ZGIERZ. PARK KULTUROWY - MIASTO TKACZY.

Zgierz – miasto w województwie łódzkim, w powiecie zgierskim, nad Bzurą, graniczące od południa z Łodzią, wchodzące w skład aglomeracji łódzkiej. 

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa miejskiego łódzkiego. Zgierz uzyskał prawa miejskie przed rokiem 1288  i jest jednym z najstarszych miast w regionie. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Nie wiadomo, skąd pochodzi nazwa miasta. Przypuszcza się, że nazwa Zgierz pochodzi od miejsca zgorzałego, miejsca wypalania ogni ofiarnych lub od miejsca po wypalonym lesie. W starych dokumentach miasto nazywane jest Zguyr, Sguir, Segey i Shegrz.

Historia  Zgierza sięga lat 20. XIX wieku, gdy utworzono tu pierwszy ośrodek przemysłu włókienniczego w Polsce. Działo się to w czasach Królestwa Kongresowego, w czasach rozkwitu gospodarczego i kulturalnego ziem polskich, gdy po kilkunastu latach zawieruchy wojennej w Europie Napoleon Bonaparte poniósł ostateczną klęskę pod Waterloo. Na Kongresie Wiedeńskim u schyłku epoki napoleońskiej mocarstwa tworzyły nowy ład Europy, a jednym z najważniejszych tematów była „sprawa polska”. Kongres w 1815 roku na części zaboru rosyjskiego ustanowił Królestwo Polskie. 

Książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki i ksiądz Stanisław Staszic gorliwie popierali rozwój przemysłu i górnictwa, byli inicjatorami akcji uprzemysłowienia kraju. Rząd Królestwa Polskiego poczynił zabiegi ułatwiające imigrację do Polski rzemieślników spoza granic kraju, a ówczesny namiestnik królewski - książę gen. Józef Zajączek, wydał w 1816 roku postanowienie o prawach i przywilejach dla rzemieślników przybywających do Polski. Postanowienie to częściowo spełniło oczekiwania, gdyż do Królestwa Kongresowego zaczęli napływać m.in. tkacze, folusznicy, postrzygacze, farbiarze, cieśle i stolarze. Mało znane miasto Zgierz zostało wybrane na miejsce produkcji sukna.

W 1820 roku Józef Zajączek upoważnił Komisję Rządową Spraw Wewnętrznych i Policji do wytypowania osad i miast, w obrębie których tworzone byłyby warunki do osadzania fabrykantów. Miały na tym skorzystać głównie miasta królewskie. Na ten cel wyodrębniono specjalne fundusze. Wiodącą dla rozwoju Zgierza rolę odegrał wtedy Rajmund Hiacynt Rembieliński (1775-1841) - prezes Komisji Województwa Mazowieckiego, który wspólnie ze Stanisławem Staszicem - dyrektorem Wydziału Przemysłu i Kunsztu, odwiedził miasta, spełniające w ich przekonaniu warunki do rozwoju przemysłu włókienniczego w Polsce: Dąbie, Gostynin, Łódź, Przedecz i Zgierz.

W 1821 roku miało miejsce przełomowe wydarzenie: podpisano tak zwaną „Umowę Zgierską”, określającą zasady osadnictwa tkaczy i ich przywileje.

Każdy z przybyłych wypełniał protokół, w którym zobowiązywał się utrzymywać w ciągłym ruchu warsztaty sukiennicze, a na wybranym placu w osadzie wybudować dom drewniany na podmurowaniu, kryty dachówką. Tak powstały domy tkaczy.

Ulica Długa 40

Projekt ten spowodował napływ do miasta ponad 300 sukienników, był niejako odpowiednikiem nam współczesnych Stref Ekonomicznych. Sukiennicy, którzy przybywali do Zgierza otrzymywali ulgi i przywileje, na okres sześciu lat zwolnieni byli od podatków, opłat celnych za przewożony majątek ruchomy oraz służby wojskowej, otrzymywali bezpłatnie plac, drewno do budowy domu, pożyczki na uruchomienie produkcji.  

Ulica Narutowicza 4

Osadnicy pochodzili głównie z Prus i Księstwa Poznańskiego. W tej grupie znaleźli się również prężnie działający Polacy z rejonu Małopolski, pojawiali się również Rosjanie, a w późniejszym okresie Żydzi - na wybranym placu w nowej osadzie Zgierza, budowali na podmurowaniu kryte czerwoną dachówką, drewniane domy, w których tworzono warsztaty tkackie. 

Ulica Narutowicza nr 35

W ciągu kilkunastu następnych lat wielokulturowe miasto Zgierz stało się największym producentem sukna w środkowej części Europy. Po wyjątkowej jakości sukno ustawiały się kolejki. Zgierz powszechnie uznawano za „miasto cudu gospodarczego”. 

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1900.

Szybki rozwój techniki spowodował, że małe warsztaty tkackie odchodziły w zapomnienie, produkcja tkanin przeniosła się do manufaktur i fabryk, które powstały w Zgierzu oraz w jego okolicach. 

Podręczny Rejestr Handlowy, rok 1926.

Kalendarz Informator na rok 1923.

W pobliżu powstał prężny ośrodek włókienniczy - miasto Łódź. Zgierskie domy tkaczy zmieniały swoją funkcję, z produkcyjnej na mieszkalną i usługową. 

Ulica Narutowicza 20

W 1894 roku powstał w Zgierzu Zakład Przemysłu Barwników - Śniechowskiego i Hordliczki, późniejszy europejski potentat ZPB „Boruta”, który wywarł ogromny wpływ na kierunek rozwoju Zgierza.

"Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1897.

Kalendarz Informator na rok 1923.

Przemysł chemiczny nawiązywał do tradycji włókienniczego miasta, przez kolejne lata powodował jego ożywienie gospodarcze, co nie przełożyło się na niemodną wtedy tkankę drewnianych domów. 

Na obrzeżach Zgierza nastąpił rozkwit nowej murowanej architektury. W okresie po II wojnie światowej zapomniane drewniane domy z czynszowych przekształcono w lokale socjalne, które popadały w ruinę. Świadectwo czasów świetności Zgierza odchodziło w zapomnienie, przez znaczną część społeczeństwa uznane zostało za balast dla miasta. Lata zmian ustrojowych odcisnęły się piętnem na Zgierzu, który znacznie zubożał. Zlikwidowano uznawane w Europie zgierskie fabryki włókiennicze i szwalnie, upadł przemysł chemiczny, brakowało pomysłów na rozwój miasta. Przemiany lat 80. znacznie obniżyły rangę Zgierza. Likwidacja przemysłu włókienniczego oraz chemicznego zaowocowała dużym bezrobociem.
  

 Ulica Narutowicza 5

Spośród wszys­t­kich dawnych osad suki­en­niczych w okręgu łódzkim, w Zgierzu zachowało się najwięk­sze skupisko trady­cyjnych domów rzemieśl­niczych. Spaceru­jąc po mieś­cie, znaleźć można jeszcze około 70-ciu tego typu domów, w różnym stanie tech­nicznym. 

Ulica Długa 22

Wiele z nich uległo mniejszym lub więk­szym prze­bu­dowom, a boda­jże wszys­tkie pozbaw­ione zostały deko­ra­cyjnej snyc­erki. Jed­nak ich ogólna bryła pozostała niezmieniona. Domy te pow­stawały w okre­sie między 1822 rok­iem a końcem XIX wieku, według jed­no­litego pro­jektu architek­ton­icznego. Źródeł ich formy należy doszuki­wać się w prus­kich osadach suki­en­niczych zakładanych w XVII wieku, na przykład w Babels­bergu. 

Ulica Narutowicza 8

Wygląd domów naw­iązuje do skrom­nego klasy­cyzmu, ponad deko­ra­cyjność staw­ia­jąc oszczęd­ność i funkcjon­al­ność. Najwięcej przetr­wało ich przy uli­cach Naru­tow­icza, Rem­bowskiego, Długiej i na Placu Kil­ińskiego (dawny Rynek Nowego Miasta).

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

 Plac Kilińskiego 13

Domy wyty­czano na rzu­cie pros­tokąta (z dwu­trak­towym ukła­dem wnętrza) i przykry­wano dwus­pad­owym dachem z naczółkami. Wejś­cie sytuowano cen­tral­nie, w niewielkiej wnęce, i ozdabiano dwoma lub czterema pilas­trami. Ponad wejś­ciem umieszczano fac­jatę zwieńc­zoną fron­tonem (zdarzało się, że pilas­try umieszczano też na rogach budynku lub fac­jaty). Drzwi ozd­abi­ano pły­ci­nowymi deko­rac­jami (domi­nował motyw rozety, słoneczka i wach­larza). Parter od fac­jaty najczęś­ciej odd­zielano gzym­sem.

Ulica Narutowicza 13

Ściany zewnętrzne staw­iano z drew­ni­anych bali, łąc­zonych na zrąb. Od wewnątrz tynkowano je zaprawą z gliny z dodatkiem pociętej słomy lub trzciny. Dach pokry­wano dachówką, cza­sami również gontem, który mal­owano na czer­wono, aby upodob­nić go do ceramiki. 

Mimo spójności w formie, budynki posi­adały indy­wid­u­alne detale (pilas­try, listwy deko­ra­cyjne, fryzy oraz naroża ścian imi­tu­jące boniowanie). 

Ulica Długa 45

Nieliczne domy były murowane w całości lub tylko od frontu. Fun­da­menty wykony­wano z kamienia pol­nego układanego na zaprawie wapi­en­nej; często zwieńczano je warstwą cegieł. Sień bieg­nąca przez środek domu stanow­iła łącznik między ulicą a pod­wórzem. 

Dom Mateusza Krajcewicza. Ulica Narutowicza 14.

Murowany budynek przy dawnej ulicy Szczęśliwej 111 powstał w 1828 roku według indywidualnego projektu architektonicznego. Jego pierwszym właścicielem był muzyk Mateusz Krajcewicz, który przybył do Zgierza w 1825 roku. Budynek z brukowanym podwórzem wyceniono w katastrze ogniowym na 6000 złotych. Była to dwukrotna cena standardowego, drewnianego domu tkackiego.

Pierwszym właścicielem placu był fabrykant Wilhelm Paul. W 1827 roku, na jego prośbę powstał projekt architektoniczny murowanego, parterowego budynku. Do budowy domu jednak nie doszło. Budynek wybudował tu Mateusz Krajcewicz. Po jego śmierci dom odziedziczył syn Wojciech, nauczyciel muzyki w instytucie Jana Biskupskiego. Pod koniec lat 30. XIX wieku Wojciech Krajcewicz wyjechał do Warszawy, by grać tam w orkiestrze Teatru Wielkiego. 

Dom Józefa Perschela. Ulica Narutowicza 15.

Ten murowany budynek według indywidualnego projektu architektonicznego zbudowano w 1829 roku dla postrzygacza Józefa Perschela, na placu pod dawnym numerem 61 przy ulicy Szczęśliwej. Postrzygacze należeli do elity zawodów włókienniczych. Przedmiotem ich rzemiosła było wykańczanie tkaniny poprzez precyzyjne strzyżenie specjalnymi bardzo ostrymi nożycami, wystających ponad powierzchnię sukna włosów oraz inne czynności wykończeniowe, jak prasowanie czy czyszczenie. Dom Józefa Perschela należał do najbardziej okazałych zgierskich domów rękodzielniczych i jest dobrym przykładem architektury w stylu biedermeier. Pierwotnie w podwórzu znajdował się obszerny drewniany magazyn, studnia oraz ogród owocowo-warzywny.

Nie sposób opisać wszys­t­kich zachowanych w Zgierzu domów rzemieśl­niczych. Warto jed­nak zwró­cić uwagę na kilka z nich: odrestau­rowanych i doprowad­zonych do dawnej świet­ności. Część zna­j­duje się w Parku Kul­tur­owym Miasto Tkaczy, utwor­zonym przez władze Zgierza przy uli­cach Naru­tow­icza i Rem­bowskiego.

Zgierzanie zastanawiali się nad przyszłością drewnianej tkanki miasta, która w dużej części w niezmiennej postaci przetrwała dziejowe burze, stając się spuścizną kulturową regionu.

Kalendarz Informator na rok 1923.

Drewniane budynki ocalały, paradoksalnie, jako wynik zubożenia miasta, ale również dzięki czujności kilku osób, w tym kolejnych Łódzkich Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków - Bronisława Podgarbi oraz Wojciecha Szygendowskiego. Dużą rolę w pielęgnowaniu tożsamości lokalnej i rozwijaniu w społeczeństwie potrzeby dbałości o zabytki odegrał Jerzy Bogdan Wieczorek (1922-1991) - kronikarz i apologeta, który utrwalał jako artysta i etnograf-amator, zabytki kultury materialnej Zgierza, z umiłowania drewniane domy tkaczy.
 

W 1954 roku powstało pierwsze opracowanie konserwatorskie, w formie studium historyczno-urbanistycznego miasta Zgierza. W 1957 roku założono teczkę konserwatorską miasta Zgierza, a w roku 1965 złożono karty ewidencji domów tkackich. W 1988 roku pracownicy naukowi Politechniki Łódzkiej Instytutu Architektury i Urbanistyki opracowali projekt studialnej koncepcji zabytkowego centrum dawnej osady przemysłowej. Dokument ten określał stan zachowanej zabudowy, zawierał również plan rewitalizacji obszaru, jednakże ta koncepcja nie została zrealizowana. Nową listę zabytków Zgierza ustalono w 1966 roku.

W 2003 roku Urząd Miasta Zgierza podjął działania zmierzające do odrestaurowania grupy zabytkowych domów tkaczy wykorzystując zapisy wprowadzanej wtedy w życie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, umożliwiającej ustanawianie formy ochrony zabytków w postaci parków kulturowych. W grudniu 2003 roku powstał Park Kulturowy Miasto Tkaczy, powołany na mocy uchwały Rady Miasta Zgierza, z inspiracji Prezydent Miasta Zgierza. Pomysłodawcą nowej formy ochrony zabytków Zgierza był Michał Domińczak - ówczesny Architekt Miasta Zgierza. Granice parku kulturowego obejmują tereny położone przy ulicach: Gabriela Narutowicza, Ks. Szczepana Rembowskiego, 1 Maja, Długiej, 3 Maja, Henryka Dąbrowskiego i Norberta Barlickiego, jest to fragment zachowanego układu szachownicowego ulic o regularnym podziale na równej wielkości parcele. 

Obszar zawiera zachowaną w niezmiennym stanie najcenniejszą grupę zabytków Zgierza – unikalny XIX-wieczny zespół około 30 klasycystycznych drewnianych domów tkaczy wraz z układem ulic. 

Formami ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze Miasta Tkaczy objętych jest: 28 obiektów wpisanych do rejestr zabytków, w tym dwa układy urbanistyczne oraz 85 obiektów wpisanych do ewidencji zabytków. Na terenie Parku Kulturowego Miasto Tkaczy znajduje się 359 lokali mieszkalnych, w których zamieszkuje 799 osób.
  

Ulica Rembowskiego 5

Równolegle z powołaniem do życia parku kulturowego, przygotowano projekty związane z pozyskaniem środków finansowych na prowadzenie prac rewitalizacyjnych. Efektem szybkich działań była restauracja pierwszych budynków. W ramach projektu „Rewitalizacji Strefy Śródmiejskiej Miasta Zgierza” odnowiono m.in. dwa domy tkaczy wchodzące w skład Miasta Tkaczy. Kolejny wiodący projekt zrealizowano w latach 2009-2011, z tzw. Mechanizmów Norweskich. Odnowiono grupę strategicznie ważnych czterech budynków oraz dwa ciągi uliczne kryte polnym kamieniem, wyposażone w latarnie gazowe (ulice ks. Szczepana Rembowskiego i Gabriela Narutowicza). 

Odrestaurowane budynki służą społeczności lokalnej, mieszczą się w nich: Dom Turysty, Centrum Konserwacji Drewna, Muzeum Miejsca, wystawa stała „Dziecięcy świat – zabawki z dawnych lat”, lokal gastronomiczny – herbaciarnia oraz biura parku kulturowego. Odrestaurowane budynki stanowią zaplecze rozwojowe parku kulturowego. Zespół zachowanej w niezmiennym stanie najcenniejszej grupy zabytków Zgierza poddawany jest dalszemu procesowi rewitalizacji. 

"Gazeta Zgierska/ Zgierzer Zeitung", rok 1917.

Problematyka Miasta Tkaczy wykracza poza obszar ochrony zabytków i opieki nad nimi, obejmuje zagadnienia planistyczne, geograficzne, przyrodnicze, turystyczne, edukacyjne, prawne, a także z zakresu zarządzania oraz finansów publicznych. 

W ramach Mechanizmu Norweskiego i Europejskiego Obszaru Gospodarczego zrealizowany został projekt "Park Kulturowy Miasto Tkaczy". Obiekty zostały oddane do użytku w kwietniu 2011 roku.

Projekt "Rewitalizacja i rozwój historycznego kompleksu architektury drewnianej miasta Zgierza" był przede wszystkim projektem ratującym zabytki w sposób jak najbardziej profesjonalny. Wartością projektu, oprócz restauracji cennych zabytków i rewitalizacji obszaru urbanistycznego historycznego i wzorcowego osadnictwa przemysłowego z początku XIX wieku było: zaangażowanie w jego realizacji i w późniejszym czasie trwania jak największej ilości partnerów, które realizować będą rozwój Parku Kulturowego Miasto Tkaczy, nadanie funkcji kulturalnej, społecznej a w przyszłości biznesowej (działalności turystycznej) całemu obszarowi, doprowadzenie do nadania rangi ponad lokalnej i międzynarodowej Parkowi Kulturowemu Miasto Tkaczy, wykorzystanie urbanistyki do kształtowania przestrzeni, w celu zmiany sposobu zagospodarowania - użytkowania, kilkuhektarowego obszaru miasta i terenów, z których translokowane były domy tkackie. 

Ulica Narutowicza 4

Kawałek Zgierza cofnięty został w czasie o prawie 200 lat. Powstało Miasto Tkaczy z zachowanymi drewnianymi domami. Atrakcja ma przyciągać turystów oraz wpływać na rozwój gospodarki w regionie. 

Partnerami Zgierza w projekcie były: fundacja Sintef z Norwegii, Trondheim i Uniwersytet Techniczny z tego miasta. 

Odnowione domy są zagospodarowane i dostępne dla turystów. Powstały w nich m.in. Centrum Konserwacji Drewna (czyli całoroczny warsztat nauki rzeźbiarstwa, modelarstwa i snycerki), galeria sztuki, sala konferencyjna, pokoje noclegowe i kawiarnia. Młodzi zgierzanie lubią przychodzić tu na spacery i... chętnie pozują do zdjęć 📷😊

Projekt zakładał nie tylko renowację domków, ale i zaaranżowanie całego otoczenia. Są tu ławki, stylizowane kosze na śmieci i stylizowane latarnie gazowe. 

Oprócz mod­ern­iza­cji domów (trzy prze­nie­siono z innych miejsc, jeden pozostał w swoim dawnym miejscu), odt­wor­zono również his­to­ryczny, XIX-wieczny bruk, posad­zono drzewa.

Dom Got­fryda Fil­ipa (ulica Naru­tow­icza 5)

Dom zbu­dowany został w lat­ach 30. XIX wieku przez mły­narza Got­fryda Fil­ipa, ale przy ulicy Dąbrowskiego 9. Na obecne miejsce prze­nie­siono go w ramach budowy Parku Kul­tur­owego Miasto Tkaczy w 2010 roku. Na przełomie XIX i XX wieku w budynku zor­ga­ni­zowano siedz­ibę pier­wszej chrześ­ci­jańskiej ochronki.

Dom Juliusza Berendta (ulica Naru­tow­icza 6)

Dom ma odmi­enną kon­strukcję od typowego zgier­skiego domu tkacza; jest pozbaw­iony wys­tawki i ma niesym­e­tryczny rozkład (w lewym skrzy­dle ma trzy okna, z prawym cztery). 

Pow­stał w drugiej połowie XIX wieku dla mis­trza sto­larskiego Juliusza Berendta. 

Bogata w snyc­er­skie deko­racje elewacja domu miała być popisem i reklamą jego umiejęt­ności. W prze­ci­wieńst­wie do innych domów z parku kul­tur­owego, nie był translokowany. 

Obec­nie w budynku mieści się Cen­trum Kon­serwacji Drewna; prowadzi się w nim szkole­nia i doradztwo w zakre­sie restau­rowa­nia dawnych drew­ni­anych ele­men­tów deko­ra­cyjnych.

Dom tkacza (ulica Naru­tow­icza 10)

W tym budynku, o typowej dla zgier­s­kich domów kon­strukcji mieści się dzisiaj świetlica środowiskowa dla dzieci i młodzieży.

Dom Jana Kon­rada (ulica Naru­tow­icza 29)

Budown­iczym tego domu był Jan Kon­rad, suki­en­nik z Miłosławia (przy­był do Zgierza w 1825 roku). 

Sto­jący przy dzisiejszej ulicy Naru­tow­icza 29 budynek pow­stał praw­dopodob­nie w roku 1826, według stan­dar­d­owego pro­jektu. Zachowały się jego ory­gi­nalne, frontowe drzwi.

Dom Tomasza Tymińskiego (ulica Rem­bowskiego 1)

Budynek pier­wot­nie stał przy ulicy Dąbrowskiego 7 (dawnej ulicy Zegrzańskiej 168), skąd prze­nie­siono go i odrestau­rowano w ramach tworzenia Parku Kul­tur­owego Miasto Tkaczy. 

Dom wznos­zony był stop­niowo, począwszy od 1826 roku, przez sto­larza Tomasza Tymińskiego (swój zakład sto­larski prowadził tu do 1865 roku i mieszkał z liczną rodziną). Budynek został przeniesiony na obecne miejsce w 2010 roku. Obec­nie znajduje się w nim muzeum (zgro­mad­zono w nim eksponaty związane z wyposażeniem domu tkacza) i biura parku kul­tur­owego.
W podwórzu równie piękna, drewniana zabudowa:

Dom Michała Radzikowskiego (ul. Rem­bowskiego 1, w ofi­cynie)

Dom pier­wot­nie stał przy ulicy Dubois 7 (dawna ulica Zakręt 234). Wybudowany przez sukiennika Michała Radzikowskiego, przybyłego do Zgierza na początku lat 20. XIX wieku. 

Dom przed mod­ern­iza­cją był bardzo przek­sz­tał­cony, miał zlik­wid­owane wejś­cie od frontu i posi­adał dodatkową lukarnę na dachu. Obec­nie w budynku mieści się hotel i salka kon­fer­en­cyjna. 

Dom rodziny Borstów. Ulica Narutowicza 7.

Pierwotnie protokół deklaracyjny na budowę domu na placu pod numerem 65 przy dawnej ulicy Szczęśliwej złożył Mikołaj Różalski, sukiennik przybyły z Neubrück. Wkrótce jednak odstąpił plac sukiennikowi Karolowi Borstowi, protoplaście właścicieli największych zgierskich zakładów włókienniczych. Dom budowany był w dwóch etapach. Pierwotnie jego dach pokryty był gontem. Około 1828 roku w ukończonej połowie budynku zamieszkała rodzina Borstów. Dom przebudowano pod koniec XIX wieku.

" Łodzianin", kalendarz informacyjno-adresowy na rok 1893.

"Gazeta Zgierska/ Zgerzer Zeitung, rok 1917.

Najnowsze wydarzenia w „Mieście Tkaczy”: 

www.facebook.com/miastotkaczy

Ponadto oczywiście warto zwrócić uwagę na domy stojące w innych częściach miasta, głównie zlokalizowane wzdłuż ulicy Długiej i przy placu Kilińskiego (dawny Rynek Nowego Miasta). Budynki te również znajdują się w rejestrze zabytków.

Ulica Długa 30.

Dom Jana Gramsa. Ulica Narutowicza 27.

Ten drewniany dom powstał w wersji bez facjatki, dla sukiennika Jana Gramsa, przybyłego do Zgierza w 1825 roku. Według listu nadawczego wystawionego przez Komisję Województwa Mazowieckiego budowę domu ukończono w 1829 roku. W drugiej połowie XIX wieku dom zakupiła rodzina Kunkel - sukiennicy z Dąbia. W 1905 roku Kunklowie wybudowali murowaną oficynę w podwórzu, powiększoną i rozbudowaną w 1912 i 1932 roku. W oficynie umieszczono krosna mechaniczne do produkcji sukna. Niezależnie od tego, w domu frontowym do II wojny światowej używano również ręcznych krosien tkackich.

W myśl ustawy o ochronie dóbr kultury zabytkami są te obiekty, które zostały wpisane do rejestru zabytków oraz "inne, jeżeli ich zabytkowy charakter jest oczywisty". Z ochroną dziedzictwa kulturowego związane jest również pojęcie stref konserwatorskich. W praktyce jednakże, skutecznie chronione są tylko te obiekty, w stosunku do których bezpośrednio odnoszą się zapisy ustawy, a zatem te, które umieszczono w rejestrze zabytków województwa. Wszelkie prace przeprowadzane w obiektach zabytkowych wymagają zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

Ulica Długa 24

Ulica Narutowicza 23

Ulica Długa 40

Ulica Rembowskiego 6

"Czas", kalendarz informacyjno-adresowy, rok 1908.

ZGIERSKIE KALENDARIUM: 

1231: pierwsze pisane wzmianki o Zgierzu.

przed 1288 prawa miejskie.

1420: potwierdzenie przez króla Władysława Jagiełłę praw miejskich.

1504: nadanie praw cotygodniowych targów w poniedziałki i jarmarków w dzień św. Katarzyny, Zielone Świątki oraz Niedzielę Palmową.

XVII w.: utworzenie starostwa zgierskiego.

1643: zostaje wzniesiony przez księdza Wawrzyńca Kowalika kościółek drewniany pod wezwaniem św. Wawrzyńca, pierwotnie usytuowany między obecnymi ulicami Aleksandrowską i 3 Maja. Odbudowany po pożarze w 1780 r., niewiele później przeniesiony na cmentarz katolicki.

1659: król Jan Kazimierz obdarzył rotmistrza pancernego Stanisława Wężyka dzierżawą zgierską zwaną także starostwem niegrodowym, w skład którego wchodziły: miasto Zgierz, miasteczko Dąbie i wsie: Zegrzany, Kargolec (Krogulec), Szczawiny (Szczawin) i Szeligi oraz później część Dąbrówek.

1792: przeniesienie do Zgierza sejmików poselskich powiatu brzezińsko-inowłodzkiego.

1793: po II rozbiorz miasto znalazło się pod zaborem pruskim, w prowincji nazwanej Prusy Południowe.

1807: przyłączenie Zgierza do Księstwa Warszawskiego utworzonego z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego.

1815: przyłączenie Zgierza do Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim.

30 marca 1821: zawarcie tzw. „umowy zgierskiej” – stanowiącej prawa i obowiązki osiedlenia się na terenie miasta 300 zagranicznych sukienników (zachęcała do osiedlania się i dawała liczne przywileje imigrantom).

1822: Jan Fryderyk Zachert zakłada pierwszą manufakturę tkacką w Zgierzu.

1829: Zgierz otrzymał prawa i przywileje przysługujące miastom wojewódzkim, odtąd urząd municypalny składał się z prezydenta i radnych, którzy przejęli obowiązki burmistrza i ławników.

I połowa XIX w.: powstanie przemysłu włókienniczego – rozwój miasta.

1830: w czasie powstania powstaje Straż Bezpieczeństwa w liczbie 903 obywateli, na jej czele stanął były kapitan Antoni Dąbrowski.

1831: Zgierz staje się głównym ośrodkiem produkcji sukienniczej w kraju.

19 stycznia 1901: uruchomienie połączenia tramwajowego z Łodzią.

15 listopada 1902: uruchomienie połączenia kolejowego w ramach Kolei Warszawsko-Kaliskiej.

9 kwietnia 1922: uruchomienie komunikacji z trakcją parową na trasie Zgierz-Ozorków (późniejsza linia tramwajowa).

1926: uruchomienie połączeń kolejowych do Kutna.

1926: komunikacja tramwajowa z Ozorkowem (zelektryfikowanie trakcji parowej).

1931: otwarcie linii kolejowej do stacji Łódź Widzew.

1933: Zgierz został wydzielony z powiatu łódzkiego i utworzył samodzielny powiat grodzki.

3-5 września 1939: naloty bombowe niemieckiej Luftwaffe (m.in. doszczętnie zbombardowany został kościół ewangelicki).

6 września 1939: ewakuacja polskich władz: policja, straż pożarna i urzędnicy magistratu w pośpiechu opuścili miasto.

7 września 1939: wkroczenie wojsk niemieckich do miasta.

10 września 1939: podpalenie synagogi przez Niemców.

26 grudnia 1939: rozpoczęcie likwidacji społeczności żydowskiej Zgierza – wysiedlenie do Łodzi.

1940: miasto zostało włączone do Kraju Warty.

20 marca 1942: publiczna egzekucja 100 Polaków.

1943: władze niemieckie zmieniły nazwę miasta na Görnau.

17 stycznia 1945: zajęcie miasta przez Armię Czerwoną, koniec okupacji niemieckiej.

15 marca 1965: otwarcie szpitala wojewódzkiego, jednego z największych w województwie łódzkim.

1 czerwca 1975: w wyniku reformy administracyjnej miasto straciło status powiatu miejskiego.

1988: przyłączono okoliczne wsie (Piaskowice, Aniołów, Krogulec, Kontrewers, Lućmierz i Proboszczewice) zwiększając znacznie powierzchnię miasta.

1 stycznia 1999: kolejna reforma administracyjna – Zgierz staje się siedzibą powiatu zgierskiego.

Plac Kilińskiego


Kalendarz Informator na rok 1923.

Źródła:

Osadnicy. http://osadnicy.info/okreg-lodzki/zgierz/domy-tkaczy-w-zgierzu

Miasto Tkaczy. Park Kulturowy w Zgierzu. http://www.miastotkaczy.pl

Ryszard Rosin (red), Zgierz. Dzieje miasta do 1988 roku.

Marek Sit­nicki, Metodolo­gia i wyty­czne postępowa­nia z zespołami budown­ictwa drew­ni­anego z początku XIX wieku na pod­stawie real­iza­cji pro­jektu „Rewital­iza­cja i rozwój his­to­rycznego kom­pleksu architek­tury drew­ni­anej miasta Zgierza”.

Mag­dalena Kopijka, Zabytkowe drzwi drew­ni­ane w zgier­s­kich domach tkaczy z I połowy XIX wieku[w:] Zgier­skie Zeszyty Region­alne, Tom VII.

Polska Niezwykła. http://www.polskaniezwykla.pl

Strona Archiwalna. Zgierz. http://cms.miasto.zgierz.pl

 "Gazeta Zgierska/ Zgerzer Zeitung, rok 1917.

Archiwalia pochodzą ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki publicznej im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

Fot. współczesne Monika Czechowicz