baedeker łódzki: 04/16/19

wtorek, 16 kwietnia 2019

PIOTRKOWSKA 51 – kamienica Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego.

Wielkomiejska kamienica przy Piotrkowskiej 51.

Posesja przy Piotrkowskiej 51, podobnie jak sąsiednia, przy Piotrkowskiej 53, należała przynajmniej od lat 60. XIX wieku do Franciszka (Franza) Hillera. W połowie lat 70. Hiller wykupił grunt obu działek.

Dwupiętrowa kamienica frontowa została wybudowana w 1873 roku.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1901.

Na przełomie lat 80. i 90. XIX stulecia nieruchomość kupił Izrael Kalmanowicz Poznański, który w krótkim czasie przebudował gruntownie frontowy budynek. Mieścił się tutaj skład fabryczny przedsiębiorstwa mieszczącego się przy ulicy Ogrodowej.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1907.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1910.

Firma posiadała obiekty przeznaczone do celów handlowych w Warszawie (od 1886 roku) przy ulicy Gęsiej 16 i w Łodzi (od 1891 roku) przy ulicy Piotrkowskiej 51.

Kamienica, przebudowana w 1895 roku na eklektyczną, mieściła na parterze skład towarów i sklep firmowy wzorem wielu innych przedsiębiorstw przemysłowych, lokujących swoje główne kantory sprzedaży w centrum miasta. Izrael Poznański przekształcił swoje przedsiębiorstwo w Towarzystwo Akcyjne w 1889 roku.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1889.

(widoczny numer 784 przy ulicy Piotrkowskiej

to dzisiejszy numer 51).

Krótko o Poznańskim:

Izrael Kalmanowicz Poznański urodził się w 1833 roku w Aleksandrowie k. Łodzi. Był synem Kalmana, kupca, i Małki z Lubińskich. Otrzymał staranne wychowanie domowe i ukończył Szkołę Powiatową Niemiecko-Rosyjską w Łodzi. W 1852 roku ojciec przekazał mu sklep w rynku Starego Miasta z zapasem towarów i wyposażeniem, sam zaś przeniósł się do Płocka. Z niewielkim kapitałem Izrael rozpoczął działalność handlowo-wytwórczą, zatrudniając z czasem około 30 majstrów i robotników. W 1861 roku nabył murowany, piętrowy dom czynszowy w rynku Starego Miasta, na rogu ulicy Drewnowskiej, po niedługim czasie również sąsiednią posesję.

Dom Izraela Poznańskiego przy Rynku Starego Miasta (z prawej strony). Na parterze mieściła się firma handlowa, a na piętrze pokoje mieszkalne. Wcześniej był tu sklep jego ojca Kalmana. Dom obok zakupił Poznański w 1863 roku.

Po 1865 roku Poznański uruchomił produkcję wyrobów bawełnianych z przędzy nabywanej głównie od Karola Scheiblera oraz sprzedaż komisową tkanin tejże fabryki. W latach 1872-1873 nabył od mieszczan staromiejskich w dolinie rzeki Łódki tereny położone na obszarze między ulicami: Zachodnią, Drewnowską, Ogrodową i wschodnią pierzeją cmentarza rzymskokatolickiego. W ciągu kilkunastu lat wybudował na tym terenie ogromny kompleks zabudowań, składający się z fabryki, domów familijnych dla robotników i urzędników fabrycznych o łącznej liczbie 1086 mieszkań (trzy duże czteropiętrowe domy familijne i 18 mniejszych budynków mieszkalnych), salę widowiskową i reprezentacyjny pałac (wzniesiony w 1899 roku).

Imperium Izraela Poznańskiego, ulica Ogrodowa.

Dla potrzeb produkcji Poznański uruchomił w 1879 roku cegielnię w Karolewie k. Łodzi, w 1883 roku gazownię dla oświetlenia fabryki, farbiarnię i drukarnię tkanin (rok 1885).

W 1880 roku produkcja zakładów osiągała wartość blisko 7 milionów 700 tysięcy rubli, w 1889 roku aktywa firmy wynosiły 21 milionów rubli.

W 1889 roku Poznański przekształcił swoje przedsiębiorstwo w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznański.

Do produkcji przędzy sprowadzano bawełnę indyjską, amerykańską i egipską, z południa Rosji, z Buchary, Chiwy i Persji. Z czasem Poznański zorganizował oddziały skupu i oczyszczalnie bawełny na Zakaukaziu i w Persji. Wyprodukowane tkaniny sprzedawano na terenie Królestwa Polskiego, w Rosji, Bucharze i Persji, za pośrednictwem własnych hurtowni w Łodzi, Warszawie, Berdyczowie, Moskwie, Jarmolińcach, Niżnym Nowogrodzie i agentur w Petersburgu, Odessie, Rostowie n. Donem, Tyflisie i Charkowie.

"Głos Poranny", rok 1936.

W 1891 roku Poznański nabył od Juliusza Kunitzera grunt o powierzchni 10,5 ha i przekazał Gminie Żydowskiej na założenie cmentarza żydowskiego, zastrzegając sobie aktem notarialnym prawo do obszaru 718,32 mkw, pod budowę grobowca rodzinnego.

Mauzoleum rodziny Poznańskich na cmentarzu przy ulicy Brackiej.

W latach 90. XIX wieku Poznański zlecił budowę rezydencji w stylu neorenesansowym przy ulicy Cegielnianej (dziś ulica Więckowskiego 36), pałacu przy ulicy Długiej 32 (dziś ulica Gdańska) dla syna Karola i pałacu przy ulicy Spacerowej 4 (dziś al. Kościuszki) dla córki Anny i jej męża Jakuba Herbsta.

Więckowskiego 36

Gdańska 32

Więcej przeczytasz na stronie baedekera:

SIEDZIBY RODU POZNAŃSKICH

W 1886 roku Poznański nabył w Warszawie pałacyk przy ulicy Gęsiej 16, w którym mieściły się biura dyrekcji składów spółki.

W latach 1884-1899 kupił jeszcze liczne majątki ziemskie w powiecie włoszczowskim oraz grunty we wsiach Karolew i Brus k. Łodzi, nie licząc działek i placów budowlanych na terenie miasta.

Poznański wspierał powagą swego nazwiska i hojnymi datkami różne inicjatywy społeczne. Był współzałożycielem i prezesem Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, prezesem Gminy Żydowskiej, członkiem Dozoru Bożniczego, członkiem Komitetu Synagogi, członkiem Rady Miejskiej, członkiem Komisji Podatkowej przy Gubernialnym Urzędzie Podatkowym, członkiem Zgromadzenia Giełdowego, prezesem rady Nadzorczej Towarzystwa Kredytowego m. Łodzi (w 1880 roku). W 1886 roku ufundował szpital dla starozakonnych m. Łodzi (im. małżonków Izraela i Leony Poznańskich).

Jednodniówka "Dzień ubogich w Łodzi", 17 września 1911 roku.

Szpital im. małżonków Izraela i Leony Poznańskich. 23 maja 1886 roku położono kamień węgielny pod budowę gmachu, 29 października 1890 roku oddano gmach do użytku publicznego.

Jednodniówka "Dzień ubogich w Łodzi", 17 września 1911 roku.

Przeczytaj w baedekerze:

Łódzki Żydowski Szpital Izraela i Leony małżonków Poznańskich. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Echo", rok 1929.

Poznański wyasygnował 30 tysięcy rubli na budowę Politechniki Warszawskiej, udzielał pomocy finansowej i stypendiów młodym, utalentowanym artystom pochodzenia żydowskiego.

Za działalność na rzecz podniesienia kultury upraw i jakości bawełny firma Poznańskiego otrzymała Medal Orła Cesarstwa, a twórca jej potęgi – order św. Stanisława. Poznański był też kawalerem orderu św. Anny, zaś w 1885 roku uchwałą Senatu Rządzącego nadano mu tytuł dziedzicznego honorowego obywatela Łodzi.

Księga adresowa m. Łodzi, 1937-1939.

Był żonaty z Leoną (Łają) Hertz, córką Mojżesza, sekretarza szpitala starozakonnych w Warszawie, miał czterech synów:

Ignacego (1852-1908)

Hermana (1855-1923)

Karola (1859-1928)

Maurycego (1868-1937)

oraz dwie córki:

Annę (Ajdlę) (1857-1930), żonę Jakuba Hertza

Joannę Natalię (1862-1921), żonę prawnika Zygmunta Lewińskiego.

Poznański ustanowił głównym, oprócz żony, spadkobiercą fortuny najstarszego syna Ignacego.

Ignacy Poznański, obok jego żona Bela, z domu Tykociner.

Wnętrze pałacu Poznańskich przy ulicy Ogrodowej.

Izrael Poznański zmarł 29 kwietnia 1900 roku.

Wracamy do kamienicy przy Piotrkowskiej 51. Jest ona jednym z najbardziej reprezentacyjnych przykładów kamienicy z centralnym ryzalitem. Oś środkowa jest tylko nieznacznie szersza od reszty, jest jednak ujęta dekoracyjnym boniowaniem. Podkreśla ją także brama przejazdowa i dekoracyjna lukarna w dachu mansardowym zakończona szczytem.

Jako wielkomiejska, efektowna budowla miała zapewne konkurować z kamienicą scheiblerowską.

Zrealizowana jest w konwencji tzw. „kostiumu francuskiego”, który był popularny w ostatnich latach XIX wieku. Cechy takie jak kontrast czerwonej cegły i jasnego tynku, mansardowy dach, żeliwna balustrada na kalenicy, niezbyt bogaty klasycyzujący detal sprawiają, że można określić fasadę tej kamienicy jako wczesnobarokową w „stylu Ludwika III”.

Na początku XX wieku przeniósł się pod ten adres znany łódzki skład fortepianów, melodyków i nut „Gebethner i Wolff”. W tym czasie firma zrezygnowała z przedstawicielstwa fabryki pianin Blüthnera z Lipska i funkcjonowała jako księgarnia i skład nut. Od ok. 1903 roku firmę prowadzili Rychliński i Wegner.

"Łodzianka", rok 1903.

"Rozwój", rok 1903.

W okresie międzywojennym działało tutaj biuro i skład fabryki firanek, obrusów i brokatów Izydora Pantyla i Symsi Pytowskiego. Zakłady założone w 1923 roku na ulicy Łomżyńskiej 8/10 zatrudniały 100 robotników. W 1926 roku firmę Pantyla i Pytowskiego nagrodzono medalem na wystawie przemysłowej w Rzymie. Nieco skromniej, bo na wystawie przemysłowo-rolniczej w Częstochowie, nagrodzona została firma Hermana Fausta, produkująca wyroby wełniane i półjedwabne:

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1905.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1911.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1913.

Lodzer Informations und Hause Kalender, 1913.

"Głos Poranny", rok 1937.

Pod tym adresem mieścił się skład firmy „Emde i S-ka”.

W 1881 roku Amalia Emde i Karol Schmidt uruchomili parową farbiarnię wełny i przędzy przy ulicy Zielonej 18. Przed I wojną światową firma funkcjonowała pod nazwą „Emde i S-ka”. W 1910 roku zatrudniała 200 robotników. Przedsiębiorstwo działało przy Zielonej 18 również w okresie międzywojennym. W tym czasie występowało pod szyldem „A. i K. Emde Farbiarnia parowa” (Amalia i Karol Emde).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1912.

Skład firmy Emde funkcjonował w tym miejscu do ok. 1909 roku.

Kalendarz handlowo-przemysłowy, rok 1909.

Przy Piotrkowskiej 51 funkcjonowało biuro i skład fabryczny przedsiębiorstwa Salomona Gajzenberga.

Księga adresowa m. Łodzi, 1937-1939.

W 1925 roku Salomon Gajzenberg przejął obiekty fabryczne na ulicy Zagajnikowej 29 (dziś Kopcińskiego 29). Uruchomił tam produkcję materiałów bawełnianych i wigoniowych. W latach 30. XX wieku Gajzenberg zatrudniał 120 robotników na 58 warsztatach. Fabryka przy Zagajnikowej 29 została zbudowana w 1913 roku przez W. Bierzyńskiego, który wystawił tkalnię, przędzalnię i szarparnię.

W latach 20. i 30. ubiegłego stulecia przy Piotrkowskiej 51 mieścił się skład fabryczny "Muzyka" oferujący klientom najnowszy sprzęt odtwarzający; gramofony, radia oraz płyty gramofonowe:

"Ilustrowana Republika", rok 1925.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

...oraz sklep z odbiornikami radiowymi i aparatami fotograficznymi:

"Ilustrowana Republika", rok 1938.

"Kurier Łódzki", rok 1938.

"Głos Poranny", rok 1939.

Swoje wyroby oferowała tu firma Samuela Diszkina (Dyszkina), posiadająca również sklep przy ulicy Piotrkowskiej 25 i Nowomiejskiej.

"Republika", rok 1924.

"Republika", rok 1925.

"Głos Poranny", rok 1929.

"Głos Poranny", rok 1934.

"Głos Poranny", rok 1935.

Inne firmy mieszczące się niegdyś przy Piotrkowskiej 51:

"Lodzer Tageblatt", rok 1881

(dawny numer 784, to dzisiaj Piotrkowska 51)

"Dziennik Łódzki", rok 1884.

"Dziennik Łódzki", rok 1885.

"Rozwój", rok 1902.

Przeczytaj w baedekerze:

PIOTRKOWSKA 18 - „Gebethner i Wolff”. (baedekerlodz.blogspot.com)

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

Informator m. Łodzi z kalendarzem, rok 1920.

Informator handlowo-przemysłowy, rok 1923.

"Ilustrowana Republika", rok 1926.

"Ilustrowana Republika", rok 1927.

"Głos Kupiectwa", rok 1927.

"Express Wieczorny Ilustrowany", rok 1928.

"Głos Poranny", rok 1930.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1933.

"Głos Poranny", rok 1931.

"Głos Poranny", rok 1932.

"Ilustrowana Republika", rok 1932.

"Głos Poranny", rok 1936.

"Republika", rok 1938.

Księga adresowa m. Łodzi, 1937-1939.

"Lodzer Zeitung", rok 1940...

...i po II wojnie światowej:

"Dziennik Łódzki", rok 1946.

"Dziennik Łódzki", rok 1947.

Księga adresowa, rok 1947.

"Dziennik Łódzki", rok 1948.

W 1958 roku w istniejącym przy ulicy Piotrkowskiej 51 sklepie "Gallux" (artykuły włókiennicze) uruchomiono stoisko z tkaninami importowanymi (tego typu stoisko zorganizowano w Łodzi po raz pierwszy; oferowano szeroki asortyment tkanin włoskich, chińskich, węgierskich, niemieckich i francuskich).