Ulica
Wólczańska od ponad stu lat jest ulicą graniczną. Dawniej
rozgraniczała cyrkuły, a później komisariaty policji państwowej.
Współcześnie oddziela duże dzielnice administracyjne Łodzi –
Śródmieście i Polesie – a przebiega aż w trzech (kończy się w
dzielnicy Górna). Sam trakt ulicy Wólczańskiej został podzielony
przez popprowadzoną poprzecznie Trasę W-Z. Ta długa ulica liczy
obecnie ok. 300 posesji zlokalizowanych na odcinku ponad 4
kilometrów. Można powiedzieć, że Wólczańska to ulica fabryk,
pałacyków i czynszowych kamienic. Dzisiaj znaleźliśmy się prawie
przy samym końcu tej ulicy, pod numerem 225, gdzie zbiega się z
ulicą Wróbleskiego (dawną ulicą Kątną).
Niewielki
budynek stojący przy ul. Wólczańskiej 225 róg z ulicą
Wróblewskiego (dawna
ulica
Kątna) wchodził w skład nieistniejącego już dziś kompleksu
fabrycznego o nazwie „Tivoli” (ulica
Kątna
3/5).
Pierwszym
właścicielem nieruchomości w 1846 roku
stał
się
kupiec z Kalisza Dawid
Lande.
Wzniósł na niej skład bawełny, dwupiętrowy budynek przędzalni
oraz własny dom. Być może fabryka przynosiłaby Landemu zyski
gdyby nie sytuacja polityczna na świecie, a konkretnie wojna
secesyjna w USA ( w
1861
roku
),
która to spowodowała kryzys bawełniany. Brak surowca zmusił
fabrykanta do wstrzymania produkcji. Lande w późniejszym okresie
podjął próbę wznowienia produkcji lecz z marnym skutkiem co
zaowocowało w 1863 roku
ogłoszeniem bankructwa.
Kolejnym
właścicielem fabryki był Emanuel Lohnstein. Był
on między innymi jednym z założycieli Banku Handlowego w Łodzi.
Bank
Handlowy w Łodzi został utworzony w 1872 roku, głównie przez
przemysłowców łódzkich i finansistów warszawskich celem
usprawnienia obsługi kredytowej ich własnych przedsiębiorstw.
Założycielami Banku byli: Feliks Halpert, Wilhelm Ginsberg, Ludwik
Grohman, Herman Konstadt, Emanuel Lohnstein, senator A. S. Muchanow,
Józef Paszkiewicz, Dawid Rosenblum, Karol Scheibler (pierwszy prezes
rady Banku), Henryk Schlösser, Ludwik Starkman, Józef Werner oraz
Wilhelm Zachert. Działalność Banku obejmowała swych zasięgiem
teren całego Królestwa Polskiego, a po 1918 roku całej Polski.
Posiadał on swoje oddziały w Kielcach, Lublinie, Radomiu i
Warszawie oraz agencje w Chełmie, Ostrowcu i Zamościu, a także
własne składy towarowe w Łodzi. Siedziba centrali znajdowała się
w Łodzi przy Al. Kościuszki 15. Występująca po 1918 roku
stagnacja w przemyśle włókienniczym, a po 1929 roku bankructwo
wielu firm tej gałęzi, posiadających swoje rachunki w Banku
Handlowym, spowodowały ogłoszenie jego upadłości w 1936 roku.
Likwidacja interesów Banku trwała do 1944 roku.
Wracamy na ulicę Wólczańską. Emanuel Lohnstein
sprzedał w 1878 roku
swoją
manufakturę,
łódzkiemu
„królowi
bawełny” Karolowi Scheiblerowi.
Nowy właściciel rozbudował fabrykę i w 1893 roku
wyglądała
ona tak: „Tkalnia
mechaniczna „Tivoli” mieści się w dwóch czteropiętrowych
budynkach, ogrzewana parą, oświetlona gazem miejskim. Fabrykę
wprowadzają w ruch motory gazowe: 3 kotły parowe i jedna podwójna
maszyna parowa o sile 190 koni. Z maszyn znajdują się tu
następujące: 5 motaczek, 9 maszyn do snucia i 3 szlicht-maszyny.
480 samotkackich warsztatów i 3 maszyny do mierzenia i składania
tkanin”.
"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1900.
Potocznie
fabrykę nazywano „Tivoli” prawdopodobnie od znajdującego się
kiedyś w tym miejscu ogródka piwnego.
Informator Handlowo-Przemysłowy, rok 1909.
Tuż
przed samą śmiercią, w
1881 roku, Karol Scheibler przekształcił
swoje przedsiębiorstwo (w skład którego wchodziły wszystkie jego
fabryki) w spółkę akcyjną o nazwie Towarzystwo
Akcyjne Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera
(nazwa ta była używana do 1946 roku).
Na czele Towarzystwa stanął Edward Herbst (zięć) zaś jego
członkami zostali: Adolf Scheibler (brat), Józef Werner (szwagier),
Georg von Kramst (zięć).
Karol
Scheibler Edward Herbst
Po
II wojnie światowej w „Tivoli”, w latach 70. XX wieku
umieszczono magazyn przedsiębiorstwa „Chemia” (farby, lakiery,
tworzywa sztuczne). W 1984 roku potężny pożar doszczętnie strawił
dwie hale fabryczne (obecnie teren parkingu). Z pożogi do dziś
zachowały się domy robotnicze oraz stróżówka.
Fot. archiwalne pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Łodzi oraz strony https://commons.wikimedia.org
Źródła:
Witold
Kowalski. Leksykon łódzkich fabryk.
Dariusz
Kędzierski. Ulice Łodzi.
Polska
Niezwykła www.polskaniezwykla.pl
Fot. Monika Czechowicz
