baedeker łódzki: 11/05/17

niedziela, 5 listopada 2017

Ary Sternfeld – pionier kosmonautyki.

Narożny dom u zbiegu ulic Więckowskiego i Wólczańskiej.

Na ścianie tego domu od 1984 roku znajdowała się tablica pamiątkowa z napisem:

W tym domu

mieszkał w latach 1915-1933

ARY STERNFELD

(14.V.1905-5.VII.1980)

wybitny teoretyk lotów

kosmicznych

autor „Wstępu do kosmonautyki”

Pamiątkowa tablica, z upływem lat była coraz mniej czytelna…

(Fot. tablicy ze strony: https://pl.wikipedia.org)

W 2014 roku tablica zniknęła, została zniszczona przez wandali. Jest rok 2017, i… nadal jej nie ma. Łodzianie przechodzą pod „prostokątnym śladem” nie wiedząc, że w tym domu mieszkał i pracował Arie Sternfeld, wybitny naukowiec z dziedziny astronautyki.

Ary (Arje Jakub) Sternfeld (Szternfeld) urodził się w 1905 roku w Sieradzu, w żydowskiej rodzinie, której korzenie sięgały osiadłego w XII wieku na ziemiach polskich rodu wybitnego żydowskiego filozofa i lekarza Majmonidesa. Ojciec, Arego, Abram Sternfeld, był znanym w Sieradzu i okolicy właścicielem hurtowych składów artykułów mącznych. Jego marzeniem było, aby jedyny syn (miał jeszcze trzy córki) został w przyszłości rabinem. Stąd starał się wychować potomka w duchu religijnym. Matka Arego, Estera z Rappaportów dostrzegając jego zainteresowania techniką pragnęła mu zapewnić dobre świeckie wykształcenie.

W sierpniu 1915 roku Ary przeniósł się wraz z rodzicami do Łodzi i zamieszkał w domu dziadków ze strony ojca przy ulicy Nowocegielnianej (dziś Więckowskiego) 21.

Ary już w gimnazjum pasjonował się astronautyką i obliczaniem ruchu ciał niebieskich. Uprawiał z zamiłowaniem piesze wędrówki krajoznawcze po kraju, chętnie fotografował zwiedzane miejscowości. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w I Gimnazjum Męskim Towarzystwa Szkół Żydowskich w 1923 roku, podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zaliczeniu pierwszego roku studiów zdecydował się na wyjazd do Francji. Ukończył studia na wydziale mechaniki uniwersytetu w Nancy, uzyskując dyplom inżyniera mechanika w 1927 roku, z drugą lokatą na 33 absolwentów.

Praktykował w paryskich biurach konstrukcyjnych. Pogłębiał wiedzę astronautyczną, wyliczał trajektorie sztucznych ciał niebieskich. Nie udało mu się jednak znaleźć promotora dla zamierzonej dysertacji doktorskiej z dziedziny astronautyki.

W połowie 1932 roku wrócił do Łodzi i rozpoczął pracę nad dziełem „Initiation a la cosmonautique”. Zaprzyjaźniony z młodym uczonym awangardowy artysta grafik Karol Hiller przygotował nawet okładkę książki, ale w pierwszym wydaniu dzieła znalazła się jako frontispis, zaś w drugim jako ilustracja.

Karol Hiller - Kompozycja heliograficzna (IX), ok. 1934 roku.

Główne tezy swojej książki Sternfeld przedstawił w referacie „Główne zasady kosmonautyki”, wygłoszonym 6 grudnia 1933 roku na sesji naukowej Towarzystwa Przyjaciół Astronomii w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Referat spotkał się z chłodnym przyjęciem ze strony audytorium. Dopiero wykład „O pewnych nowych poglądach w astronautyce” wygłoszony w maju 1934 roku na paryskiej Sorbonie zwrócił na Sternfelda uwagę uczonych francuskich, zaś Francuskie Towarzystwo Astronomiczne przyznało mu międzynarodową nagrodę astronautyczną „REP-Hirsch” (1934). Był trzecim po prof. H. Obercie i dr. P. Montage’u laureatem tej prestiżowej nagrody.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Ilustrowana Republika", rok 1934.

Nie mając nadziei na dalsze sukcesy naukowe we Francji, Sternfeld wyjechał w czerwcu 1935 roku do Moskwy, gdzie niemal natychmiast podjął pracę w Naukowo-Badawczym Instytucie Napędu Odrzutowego RNII. W 1936 roku przyjął obywatelstwo radzieckie. Wreszcie w 1937 roku doczekał się wydania swego „Wstępu do kosmonautyki”.

Represje stalinowskie nie ominęły ani Instytutu, ani Sternfelda. Instytut został rozwiązany, uczony zaś znalazł zatrudnienie jako inżynier mechanik w Instytucie Metaloznawstwa.

Po rozpoczęciu wojny niemiecko-sowieckiej został ewakuowany do Sierowa na Uralu, gdzie został nauczycielem przedmiotów zawodowych w tamtejszym technikum metalurgicznym. Po wojnie wrócił do Moskwy i, choć nie pracował w żadnej instytucji związanej z kosmonautyką, nadal prowadził obliczenia orbit sztucznych satelitów. Wreszcie po latach doczekał się uznania w świecie naukowym. Otrzymał tytuł Zasłużonego Działacza Nauki i Techniki RFSRR oraz doktorat honoris causa uniwersytetu w Nancy. Jest autorem około 20 książek, tłumaczonych na 36 języków w 39 krajach, oraz około 400 artykułów naukowych i popularnonaukowych dotyczących astronautyki, także w języku polskim.

Najważniejsze prace:

„Initiation a la cosmonautique” (Wstęp do kosmonautyki) – maszynopis, za którą otrzymał nagrodę Francuskiego Towarzystwa Astronautycznego im. R. Esnault-Peltrie i A. L. Hirscha w 1934 roku.

„Wwiedieniie w kosmonawtiku” (Wstęp do kosmonautyki), wydana tylko w języku rosyjskim, dwa wydania: w 1937 i 1974 roku

„Lot w przestworza świata”

„Loty międzyplanetarne”

„Sztuczne satelity Ziemi”

„Od sztucznych satelitów do lotów międzyplanetarnych” – wszystkie w językach obcych,

„Sztuczny księżyc”, PWN, Warszawa 1957

„Śladami kosmonautycznych koncepcji z lat 1929-36”, PWN, Szczecin 1967 (przedmowa Ary Sternfeld jeden z pionierów kosmonautyki autorstwa Jana Gadomskiego) – publikacja wydana tylko po polsku

„Paradoksy kosmonautyki”, LSW, Warszawa 1987

Łącznie ukazało się 85 wydań książek autorstwa Arego Sternfelda w 36 językach.

Elwira Berman-Sternfeld „Książki mojego ojca wydawane w świecie”. Okładka publikacji Elwiry Sternfeld o książkach jej ojca, Arego Sternfelda. Okładka i zdjęcie na okładce autorstwa Mirosława Z. Wojalskiego.

W rodzinnym Sieradzu, w domu, w którym się urodził i spędził najwcześniejsze lata swego dzieciństwa, znajduje się pamiątkowa tablica.

Tablica pamiątkowa odsłonięta w 1981 roku w Sieradzu na kamienicy przy ulicy Ogrodowej, w której urodził się i mieszkał Ary Sternfeld (Szternfeld).

Sieradz. Ulica Ogrodowa, przy której stoi rodzinny dom Arego Sternfelda.

Wniosek o nadanie tytułu „Zasłużonego dla Sieradza” z okazji XX – lecia Wyzwolenia Sieradza. APŁOS, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Sieradzu, sygn. 23.

Sieradz, na miarę swoich ówczesnych możliwości, postarał się uhonorować uczonego. W dniu 17 maja 1963 roku, Miejska Rada Narodowa na uroczystym posiedzeniu nadała Aremu Sternfeldowi Honorowe Obywatelstwo Miasta Sieradza, a w 1965 roku tytuł Zasłużony dla Miasta Sieradza.

Uchwała Miejskiej Rady Narodowej w Sieradzu z dnia 17 maja 1963 roku w sprawie nadania Honorowego Obywatelstwa miasta Sieradza prof. Ary Szternfeldowi.

Uchwała Miejskiej Rady Narodowej w Sieradzu z dnia 23 stycznia 1965 roku. APŁOS, Prezydium Miejskiej RN w Sieradzu, sygn. 23.

Również Towarzystwo Przyjaciół Sieradza uhonorowało Arego Sternfelda nadając mu w 1976 roku tytuł Honorowego Członka TPS. Podobnie uczyniło Towarzystwo Przyjaciół Łodzi, nadając w tym samym roku tytuł Członka Honorowego Aremu i Ilzie Sternfeldom.
W 1964 roku Ary Sternfeld odwiedził rodzinny Sieradz:

Pismo Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Sieradzu do Obwodowego Urzędu Pocztowego w Sieradzu. APŁOS, Prezydium Miejskiej RN w Sieradzu, sygn. 268.

Program wizyty prof. Ary Sternfelda w Sieradzu w dniach 28-30 czerwca 1964 roku. APŁOS, Prezydium Miejskiej RN w Sieradzu, sygn. 264.

Wizyta prof. Ary Sternfelda w Sieradzu (Fot. ze zbiorów APŁ).

"Odgłosy", rok 1963.

"Odgłosy", rok 1964.

Ulica Arego Sterfelda w Sieradzu.

Uchwała nr XXXV/109/83 Miejskiej Rady Narodowej w Sieradzu z dnia 28 grudnia 1983 roku. APŁOS, Miejska RN w Sieradzu, sygn. 9.

Oba miasta: i Łódź (w 1982 roku) i Sieradz (w 1983 roku) nadały ulicom nazwy Arego Sternfelda.

W 1982 roku Rada Narodowa m. Łodzi postanowiła nazwać jego imieniem ulicę na powstającym wówczas nowym osiedlu mieszkaniowym „Stare Chojny”.

Ulica Arego Sterfelda w Łodzi.

W 2002 roku jego imieniem nazwano Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Łodzi, mieszczące się przy IV Liceum Ogólnokształcącym. im. Emilii Sczanieckiej.

Przy ulicy Pomorskiej jest przejście na podwórko i dalej do Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego im. Arego Sternfelda, wielkiego łódzkiego astronoma, który obliczał trajektorie lotów statków kosmicznych.

W Planetarium znajduje się wiele pamiątek po uczonym, które dostarczył Mirosław Zbigniew Wojalski, biograf i przyjaciel uczonego.

W Sierowie odsłonięto tablice pamiątkowe na frontonie domu, w którym mieszkał, i na szkole, w której uczył. Jego imię nosi krater o 100 km średnicy na odwrotnej stronie Księżyca. Niestety, pamiątkowej tablicy w Łodzi już nie ma…

"Dziennik Popularny", rok 1979.

Ary Sternfeld zmarł w Moskwie, w 1980 roku i został pochowany na cmentarzu Nowodiewiczym.

Pomnik nagrobny Ary Sternfelda. (Fot. pochodzi ze strony http://wikimapia.org, autor: Mirosław Zbigniew Wojalski).

Na pomniku nagrobnym wyryto napis „Per Aspera Ad Astra” (Przez ciernie do gwiazd). Takie bowiem było całe życie Arego Sternfelda. Będąc na Ziemi potrafił dosięgnąć planet i gwiazd, i pozwolił ludziom spojrzeć na Ziemię z Kosmosu.