Od końca lat sześćdziesiątych XIX stulecia funkcjonował w Łodzi "zbór wierzących i ochrzczonych świadomie". Baptyści - rekrutujący się przede wszystkim z potomków niemieckich emigrantów - kładli szczególny nacisk na duszpasterskie oddziaływanie, kwestie narodowościowe były na drugim planie.
"Tydzień", 1899.
Pierwsi propagatorzy wywodzili się z miejscowych herrnhutów (braci morawskich), a momentem przełomowym w ich działalności na terenie Łodzi był chrzest odbyty 25 września 1868 roku w stawie obok fabryki Karola Scheiblera (obecnie południowo-wschodni róg ulic Tymienieckiego i Kilińskiego). Grupa łódzkich baptystów, obejmująca przede wszystkim niższe i średnie warstwy miejscowego społeczeństwa, rozrastała się w sposób niebywale szybki. Ich akcja misyjna bazowała wyłącznie na grupie ewangelików łódzkich, bliska im była luterańska doktryna teologiczna, mieli podobne praktyki religijne oraz motywy działania ewangelicznego. Początkowo więc nie traktowano ich jako "nowinkarzy", ale nawet cieszyli się przychylnością miejscowego pastora luterańskiego.
Zbór w Aleksandrowie, rok 1913.
Społeczność baptystów łódzkich decyzję o wzniesieniu własnej świątyni podjęła na początku trzeciej ćwierci XIX wieku. W 1875 roku nabyto w tym celu plac przy ulicy Nawrot 27 (posesja Gustawa Scherlinga), a następnie starania zmierzające do uzyskania zgody władz państwowych na wybudowanie zboru. Projekt przygotował architekt Edward Kreutzburg, a prace budowlane ukończono w 1882 roku (poświęcenia obiektu dokonano 25 czerwca 1882 roku).
"Rozwój", rok 1903.
Wyodrębnienie się spośród miejscowych luteran zmusiło łódzkich baptystów do wybudowania własnej świątyni. Wzniesiono ją w przedostatniej dekadzie XIX wieku przy ulicy Nawrot 27, jako obiekt na wskroś nowoczesny, w miarę obszerny, mogący pomieścić wszystkich wiernych.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Kilkadziesiąt lat później okazało się, że ciągle wzrastająca liczba wiernych nie mieści się w istniejącym zborze. Wówczas dla wiernych zamieszkałych na Chojnach i w okolicy Górnego Rynku (obecnie plac Reymonta) wybudowano skromny zbór przy ulicy Rzgowskiej 41a (obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Matki Boskiej Anielskiej).
Kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej
Kościół przy dawnej ulicy Aleksandrowskiej 60
((źródło: Kronika Miasta Łodzi 2018)
Na Bałutach wzniesiono zbór przy ulicy Aleksandrowskiej 60 (obecnie Limanowskiego), obecnie użytkowany przez parafię Świętej Rodziny Kościoła Polskokatolickiego.
Kościół Polskokatolicki, ulica Limanowskiego 60.
"Nowa Gazeta Łódzka", rok 1913.
"Rozwój", rok 1913.
W Rudzie Pabianickiej przedsiębiorca Adolf Horak zbudował dom modlitwy przy ulicy Aleksandra 9 (obecnie kościół katedralny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego należący do Kościoła Starokatolickiego). W późniejszym czasie nową kaplicę urządzono w kamienicy czynszowej przy ulicy Gubernatorskiej 25 (obecnie Abramowskiego).
Budynek zakupiony przez baptystow w 1922 roku. Abramowskiego 25.
"Rozwój", rok 1922.
"Dziennik Narodowy", rok 1927.
Zbór w Aleksandrowie, rok 1913.
(źródło: Kronika Miasta Łodzi 2018)
Działalność baptystów była wielopłaszczyznowa, choć wyjątkowy nacisk położono na akcję misyjną i charytatywną. Pracę duszpasterską prowadzono w czterech zborach istniejących od początku XIX stulecia na terenie miasta. Istnienie dwóch seminariów baptystycznych, wydawnictwa "Kompas" i nowoczesnej drukarni, pozwoliło stworzyć w Łodzi potężne centrum pracy misyjnej baptystów polskich. Z kolei w szpitalu "Betlejem" (lecznicy chirurgicznej i położniczo-ginekologicznej przy ulicy Podleśnej 15, obecnie Marii Skłodowskiej-Curie), jednym z najlepiej wyposażonych szpitali specjalistycznych, realizowali nakazy miłości i braterstwa wypływające z Ewangelii Chrystusowej.
Budynek znajdujący się przy ul. Marii Skłodowskiej Curie 15/17, dawny szpital „Betleem” (Betlejem).
W czasie okupacji hitlerowskiej miejscowe władze nazistowskie na ogół tolerowały miejscową społeczność baptystyczną, choć poddano ją ścisłej kontroli policyjnej, a działalność znacznie ograniczono administracyjnymi zarządzeniami. Ich świątynie były otwarte przez cały czas okupacji.
"Łódź w Ilustracji", dodatek niedzielny "Kuriera Łódzkiego", maj 1939 roku.
Po 1945 roku Kościół Chrześcijan Baptystów należał do mniejszości wyznaniowych działających w Łodzi. Grupa nie była widoczna w lokalnej społeczności, a władze socjalistycznego państwa polskiego stosowały wobec niej ogólnie przyjęte środki kontroli bądź nacisku. Poza kaplicą przy ulicy Abramowskiego 25, pozostałe obiekty sakralne i nieruchomości zostały przejęte przez inne związki wyznaniowe oraz władze państwowe (m.in. budynki zborowe, szpital, drukarnia).
Współczesna wspólnota baptystyczna działająca na terenie Łodzi, przezwyciężywszy wewnętrzne podziały, grupuje ponad 100 osób dorosłych. Prowadzi bezpośrednią pracę misyjną i studia biblijne, wiarę pogłębia na lekcjach religii organizowanych dla dzieci i młodzieży, niesie pomoc ludziom biednym. Łódzcy baptyści pracują z "dziećmi ulicy" (wyświetlają dla nich filmy o tematyce zaczerpniętej z Biblii, udzielają korepetycji z różnych przedmiotów), opieką duszpasterską otoczyli więźniów w Zakładzie Karnym przy ulicy Kraszewskiego 1 (także z oddziału AIDS). Osoby tam przetrzymywane mogą uczestniczyć w wykładach dotyczących Pisma Świętego, otrzymywać publikacje o treści religijnej i podstawową pomoc materialną.
Łódź jest siedzibą Centralnego Okręgu Kościoła Chrześcijan Baptystów w Polsce.
(źródło: Kronika Miasta Łodzi 2018)
Powstała wówczas świątynia w stylu neoromańskim, trzynawowa z emporami. Charakterystyczna fasada zakończona została trójkątnym szczytem i ciekawym portalem "lombardzkim". W końcu stulecia obiekt rozbudowano według projektu architekta Albina Jankau, poprzez dobudowanie od strony południowej obszernej części prezbiterialnej oraz Domu Zborowego.
Łódź, Kościół Baptystów ul. Nawrot 27, rok 1911.
Kompleks kościelno-administracyjny był we władaniu łódzkich baptystów do końca II wojny światowej. Po jej zakończeniu przejęło go wojsko, a następnie lokalne władze administracyjne przeznaczyły na niekultowe cele. W Domu Zborowym urządzono Dom Kultury Milicjanta, a zbór zamieniono na kino.
Dom Kultury Milicjanta w budynku przy ulicy Nawrot 27, rok 1969.
(PAP/Witold Rozmysłowicz)
Dopiero w 1994 roku władze państwowe przekazały obiekt lokalnej wspólnocie baptystycznej. W latach następnych przygotowano projekt przebudowy całej budowli, a zwłaszcza elewacji nadano nowy wyraz architektoniczny (projekt elewacji wykonał architekt Tomasz Małeń, zaś wystrój wnętrza przygotowali architekci Anita i Cezary Furmankowie). Prace budowlane zakończono w 2000 roku. Uczestniczyli w nich miejscowi baptyści oraz młodzież amerykańska, która pracą fizyczną wspierała polską wspólnotę wyznaniową.
Obecnie sala w budynku administracyjnym wykorzystywana jest także na nabożeństwa Kościoła Zborów Chrystusowych "Ewangeliczna Społeczność".
Fot. Monika Czechowicz
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi
oraz Kroniki Miasta Łodzi/ 2018.
Zobacz jeszcze:
źródła:
Marek Budziarek. Świątynie Łodzi.
"Dziennik Łódzki". Powrót baptystów.
Marek Budziarek. Wojenne losy kościołów łódzkich.
Maria Libiszowska-Żółtkowska. Kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.
Maria Rylska. Prekursorzy religijnej tolerancji. Kościół Chrześcijan Baptystów.
Marek Budziarek. Świątynie Łodzi.
"Dziennik Łódzki". Powrót baptystów.
Marek Budziarek. Wojenne losy kościołów łódzkich.
Maria Libiszowska-Żółtkowska. Kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.
Maria Rylska. Prekursorzy religijnej tolerancji. Kościół Chrześcijan Baptystów.
