenberg (1865-1908), malarz. Był synem Dawida, tkacza,
bratem Leona również malarza. Ukończył naukę w łódzkiej szkole
rzemiosł, po czym studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych w
latach 1881-1883, pod kierunkiem Feliksa Szynalewskiego, Izydora
Jabłońskiego i Władysława Łuszczkiewicza. W
1882 roku otrzymał pierwszą nagrodę za akademicki rysunek głowy z
antyku. Dzięki stypendium uzyskanemu od znanego łódzkiego lekarza
Maksymiliana Cohna mógł kontynuować studia w akademii
monachijskiej w latach 1883-1887, w klasie kompozycyjnej u Aleksandra
Wagnera, którą ukończył z odznaczeniem. W
1889 roku malarz wyjechał wraz z Maurycym Trębaczem na
uzupełniające studia w paryskiej Académie Filippo Colarosi. Nad
Sekwaną opiekował się nim malarz Aleksander Sochaczewski, a
przyjaźnią darzyła Olga Boznańska. Pierwsze
prace artysty były wystawiane na wystawach Towarzystwa Zachęty
Sztuk Pięknych w Krakowie (1886, 1887) i w Monachium (rok 1887).
Olga
Boznańska. Portret Samuela Hirszenberga
O
Samuelu w baedekerze przeczytasz TUTAJ.
"Tydzień", rok 1890.
"Rozwój", rok 1903.
Przy Piotrkowskiej 48 mieściła się księgarnia Ludwika Fiszera (przeniesiona do
posesji przy ulicy Piotrkowskiej 47).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.
Jednodniówka "Ratujcie dzieci" z 11 czerwca 1916 roku.
Ludwik
Fischer rozpoczął samodzielną działalność księgarską dopiero
w wieku 38 lat, w lokalu odkupionym od szkolnego kolegi Cezara
Richtera przy Piotrkowskiej 17 i od kwietnia 1882 roku stał się jej
prawnym właścicielem.
"Rozwój", rok 1905.
W
1884 roku przeniósł księgarnię na ulicę Zawadzką
1 (dziś ulica Próchnika), a w 1896 roku na Piotrkowską, do
obszernego lokalu pod numerem 48.
"Goniec Łódzki", rok 1905.
"Rozwój", rok 1908.
"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.
"Rozwój", rok 1914.
Pod
tym adresem księgarnia Fiszerów funkcjonowała do 1918 roku, kiedy
dokonano ostatniej przeprowadzki, tym razem do własnego domu przy
Piotrkowskiej 47.
Zdjęcie
wykonane w 1902 roku w znanym łódzkim zakładzie fotograficznym Jana Tyraspolskiego.
"Rozwój", rok 1910.
"Rozwój", rok 1910.
"Rozwój", rok 1911.
"Rozwój", rok 1911.
"Tygodnik Łódzki Ilustrowany", rok 1912.
– o historii rodziny Fiszerów i księgarni przeczytasz w baedekerze TUTAJ).
Od
1911 roku działało tu Międzynarodowe Biuro Ogłoszeń, a w 1918
roku nowo powstały Polski Klub Mieszczański.
"Rozwój", rok 1911.
"Rozwój", rok 1912.
"Rozwój", rok 1919.
Po połączeniu się zakładów Scheiblera i Grohmana, firma otworzyła tu swój sklep sprzedaży detalicznej.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Głos Kupiectwa", rok 1933.
"Ilustrowana Republika", rok 1934.
"Łódzki Głos Obywatelski", rok 1934.
Sklep z wyrobami ze swojej fabryki miała tu wcześniej firma Barcińskich (więcej TUTAJ).
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.
"Rozwój", rok 1922.
"Rozwój", rok 1922.
Przy
ulicy Piotrkowskiej 48, w okresie międzywojennym, znajdował się
sklep konfekcyjny, którego współwłaścicielem był Abram
Czamański, prawdopodobnie syn Natana Czamańskiego, wnuk Samuela),
wraz z Dawidem Sumerajem. Czamański był również współwłaścicielem firmy
Adolf Landau przy ulicy 28 pułku Strzelców Kaniowskich.
Natan Czamański
"Lodzer Zeitung", rok 1868.
Kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1893.
Samuael
Czamański, dziadek Abrama w 1861 roku założył fabrykę wstążek
jedwabniczych przy Piotrkowskiej 96.
Samuel Czamański Julia Czamańska
Samuel
(Szmul) Czamański, urodził się w 1829 roku w Somplonie na Kujawach
jako syn Aleksandra i Balbiny.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.
W
Prusach Czamański nauczył się produkcji tasiemek, po czym przybył do Łodzi
i w 1861 roku przy ulicy Piotrkowskiej 96 założył fabrykę wstążek
jedwabniczych, półjedwabnych i tasiemek jedwabnych, przekształconą
w lipcu 1903 roku w Towarzystwo Akcyjne Fabryki Wstążek S.
Czamańskiego w Łodzi. Przedsiębiorstwo zatrudniało w pierwszej
dekadzie XX wieku ok. 200 robotników, zaś wartość rocznej
produkcji oceniano na 400 tysięcy rubli. Przy ulicy Przejazd
(dzisiejsza ulica Tuwima) miał skład wyrobów jedwabnych.
Widok fabryki
Samuel
Czamański był członkiem Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi,
Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności i członkiem
honorowym Komitetu Synagogi przy ulicy Spacerowej (dzisiejsza al.
Kościuszki). Czamański jest uznawany za twórcę łódzkiego
przemysłu jedwabniczego.
"Lodzer Zeitung", 1910.
"Rozwój", rok 1910.
Samuel Czamański zmarł
24 września 1910 roku i jest pochowany na cmentarzu przy ulicy
Brackiej.
Obok
pochowano jego żonę Julię (Jettlę Gitlę) z Rozenthalów i syna
Natana. Grobowiec rodzinny, zbudowany z piaskowca i czarnego granitu,
nawiązuje do sztuki staroegipskiej.
"Rozwój", rok 1910.
Po
śmierci Czabańskiego w miejscu fabryki przy ulicy Piotrkowskiej 96
wzniesiono okazały, zachowany do dziś gmach firmy „Simens”.
Piotrkowska 96
Abram
Czamański, wnuk Samuela, w łódzkim getcie pełnił obowiązki kierownika
administracyjnego Wydziału Kapeluszy i kierownika fabryki kapeluszy
przy ulicy Zgierskiej 9/15. Wraz z nim w getcie mieszkała żona Roza
(Frajda Rajzla) i córka Julia, która zginęła w Bergen-Belsen.
Na
murze cmentarnym przy ulicy Brackiej znajduje się tablica pamiątkowa
poświęcona Abramowi, Rozie i Julii Czamańskim.
Wracamy na ulicę Piotrkowską, pod numer 48.
Wracamy na ulicę Piotrkowską, pod numer 48.
Dziennik Urzędowy Komisariatu Ludowego m. Łodzi, rok 1919.
W latach 20. ubiegłego stulecia mieściła się tu znana firma Edwarda Telatyckiego (początkowo prowadzona wraz z G. Szulcem) specjalizująca się między innymi w sprzedaży i serwisie maszyn do pisania.
"Dziesięć lat Odrodzonej Polski Niepodległej w życiu powiatu łódzkiego 1918-1928".
Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920.
Lodzer Informations und Hause Kalender, 1920.
Firma przez wiele lat reklamowała się w łódzkiej prasie:
"Rozwój", rok 1920.
"Rozwój", rok 1922.
"Rozwój", rok 1923.
"Republika", rok 1924.
"Republika", rok 1925.
"Republika", rok 1929.
W latach 30. firma Edwarda Telatyckiego sprzedawała również meble biurowe.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Republika", rok 1924.
W 1927 roku otworzyła się tutaj "Cafe Central".
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
W latach 30. ubiegłego stulecia łodzianie odwiedzali chętnie, mieszczący się tutaj lokal o szumnej nazwie "Cafe Atlantic" oferujący smaczne dania, głównie jarskie oraz lody.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Ilustrowana Republika", rok 1932.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1929.
"Głos Poranny", rok 1933.
"Głos Poranny", rok 1935.
W podwórzu zaskakuje niezwykły mural.
Autorami malowidła są Rałał Kłębowski i Marcin Bariasz, zatytułowany jest "Kanony urody kobiecej na przestrzeni wieków".
Inne
firmy, składy i sklepy, które mieściły się przy Piotrkowskiej 48:
Kalendarz Łódzki, rok 1888
(dawna numeracja ulicy Piotrkowskiej, 262, dzisiaj 48)
"Lodzer Zeitung", 1895.
"Rozwój", rok 1911.
Lodzer Informations und Hause Kalencer, 1919.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, 1920.
"Rozwój", rok 1921.
Informator m. Łodzi z kalendarzem, 1920.
"Rozwój", rok 1922.
"Rozwój", rok 1922.
"Rozwój", rok 1922.
Informator m. Łodzi, rok 1923.
"Republika", rok 1924.
"Republika", rok 1925.
"Republika", rok 1924.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Ilustrowana Republika", rok 1926.
"Głos Kupiectwa", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1927.
"Ilustrowana Republika", rok 1928.
"Głos Poranny", rok 1931.
"Głos Poranny", rok 1932.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Kupiectwa", rok 1935.
"Głos Poranny", rok 1937.
Księga adresowa m. Łodzi i województwa łódzkiego 1937/1939.
"Głos Poranny", rok 1939.
"Głos Poranny", rok 1939.
Po II wojnie światowej:
"Dziennik Łódzki", rok 1947.
"Dziennik Łódzki", rok 1948.
"Dziennik Łódzki", rok 1967.
"Odgłosy", rok 1991.
W styczniu 1970 roku przy Piotrkowskiej 48 nastąpiło uroczyste przekazanie do użytku obwodowej lecznicy dla studentów (m. in. pracownia analityczna, stacja sanitarna, zakład protetyki stomatologicznej i świetlica).
Źródła:
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Sławomir Karajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
oraz niezastąpione strony:
piotrkowska-nr.pl
www.polskaniezwykla.pl
Andrzej Kempa, Marek Szukalak. Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny.
Marek Szukalak. Słownik biograficzny Żydów łódzkich i z Łodzią związanych.
Sławomir Karajewski, Jacek Kusiński. Ulica Piotrkowska. Spacer pierwszy.
oraz niezastąpione strony:
piotrkowska-nr.pl
www.polskaniezwykla.pl
Przeczytaj
jeszcze:
Fot. archiwalne ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi.
